Bugünkü bölümde de geçmiş bölümde olduğu gibi kimi tarihi evleri ele almak istiyoruz.

Tebriz'in tarihi yapısında, bu şehrin tanınmış çarşısının batısında, Tebriz ulu camiinin önünde, Tebriz'in en önemli ve en tanınmış tarihi evlerinden biri göze çarpmaktadır. İlk bakışta Kaçar döneminin mimari özelliklerini sergileyen Meşruta tarihi evi her gezginin dikkatini üzerine çekmektedir. Tebriz'in Meşruta dönemindeki önemli ve bu evin o dönemdeki rolünden dolayı bu bina Hicri Şemsi 1375 yılında Meşruta dönemi Müzesi olarak isimlendirilip birçok Meşruta dönemine ve önderlerine ait değerli belgeler ve yadigârlara ev sahipliği yapmaktadır.

Tebriz'de bulunan Meşruta tarihi evi, Kaçar dönemine ait bir binadır. Bu bina Hicri Şemsi 1287 yılında, İran Meclisi'nin topa tutulmasından sonra Settarhan, Bakırhan, Sıkatulislam Tebrizi ve Haci Mirza Agaferşi gibi Azerbaycan bölgesinde Meşruta'nın önde gelen isimlerinin toplantılarına ev sahipliği yapmış ve ayrıca Tebriz'in 11 aylık savaş döneminde de komuta merkezi ve Meşruta mücahitlerinin toplantı merkezi olarak kullanılmıştır.

Bu bina Hac Mehdi Kuzekenani'ye ait olan bir bina olarak 1868 yılında Hac Veli Mimar Tebriz tarafından yapılmıştır. Binanın sahibi Hac Mehdi, Tebriz'in tanınmış tüccarlardan olmasının yanı sıra özgürlük yanlısı birisi olarak da biliniyormuş. Tebriz'de Meşrutacılık seslerinin yükselmesiyle beraber, Hac Mehdi de Meşrutacılara katılarak Meşruta inkılabının en önemli mali destekçilerinden olmuştur. O, bu evi Meşruta önderlerinin toplanması için hazırladı ve bir taraftan da Kaçar aleyhine yayınlanan afişler ve ilanların basım evi haline gelmesine izin verdi.

Meşruta evi, dış bölüm ve iç bölüm olmak üzere ikiye bölünmektedir. Yüzölçümü 1300 metre kare olan ve Kaçar dönemi mimarisi özelliklerini taşıyan bina, taş, tuğla ve kerpiçten yapılmıştır. Eve girdiğinizde karşınıza güzel bir avlu çıkmaktadır. Bu avlunun ortasında büyük bir havuzun yanı sıra, çiçekler ve çimenler de avluya özel bir güzellik kazandırmıştır. Lobinin ışıklandırma pencereleri ise dört uzun sütun üzerinde yerleştirilmiştir. Bu sütunların başlarında güzel ustukalar, ayna işlemeleri ve rengârenk camlar kullanılmıştır.

Bu binanın birinci katında, 6 oda ve bir koridor mevcuttur. İkinci katta ise büyük bir salonun yanı sıra 6 oda da yapılmıştır. Bu binadaki bütün pencereler uzun kanatlı pencere türünden olup kırmızı, yeşil, beyaz gibi renklerin kullanılmasından dolayı ışığı renkli bir şekilde yansıtarak evin güzelliğini artırmaktadır.

Kaçar dönemi mimarisinin göz alıcı süslemeleri, ışıklandırma pencerelerinin kullanılması ve ustakalar ve sütunlarla süslenmiş köşkler, kanatlı pencereler, Tanebi adıyla tanınan asıl odalardaki ahşap kabartma kapılar, merdivenler etrafındaki dinlenme alanı ve balkonlar gibi öğeler İran mimari sanatını ve zevkini sergileyerek ne kadar eşsiz olduğunu da göstermektedir.

