Bugünkü sohbetimizde karides piyasasını ele almak istiyoruz.

İran İslam Cumhuriyeti kuzeyinde ve güneyinde yer alan denizlerde 2700 kilometrelik sahilleri ile deniz ürünleri bakımından zengin ülkelerden biridir. İran’ın dünyaca ünlü deniz ürünlerinden biri ise karidestir. Bu yüzden biraz önce de belirtildiği üzere bugünkü sohbetimizi karidese ayırdık.

Deniz canlıları dünya halkının gıda maddeleri ihtiyacının önemli bir bölümünü karşılayan kaynaktır. Son onyıllarda ise dünyanın artan nüfusu besin maddeleri arasında protein kaynaklarına olan ihtiyacın da artmasına yol açtığı anlaşılıyor. FAO’nun tahminlerine göre kişi başına deniz ürünleri tüketim miktarı sabit kaldığı takdirde 2030 yılına kadar beşeri camianın hali hazırda tükettiği deniz ürünlerinden başka yılda 40 milyon ton fazla deniz ürünlerine ihtiyaç duyuluyor. Oysa dünya denizleri ve okyanuslarının doğal kaynakları son yıllarda sürekli azaldığı anlaşılıyor. Verilere göre geçmiş yıllarda denizlerden ve okyanuslardan her yıl 100 milyon ton deniz ürünleri avlanırken, bu rakam hali hazırda yılda 51 milyon tona gerilediği belirtiliyor. Deniz canlılarının avlanmasında yaşanan bu düşüş için çeşitli sebepler ileri sürülüyor. Her halükarda bu etkenlerin okyanuslarda avlanmayı ve özellikle karides avını olumsuz etkilediği gözleniyor.

Karides, iktisadi değer yüksek olan ve tatlı ve tuzlu sulu denizlerde ve ekvatordan kutuplara kadar uzanan geniş bir alanda yaşayan deniz canlılarından biridir. karides türlerinin büyük bir bölümü toplu halde ve derinliği pek fazla olmayan sularda yaşar. Karides deniz tabanında barınan bir canlı türüdür. Karides gündüzleri deniz tabanında kumların altında saklanır ve geceleri avlanmak üzere saklandığı yerden çıkar. Bu yüzden dünyanın bir çok bölgesinde karides avcıları bu canlı türünü avlamak için geceleri denize açılır.

Karides türlerinin çoğunluğu yaşamının ilk aşamalarında çok tuzlu suya ihtiyacı vardır ve bu yüzden doğrudan veya dolaylı bir şekilde denize akan sularda barınır. Bu arada bazı karides türleri şeffaf suyu olan ırmakları tercih ederken, bazı türlerinin tercihi ise çok bulanık suyu olan ırmaklardır.

Karidesler, tatlı ve tuzlu sularda yaşayan on ayaklı eklembacaklılardır. Boyları 1–30 cm arasında değişir. Karidesler oymağının yedi familyası bilinmektedir. En yaygını çalıkaridesgillerdir. Beş çift bacaklarının en az iki çiftinde kıskaçlar bulunur. Kuyrukları belirgin olup, yelpazeye benzer. İki çift olan duyargaları ise çok uzun ve iki çatallıdır.

Tehlike karşısında karidesin en belirgin tepkisi, ani bükülmeyle kendini korumaya çalışmasıdır. Vücut renkleri, bulundukları çevreye uyacak biçimde değişebilmektedir. Küçük balıklarla beslenen büyük kıskaçlı avcı tipler olduğu gibi, kumlar arasındaki besin parçacıklarıyla beslenen çöpçü tipler de vardır. Bunların bazı türlerinde besin parçacıklarını rahat toplamak için kıskaçları üzerinde fırçamsı kıllar mevcuttur.

