Medeniyetin Beşiği Kermanşah- 11
Aralık 21, 2020 12:21 Europe/Istanbul
Bu bölümde Kermanşah'ın tarihi ticari merkezleri ile tanıştıracağız sizleri .
Kermanşah Çarşısı Kermanşah şehrinin geleneksel ticari merkezlerinden biri olmasının yanı sıra kendi döneminde Batı Asya bölgesinin en büyük kapalı çarşısı olmuştur. Bu çarşı 200 yıl önce Muhammed Ali Mirza Devletşah döneminde inşa edilmiştir. Kermanşah kapalı çarşısı hala dinamikliğini korumuş ve şehrin ve etraftaki şehirlerin ekonomisinde de önemli rol oynamaktadır.
Kermanşah'ın kadim tarihi ve tarihi eserlerinin yanı sıra bu şehirdeki tarihi çarşılar da ilgi çektiğini görürüz. Öyle çarşılar ki gezilmesi için saatlerce zamana ihtiyaç olacaktır. Bu çarşılardaki uzun koridorlara ise en çok da tarih hayranları ilgi duyarlar. Bu çarşılardaki büyük odalar ve dükkanlar hep dikkat çeker. Buralara uğrayan biri muhakkak hediyelik almak ister. Bu çerçevede Kermanşah'ın kalaş ayakkabıları, kak tatlısı, sarı yağı, pirinç ekmeği tatlısı, rengarenk kumaş turları hediyelik olarak öne çıkar. Tabii bu şehirde bulunan çarşıda sadece bu tür hediyelikler değil her şey bulunur. İşte bu nokta Kermanşah'ın kapalı çarşısıdır.
Kermanşah da tıpkı tarihi çarşılara sahip diğer şehirler gibi eski yolların kesiştiği noktada yer almaktadır. Bu çerçevede İran'ın Kuzey sınırlarından ya da Rusya ve Osmanlı'dan Fars Körfezine doğru giden kafileler veya Doğu'dan Batı'ya doğru giden kafileler Kermanşah şehrinin bulunduğu noktadan geçmek zorunda kalmışlardır.
Kaçarların ikinci kralı Fethalişah Gacar'ın oğlu Muhammed Ali Mirza Devletşah 1806 yılında babasının emri üzerine o dönem Kermanşahan adlandırılan eyaletin hakimi ve Irakeyn sancak bölgesinin hükümranı olarak Gacarlar saltanatının görkemini gözler önüne sermek amacı ile Kermanşah'ta binalar tesis etmekle görevlendirildi. Muhammed Ali Mirza Devletşah'ın ardından oğlu İmamkulu Mirza İmaduddevle babanın yolunu devam ettirdi. Böylece Kermanşah'ta devletşah veya imaduddevle ismi ile bilinen birçok tarihi bina ve eser geriye kaldı.
Bu çerçevede Gacarlar hanedanı döneminde tanınan tarihi bir çarşı olan Kermanşah çarşısı da Devletşah döneminde inşa edilen oğlunun döneminde tamamlanan çarşıdır. Kral bile olabilecek durumdaki Muhammed Ali Mirza Devletşah erken ölümü nedeni ile dünyaya gözlerini yumdu ve Kermanşah hakimiyetini oğluna bıraktı. Onun ardından ise yine oğlu Muhammed Hüseyin Mirza Hişmetuddevle ve daha sonrası da Muhammed Taki Mirza Hüsamüssaltana ve Tahmasp Mirza Muididdevle hakim olarak atandı. Bu kişilerin ardından ise sıra İmamkulu Mirza İmaduddevle'ye geldi. Kermanşah şehri ise bu hükümran döneminde imar hale getirildi. Bu çerçevede çarşının üstü kapatıldı ve genişletildi.
