Pars Today

İran’da 19 Dey kıyamı olarak anılan Kum halkının İslam inkılabı sürecinde gerçekleştirdiği kıyamın 44. Yıl dönümü dolayısıyla bu kıyamın köklerini ve sonuçlarını gözden geçirdiğimiz sohbetimizde birlikteyiz.

Bugün yani hş. 19 Dey günü, Kum halkının Pehlevi rejiminin Şii alimlere ve İslam inkılabının büyük önderi İmam Humeyni’ye -ks- hakaret etmesine gösterdiği tepkide gerçekleştirdiği kıyamın yıl dönümüdür. O gün şah rejiminin fahiş hatası, İran toplumunda, yaklaşık 13 ay sonra saltanat dosyasının dürülmesi ve İslam inkılabının zafere ulaşmasına yol açan bir kıvılcımın çakmasına sebebiyet verdi.

Bu tarihi olayın önemi yüzünden biz de sizi bu kıyamın zeminleri ve sonuçları ile tanıştırmak istedik.

Şah rejimi ABD’nin sınırsız destekleri ve ayrıca bu ülkeden geniş çapta silah alımı ve yine petrol gelirleri ve güvenlik güçlerini takviye etme sayesinde hş. 1350’li yılların başında ülkede ne kadar muhalif siyasi grup ve parti varsa tarumar etmeyi başardı.

Hş. 1350’li yılların ortalarında Amerika’da Jemmy Carter’ın beyaz saraya girmesi ve ardından İran’da siyasi atmosferin biraz açılmasından sonra yavaş yavaş ülkenin sağında solunda despot şah rejimine karşı muhalefet sesleri duyulmaya başladı.

Öte yandan hş. 15 Hordad 1342 kıyamının yıl dönümü da son 15 yılda şah rejiminin diktatörlüğünden iyice usanan muhaliflerin itiraz sesini yükseltmeleri için en iyi fırsattı. Ancak uzmanların belirttiğine göre halk protestolarının ilk kıvılcımı Kum kentinde başladı ve liderliği de inkılapçı din adamlarının eline geçti. Bu hareket Ettelaat gazetesinde İmam Humeyni’yi -ks- gerici ve İngiliz sömürüsüne bağlı biri olarak tanıtan hakaret içerikli bir makaleye itiraz şeklinde başladı.

Ettelaat gazetesinde yayımlanan bu makalede başta İmam Humeyni -ks- olmak üzere Şii alimlere görülmemiş bir şekilde hakaret edildi ve ve kızıl ve kara sömürünün birleşmesi İran’ın kalkınması ve ilerlemesinin esas düşmanları olarak açıklandı. Makalenin yazarının kızıl ve kara sömürünün birleşmesinden maksadı ulemanın Marksistlerle birlik olmasıydı ve şah rejimi muhaliflerini karalamak için bu suçlamadan yararlanıyordu. Bu makale şahın emri ve onayı üzerine bu gazetede yayımlanmıştı ve sebebi ise şahın Hac Mustafa Humeyni’nin şehadetinin sonuçlarıydı. Bir başka ifade eli Hac Mustafa Humeyni’nin şehadeti ve sonuçları şah rejimini öfkelendirmişti.

Hş. 1340’lı yılların başında İmam Humeyni’nin -ks- şahın beyaz devrim programına karşı çıkması ve ayrıca kapitülasyon yasasına açıkça itiraz ettiği için İran’dan sürgün edilmesine yol açtı. Şah rejimi ve gizli istihbarat servisi Savak İmam’ı Irak’a sürgün etmelerine rağmen onu baskı uygulamak için ellerinden geleni ardına koymuyordu. Özellikle 1975 Cezayir anlaşması imzalanması ve şah rejimi ile Saddam rejimi arasındaki ilişkilerin iyileşmesinden sonra şah rejimi Saddam rejimine İmam’ın şaha karşı siyasi faaliyetlerini engellemesi için baskı uyguluyordu.

Tam o sıralarda İmam’ın oğlu Hac Mustafa Humeyni hş. 1356 yılında kuşkulu bir şekilde hayata gözlerini yumdu ve İmam’ı ve oğlunu sevenleri derin yasa boğdu. İmam -ks- oğlu Hac Mustafa’yı sırf evladı olduğu için değil, aynı zamanda İslam’ın gelecek umudu olan büyük bir alim olarak da seviyordu ve ani vefatı hem dini ilimler merkezleri ve hem inkılap süreci için büyük bir kayıptı.

Hac Mustafa Humeyni’nin şehadet haberi hızla İran’a ulaştı ve herkesi derin yasa boğdu. Kum, Meşhed, İsfahan, Şiraz ve Tebriz’de dini ilimler merkezleri tatil edildi; İmam Rıza’nın -s- veladet yıl dönümü için düzenlenen kutlama törenleri iptal edilerek yas merasimleri düzenlendi. Genellikle büyük ulema tarafından düzenlenen bu merasimlerde İmam Humeyni’nin -ks- adı 13 yıl yasak ve sürgünün ardından yeniden telaffuz edilmeye başlandı ve insanlar tarafından büyük bir coşku ile karşılandı.

Bazı hatipler Bakara suresinin 124. ayetini kıraat ederek ve İmam Humeyni’yi -ks- ilahi sınavlardan başı dik çıkan ve oğlu Hz. İsmail’in kurban edilmesi olayında sabreden ve bu yüzden imamet makamına nail olan Hz. İbrahim’e -s- benzeterek Ayetullah Humeyni’ye -ks- İmam lakabı verdi ve bundan sonra Ayetullah Humeyni yerine İmam Humeyni ibaresi kullanıldı.