Karides yaşam sürecinde yumurta, larva, post larva ve buluğ olmak üzere dört belirgin evreyi geride bırakır. Karides denizlerde fitoplanktonlardan, yosun, kabuksuz deniz haşarelerinin larvaları ve sedeflerden beslenir. Karidesin rengi türüne göre değişir ve yine suyun sıcaklığı, suyun tuzluluk derecesi, besini ve ortamın rengine göre değişir.

Karides besin değeri çok yüksek olan deniz canlılarından biridir. karides omega 3 ve omega 6 ve doymamış yağlı asitleri içerdiğinden insan kanında bulunan kollestrol üzerinde hiç bir etkisi yoktur. Yine karides etinde var olan silinyum kanser hücrelerinin gelişmesini engelleyen etkendir.

Karidesler biraz önce de belirtildiği üzere çoğunlukla tuzlu sularda yaşar ve seyrek sayıda türleri tatlı sularda barınır. Bazı karidesler soğuk ve tuzlu suda yaşar ki bunlara Kuzey karidesi denir. Bu tür karidesler Alaska, Kanada, Japonya’nın kuzeyi, Amerika ve Avrupa’nın kuzeyinde avlanır. Karidesin sıcak ve tuzlu sularda yaşayan türleri ise Fars körfezi, Amerika’nın güneyi, Afrika’nın batısı, merkezi Amerika, Güney Amerika’nın Doğu ve Batı kıyıları ve güneydoğu Asya kıyılarında avlanır. Karideslerin önemli bir bölümünü oluşturan bu tür dünya ticaretinde önemli yeri bulunan karides türüdür.

Karideslerin tatlı sularda yaşayan üçüncü türü genellikle göletlerde, ırmaklarda, sulama kanalları ve havuzlarda barınır. Bu türün dünya ticaretinde pek önemli yeri yoktur.

İran İslam Cumhuriyeti kuzeyinde ve güneyinde yer alan denizlerde 2700 kilometrelik sahilleri ile deniz ürünleri bakımından zengin ülkelerden biridir. İran’ın dünyaca ünlü deniz ürünlerinden biri ise karidestir. Stratejik Fars körfezi ve Umman denizi ise bu ilahi nimetin bol bulunduğu bir alandır. Bu bölge İran’ın deniz sınırlarından biridir ve Guater körfezinden başlayarak Ervand ırmağının Fars körfezine aktığı noktaya kadar uzanır. Bu geniş alanda karidesin farklı türleri barınır. Şimdiye kadar Fars körfezi ve Umman denizi sularından 10 çeşit karides avlanmış ve tespit edilmiştir. Bu karideslerin en ünlüsü Labster karidesidir ki bazılarının ağırlığı bir kilograma kadar ulaşabilir. Labster karidesi genellikle Umman denizinin kayalık sahillerinde avlanır.

Fars körfezinde yaşayan karides türlerine pembe karides, hindi karides, beyaz karides, muz karides ve harçer karides gibi türleri örnek vermek mümkün. Bu arada Fars körfezinde avlanan karideslerin %80 kadarını pembe karides oluşturmaktadır. Yine Fars körfezi ve Umman denizinde pembe karidesten sonra hindi ve muz karides çeşitleri de avlanır. Muz karides bu bölgede avlanan karideslerin arasında ticari değer bakımından ikinci sırada yer alıyor ve en çok Hürmüzgan eyaletinin kıyılarında avlanıyor. Bu arada hindi ve beyaz ve kaplan karidesler uygun büyüklükte olmalarına karşın barındıkları alanın kısıtlı olması yüzünden ticari amaçlı kullanılmaz.

Bu arada deniz canlılarına yönelik talebin artması ve deniz kaynaklarının kısıtlı olması bu kez deniz canlılarının kültür şekilde üretilmesini insanların ihtiyaç duyduğu protein kaynaklarını karşılama bakımından ilgi odağına yerleştirdiği anlaşılıyor. Gerçi kültür karidesin mazisi derindir, fakat ticari ölçekte bu iş ilk kez 1960’lı yılların başında ve Japonya’da başladı.