Kermanşah kapalı çarşısının büyüklüğü ve önemini gözler önüne seren hususlardan biri de Nasıreddin Şah Gacar seyahatnamesinde adının geçmesidir. Bu dönemde şehir etrafında bulunan 40 kadar han ve kervansaray bu bölgenin kafilelerin uğrak noktası olduğunu gösteriyor. Fransız şarkiyatçı Eugene Flandin ise bu şehirden değerli yükler ve mallar taşıyan büyük kafileler ve kervanların Doğu'dan ve Batı'dan geçtiğini belirtmiştir.
Kermanşah kapalı çarşısı 18 kadar koridordan oluşmasının yanı sıra güzel süslenmiş giriş ve çıkışlara ve de kavşaklara sahiptir. Bu da eski zamanlarda yaşamış mimarların estetik becerileri ve bölgenin zengin kültürünün göstergesidir. Bölge ekonomik olarak revaçta olup İpek Yolunun da uğrak noktalarından biri sayıldığı zaman bu çarşı Avrupalı ve Asyalı tüccarın asıl alışveriş yaptığı nokta idi. Bu nokta stratejik öneminden dolayı birçok özel kültürel özelliklere de sahiptir.
Kermanşah kapalı çarşısında Vekiluddevle, Hac Ali Muhammed Hemedani ve Yeni Sera diye üç önemli sera vardır: Vekiluddevle aslında dört avludan ve bir koridordan oluşan bir seradır. Koridor ve büyük avlu seranın ortasında yer alıp seranın bölümlerine bir birine bağlıdır. Daha büyük avlunun ortasında ise keşkül tası biçiminde bir havuz yapılmıştır. Günümüzde ise bu havuz bahçe olarak kullanılmaktadır. Seranın her bölümünde tuğla cepheyi görmek mümkün. Kimi noktalarda ise turkuvaz renginde fayans işlemeleri de görülmektedir.
Yeni Sera diye bilinen alan ise iki salon ve bir koridordan oluşmaktadır. Bu koridor ise Doğu-Batı eksenindedir. Aslî salonun yanı sıra bir de daha küçük salon ve avlu, Güney Doğu kısmında da zaviye bulunmaktadır. Dükkanlar ise simetrik olarak salonların etrafında yer almıştır.
Hac Ali Muhammed Hemedani Serası ise günümüzde çarşı alanının dışına çıkacak şekilde Feyzabad mahallesinde yer almaktadır. Bu sera geçmişte Kermanşah kapalı çarşısının bir parçası sayılırmış. Bu sera iki katlı olup bodrum katına da sahiptir. Giriş kapısı fayans işlemeli, binanın içi ahşap sütunlar ve sütun başlıkları ile süslenmiştir.
Târike Bazar ve Kadim Pazar isimleri de bilinen Kermanşah geleneksel çarşısı iç açıcı mimarisi ile Kermanşah eyaletinin önemli tarihi eserlerinden sayılır. Bu çarşı, Kermanşah'ın en önemli parçalarından biri sayılır. Burada ticareti, toplumun sosyal, kültürel ve dini faaliyetlerini beraber görmek mümkün. Seraların dışında Kermanşah kapalı çarşısında diğer değerli noktalar da bulunmaktadır. Bu çerçevede Emaduddevle camisi, Hac Şehbaz Han Camisi ve Hamamına değinmek mümkün.
Günümüzde ise üretim alanında faaliyet gösteren mesleklerden sadece demirciler, kurabiyeciler ve kuyumculara değinmek mümkün. Çarşının bazı kısımları ise dini veya etnik azınlıkların ismi ile anılmaktadır. Örneğin Yahudiler çarşısı veya Türkler çarşısı. Kapalı çarşının uzun koridorlarında birçok sera ve kervansaraylar bulunmaktadır. Bunlar tarih boyunca yolcular ve tüccara büyük hizmetler sunmuşlardır.