Bu binanın en dikkat çekici bölümü ise ikinci katta bulunan lobisi ve avluya açılan odadır. Buradaki kapılar ve pencerelerin hepsi kareli olup rengârenk camlarla yapılmıştır. Yan odalarda ise tavan ahşaptan yapılmış ve güzel süslemelerle kaplanmıştır. Ahşap kapılar ise Arabesk üslubunda çiçekler ve yaprak işlemeleriyle süslenmiştir.

Bu binanın salonlarında ve odalarında yapılan değişikliklerden sonra, Meşruta inkılabına ait tarihi belgelerin sergilenmesi için burası Meşruta müzesi haline getirilmiştir. Bu müzede Meşruta inkılabının önde gelenlerinden olan Settarhan, Bakırhan, Hüseyin Han Bağban, Hac Ali Devaçi, Sıkatulislam Tebrizi, Hac Ali Hatayi, Howard Baskerville, Kerbelai Ali Mösyö, Şeyh Ali Asger Leylavayi, Ahund Horasani, Ali Ekber Dehhoda, Cihangirhan Sur İsrafil, Meşruta saflarındaki tek kadın Zeynep Paşa ve başka inkılapçı kişilerin heykelleri sergilenmektedir.

Meşruta müzesinde, Muzaffereddin Şah, Muhammed Ali Şah ve Meşrutacı gruplara ait fotoğraflar, Meşrutacılara ait bildirileri ve ilanları basmak için kullanılan basım makinalar, Meşruta inkılabına ait tarihi belgeler ve Meşrutiyet fermanlar sergilenmektedir.

Bu müzede bulunan en önemli tarihi eserlerden biri de Settarhan'a ait bel tabancası, Meşruta halısı, Meşruta önderlerinin özel eşyaları ve Meşruta inkılabıyla ilgili diğer belgelerdir. Bu bina Hicri Şemsi 1354 yılında 1171 numara ile İran Milli Eserleri listesinde kaydedilmiştir.

Tebriz'de bulunan bir başka tarihi ev de Hayderzade tarihi evidir. Bu bina Tebriz'in Maksudiye mahallesinde, Tebriz belediye binasının güney tarafında yer almaktadır. Bu evin ne zaman yapıldığına dair hiçbir tarihi belge mevcut değildir. Ama araştırmalara göre bu ev 1879 yılında Hacı Habib Lek yapılmıştır. İki katlı olan Hayderzade tarihi evi 900 metre karelik bir arsada yapılmıştır. Bu tarihi evin dış ve iç olmak üzere iki avluya sahiptir.

Hayderzade tarihi evinin bodrum katında, ortasında küçük bir fıskiyesi olan büyük bir havuz yer almaktadır. Bodrum katı tuğladan yapılmış ve rengârenk tavana sahiptir. Bu evin başka bölümleri, salon aracılığıyla birbirine bağlanmıştır. Bu binada, ahşap pencerelerin üstündeki oymalar, rengârenk camlar, tuğladan yapılmış eserler ve resimlerle süslenmiştir. Şahneşin adıyla tanınan asli oda ise bu evin en dikkat çekici bölümüdür.

Hayderzade evi 1380 yılında restore edilmiş ve şimdi de Doğu Tebriz'de Azerbaycan eyaletinin turistik bilgilendirme merkezi olarak hizmet vermektedir. Hayderzade tarihi evinin etrafında, Selmasi evi ve Kadeki adıyla da tanınan Behnam tarihi evleri gibi birçok tarihi ev ve bina bulunmaktadır. Bu tarihi ev Hicri Şemsi 1378 yılında 2524 numara ile İran Milli Eserleri Listesine alındı.

Demin de değindiğimiz gibi Behnam tarihi evi de Tebriz'in Maksudiye mahallesinde bulunan ve tarihi, Zendiye devrinin sonu ve Kaçar döneminin başlangıcına denk gelen bir başka tarihi evdir. Bu bina ilk başlarda yerleşim yeri olarak kullanılmış ve Nasırıddin Şah hükümetinin döneminde restore edilerek Kaçar üslubunda yapılmış resimlerin eklenmesiyle süslenmiştir.