Günümüzde dünyanın bir çok ülkesinde kültür karides faaliyeti protein ihtiyacını karşılayan önemli bir kaynak olarak hızla gelişmiş bulunuyor.

İran’da son yıllarda bu alanda önemli yatırım yapan ülkelerden biridir. nitekim günümüzde İran’ın güneyinden yer alan Huzistan, Buşehr, Hürmüzgan ve Sistan-Bulucistan eyaletlerinde kültür karides için çok geniş alanlar tahsis edilmiş bulunuyor.

İran çeşitli iklimlerden yararlanan ve deniz canlılarının yetiştirilmesi için uygun potansiyeli bulunan bir ülkedir. Gerçekte İran güneyinde 1800 kilometreye varan sahili ve yine Fars körfezi ve Umman denizi kıyılarında uzanan ve üzerinde hiç bir faaliyet yürütülmeyen arazileri ile deniz canlılarını yetiştirme bakımından büyük potansiyele sahiptir. Kültür karides faaliyeti ticari anlamda İran’da yaklaşık yirmi yıl önce başladı. İran balıkçılık kurumu deniz canlılarının yetiştirilmesinin baş mütevellisi olarak İran’ın güneyinde karides yetiştirilmesi için ciddi girişimleri başlattı. Hali hazırda ise Hürmüzgan eyaleti karides çiftlikleri bakımından kültür karidesin ana merkezi sayılır. Nitekim kültür karidesle ilgili bir çok faaliyet ve çalışma ilk kez bu eyalette gerçekleşti ve hali hazırda eyalet genelinde çok sayıda karides çiftliği faaliyet yürütüyor.

İran’da kültür karides faaliyeti başladığı ilk yıllarda kaplan karides İran’ın yerli türü olarak yetiştirilmeye başlandı. Kaplan karides iktisadi bakımdan karides türleri arasında önemli bir tür sayılır ve İran’ın Buşehr eyaletinin kıyılarında önemli bir kaynak oluşturmaktadır.

İran’da kültür karides yarı yoğunluk yöntemiyle yetiştirilir. Bu yöntemde karides yetiştirme havuzları düzenli şekillerde ve boyutlardadır ve karides larvaları ilgili çoğaltma merkezlerinden satın alınarak bu havuzlara bırakılır. Bu havuzlarda larvaların yoğunluğu hektar başına 10 ila 20 bin larvadır. Karideslerin yemi genellikle kurudur. Kültür karides faaliyetinde karidesleri yetiştirmenin maliyetinin yarısı yeminin fiyatına bağlıdır. Karidesin larva döneminde en önemli yemi Artemia’dır. Artemia dünyanın Urumiye göleti gibi en tuzlu göletlerinde yaşayan tek canlı türüdür. İranlı uzmanlar günümüzde Artemia’yı kurutarak ülkeyi bu yemin ithalinden bağımsız hale getirmeyi başarmıştır.

İran’ın ürettiği karides dünyanın en sağlıklı karideslerinden biridir. Gerçekte İran karidesi standart ambalajı ve hijyenik şartlarda dondurulması sayesinde dünya piyasalarında büyük rağbet gören bir üründür. Nitekim bazı Fransız ve İspanyol firmalar İran karidesini yetişmeden peşin peşin satın alır. İran’da üretilen karidesin %90’ı Fars körfezi ülkeleri, Avrupa birliği ülkeleri ve Japonya’ya ihraç edilir.

İran’da yerli türlere birer genetik hazine olarak önem verildiğinden İran balıkçılık kurumu araştırma merkezi Buşehr eyaletinde karides araştırma merkezi kurmuştur. Bu merkezde çalışan araştırmacılar ise yerli türlerin üzerinde yaptıkları genetik çalışmalarla daha yüksek verimli, daha hızlı büyüyen ve çeşitli ekolojik şartlara karşı daha dirençli olan türleri üretmeye çalışmaktadır.