Kermanşah tarihi çarşısı İran'ın en büyük kapalı çarşı kompleksidir. Bu çarşının tavan bölümü İran'ın diğer tarihi çarşılarında olduğu gibi iki kanatlı kavislidir. Tavan bölümünde özel ışığı içeri alan delikler yerleştirilmiştir. Dükkanlar da daha kısa bir şekilde ancak aynı iki kanatlı kavisli olarak çarşının iki tarafında inşa edilmiştir.
Kermanşah çarşısı ana koridora sahip olmasına rağmen diğer çarşılarda olduğu gibi tali koridorlar, seralar, bölmeler ve kervansaraylara da ev sahipliği yapmaktadır. Bunların hepsinin bir araya gelmesi ile Kermanşah Tarihi Çarşısı meydana gelmektedir. Mevcutta ise çarşının ana koridoru Kermanşah şehrinin gelişimi ve Moderris caddesinin buradan geçmesi ile iki bölüme ayrılmıştır. Çarşının daha büyük kısmı Tophane çarşısının başından ÇağaSorh tarihi kapısından başlanıp Seyyed Cuma Köprüsü tarihi kapısına doğru devam etmektedir. Buğdacılar, tüfekçiler, Türkler, Eğerciler, bakırcılar, kuyumcular, kurabiyeciler, kumaşçılar ve demirciler koridorları ve salonları bu bölümde yer almaktadır.
Kermanşah kapalı çarşısı kadim mimarisi ve geniş alanı ile şimdiye kadar çok geniş çaplı mesleklere ev sahipliği yapmış ve bu yüzden İran'ın diğer önemli çarşıları sayılan,Rey Büyük Çarşısı, Hemedan Büyük Çarşısı, Şuş Büyük Çarşısı, İsfahan Büyük Çarşısı, Şiraz Büyük Çarşısı, Kerman Büyük Çarşısı ve Tebriz Büyük Çarşısı ile karşılaştırılmaktadır.
Kermanşah çarşısı 4 temel bölümden oluşmaktadır. Bu çarşı uzunluğuna gelişmiş ve iki tarafında birçok kamu alanı da bulunmaktadır. Çarşının içinde bulunan boş alanlar ve dükkanların bir birine bağlı olduğunu bunun mimari güzellik katmak amacı ile de hayata geçirildiklerini söylemek gerek.
Kermanşah çarşısının önemli özelliklerinden biri de her mesleğin diğer meslekler ile bağlantısına, müşterilerin ihtiyaçlarına ve şehrin yapısına uygun bir şekilde yerlerine yerleştirilmesi ve bölümler arasında makul bir bağlantısının ve uyumun sağlanmasıdır.
Mevcut dönemde ise Moderres caddesinin inşası ile bu tarihi kapalı çarşı Doğu ve Batı kısımları olmak üzere ikiye ayrıldı. Şimdi de bu cadde bu tarihi yapıyı ikiye ayırıp Ulu Cami ve Sebze Meydan alanından geçtikten sonra ticari birimlerin bulunduğu alana bağlanmıştır.
Kermanşah da artık modern hayata ayak uydurmuş ve ticari komplekslerin ev sahipliğini yapmaya hazırlanmıştır. Bu ticari merkezlerde alışverişler iyice kızışmasına rağmen Kermanşah kapalı çarşısı da hala göz kamaştırıcı güzelliği ile insanların ruhunu okşamaktadır.
Siz de eğer rengarenk kumaşlar ve yöresel giysilere ilgi duyuyorsanız bu çarşının kumaşçılar salonuna ve koridoruna uğrayın. İran'ın bu bölgesinin lezzetli tatlılarının satıldığı kurabiyeciler ve pastacılar koridoruna da baş vurabilirsiniz. Burada Bji ve kak tatlısından pirinç ekmeği tatlısına kadar türlü türlü tatlılarla karşılaşacaksınız. Yemek olarak da Kermanşah'ın çubuk badem pilavını ve köftelerini yiyebilirsiniz. Buna ilaveten bu görkemli çarşının tarihi mekanlarını da bir bir gezebilirsiniz ve büyük bir sanat turu atabilirsiniz.