Hac Mustafa Humeyni’nin şehadeti için yas merasimleri İran’ın birçok bölgesinde şehadetinin kırkıncı gününe kadar devam etti ve böylece siyasi muhalefetlerin beyan edilmesi için uygun bir fırsat oluşturdu.

Hac Mustafa Humeyni’nin şehadetinin kırkıncı gününden sonra İmam Humeyni -ks- taziye mesajı gönderlere üç çeşit cevap gönderdi. Bu cevapların içeriği hemen hemen aynıydı ve halkın taziyelerine teşekkür eden İmam, evlat acısı ağır olduğunu, fakat şah rejimi tarafından halka reva görülen zulüm ve facialarla kıyaslanamayacağını vurguladı. İmam’ın siyasi ve itiraz mahiyeti olan cevabı halk tarafından yayımlandı ve şah rejiminin öfkesine neden oldu.

Şahın gizli servisi Savak’ın iç güvenlikten sorumlu Başkan Yardımcısı Perviz Sabeti’nin raporuna göre şah o ana kadar Savak’ın raporları üzerine hoşgörülü davranılması ve tepki verilmemesi talimatı varmıştı, ancak İmam’ın bildirisini okuyunca çok öfkelendi ve bir kaç makale yayımlanarak bildiriye cevap verilmesini emretti.

Sabiti şöyle anlatıyor: Humeyni taraftarları bildiriyi yayımlamaya ve dağıtmaya başladı. Ben konu hakkında şaha hitaben bir rapor hazırladım ve Savak Başkanı Nasiri’ye verdim. Şah bildiriye okuduktan son ilk kez ve altı hafta yürütülen bu faaliyetlerin ardından öfkelendi ve Nasiri’ye, bu adam küstahlıkta sınırı aştı, emredin iki makale hazırlansın ve içinde onun ailesinin toprak reformu ve kadın hakları gibi reformcu programlara karşı çıktığı anlatılsın ve bir sonraki buluşmamızda getirin ki gözden geçirip basında yayımlanması için talimat vereyim.

Böylece saray Bakanı tarafından Reşidi Mutlak uydurma adı ile hazırlanan İran ve kızıl ve kara sömürü başlıklı makale hazırlanmış ve Ettelaat gazetesinde yayımlanmıştı. Makalede İmam Humeyni’ye -ks- çok ağır hakaretler yer alıyor ve İmam’dan maceracı, inançsız, sömürücülere bağlı olan ve solcuların ve toprak reformundan zararlı çıkan feodallerin oyunlarına alet olan biri şeklinde söz ediliyordu. Makalenin yazarı hakarette sınırı iyice aşarak İmam Humeyni’yi -ks- ecnebi biri olarak ilan etti. Makale halkı İmam’a kötümser bakması için İmam’dan kızıl ve kara sömürünün planlarının uygulayıcısı ve komplocu biri olarak ilan etti. Makalenin İmam Humeyni’ye -s- şerefsizce hakaretleri, şah rejimi 15 Hordad kıyamı sırasında İran tarihinin en kara günlerini yaşadığı ve eli yüzlerce masum insanın kanına bulandığı halde gündeme geliyordu. Şahr rejimi ifade ve inanç özgürlüğü yerine muhaliflerini öldürüyordu.

Bu makale şahın doğrudan emri ve nihai onayından sonra yayımlandı, fakat beklentisinin aksine halk arasında rejime karşı derin öfke ve nefrete yol açtı. Makale hş. 17 Dey tarihinde Kum’a ulaştı ve talebelerin ve halkın itirazını tetikledi. Halk makalenin kopyasını hazırlayarak dağıtmaya ve İlmiye Han medresesinde toplanma çağrısı yapmaya başladı. Kentte dini ilimler merkezleri tatil edildi ve talebeler diğer ulemanın desteğini almak üzere harekete geçti ve böylece Kum kentinde geniş çaplı itiraz başladı, ancak güvenlik güçleri itirazlara sert tepki gösterdi ve bir kaç kişi şehit düştü.

Bu olay halkın öfkesini daha da tırmandırdı ve zincirleme Erbain etkinliklerine zemin hazırladı. Bu zincirin ilk halkası hş. 29 Behmen günü Tebriz kentinde şekillendi. Tebriz halkı Kum şehitlerinin kırkıncı gününde bir araya gelerek bu etkinliği siyasi itiraz mitingine dönüştürdü. Bu zincirin diğer halkaları bir bir ardı sıra şehitlerin kırkıncı gününü anma etkinliği şeklinde İran’ın diğer kentlerine yayıldı ve böylece şah rejimini çöküş uçurumuna doğru yaklaştırdı.

Bu gelişme hiç kuşkusuz şah rejiminin çökmesi ve İmam Humeyni -ks- önderliğindeki mücadelenin tüm kitlelere yayılmasında önemli rol ifa etti. İran halkı bu fırsatı itirazlarını beyan etmek için en iyi şekilde değerlendirdi ve bir yıl süren itirazların sonunda şah rejimini devirerek İslam inkılabını zafere kavuşturdu. Kuşkusuz 19 Dey kıyamı İran milletinin despot şah rejimi ile mücadelede bir dönüm noktasıydı. Biz de bu kıyamın şehitlerini saygı ile anıyor, sizi de Allah’a emanet ediyoruz.