Bu tarihi binanın yapıldığı son restorasyonlar sırasında ise İran Fresko resimlerine rastlanmıştır. Bu tarihi bina 3 bin metre karelik yüzölçümü ile iki binadan oluşmaktadır. Asli bina kışlak binası ve daha küçük olan bina ise yaylak binası olarak biliniyor. Ayrıca bu binadaki iç ve dış avlular da İran'ın eski mimari sanatından esinlenerek yapıldığı söylenebilir.

Behnam tarihi evinde yapılmış girih karoları sanatı bu binanın en önemli özelliklerinden sayılmaktadır. Bu sanatın ahşap oyma sanatıyla birlikte farklı geometrik desenler ve süslemelerle sentezlenmesi sonucunda güzel bir ışıklandırma sistemi ortaya getirilmiştir.  Girih karoları ise, İslam sanatında görülen girih desenlerini oluşturmak için kullanılan, beş tip karodur. Karoların üzerinde bulunan çizgiler, karolar belli biçimlerde döşendiğinde yıldızlar, çokgenler ve karmaşık biçimde birbirini kesen şerit desenleri meydana gelir. Bu desenlerin örnekleri binalarda, kitap kapaklarında ve halılarda görülen bir süslemedir.

Bu bina mimari bakımından yani hem tasarım ve hem yapım açısından ve özellikle de yapılan süslemeler bakımından mükemmel bir bina örneği olarak araştırmalara ve incelemelere konu olacak bir binadır. Bu yüzden Behram tarihi evi önemli bir tarihi eser sayılmaktadır.

Tarihi Behram evi, Kaçar dönemi mimarisinin bir örneği olarak, Orosi salonu, havuzhane, yan odalar, koridor ve duvar resimlerinden oluşmaktadır. Günümüzde burası mimari ve kentsel dönüşüm fakültesi olarak kullanılmaktadır. Bu tarihi eser, Hicri Şemsi 23 Ferverdin 1376 yılında, 1850 numaralı tarihi eser olarak İran Milli Eserleri Listesine alındı.  

Tebriz şehrinde bulunan bir başka tarihi ev de Hariri tarihi evidir. Bu tarihi ev de Kaçar dönemine aittir. Bu tarihi binadaki duvar resimleri mükemmel bir şekilde Kaçar dönemi mimarisini yansıtmaktadır. Bu binada bir iç avlu ve bir de dış avlunun yanı sıra iki blok ev mevcuttur. Evler kıbleye doğrudur ve evin dış cephesi güzel duvar resimleriyle kaplanmıştır. Bu duvar resimlerinde Yusuf ve Züleyha öyküsü gibi tarihi olayların betimlenmesi yapılmıştır. Bu ev Hicri Şemsi 1395 yılında Basın, Basım ve Diplomasi Müzesine dönüştürüldü. Tarihi Hariri evi Hicri Şemsi 27 Dey 1377 yılında 2242 numarasıyla İran Milli Eserleri Listesine alındı.  

Tebriz'de bulunan bir başka değerli tarihi ev ise Selmasi evidir. Şimdi müze olarak kullanılan bu tarihi ev, Tebriz belediye binasının yakınındaki Maksudiye mahallesinde olan bir sokakta yer almaktadır. Bu bina Kaçar döneminin başlarında yapılmış, 3 avluya, iki kata ve 870 metre kare alana sahiptir. Bu müzede ağır yükleri tartmak için kullanılan kapanlar, kuyumcu terazileri, türlü türlü yerli ve yabancı saatler, astroloji, hava, su, elektrik vb. şeyleri ölçmek için kullanılan eski tartma ve ölçme aletleri sergilenmektedir.