Her bölümde bir ülkenin Ramazan etkinliklerini anlattığımız bugünkü sohbetimizde Kazakistan’da bu ayla ilgili gelenek ve görenekleri ele almak istiyoruz.

Kazakistan orta Asya cumhuriyetlerinden biridir. Bu ülkenin başkenti Nur Sultan kentidir. Kazakistan nüfusu 20 milyon civarındadır ve nüfusunun yaklaşık yüzde 70 kadarı Müslümandır.

Tarihçilere göre İslam dininin orta Asya bölgesinde yayılmasının başlıca nedeni, miladi 751 yılında Canat Türgeş adlı Türk aşiretlerin birliği ile Abbasi halifeye bağlı ordu ile birlik olup Çin’in Tang iktidarına karşı gerçekleştirdikleri ve zafer kazandığı Talas muharebesidir. Bu zafer Çin’in Tang imparatorluğunun batıya yayılmasına engel oldu ve bu da miladi onuncu yılın sonlarına doğru İslam dininin Heftrud ve Seyhun ırmağının aktığı bölgesinde yaşayan halkın arasında yayılmasına vesile oldu.

Kazakistan halkı adım adım İslam dinine yönelmeye başladı ve bu süreç bir kaç asır sürdü. Kazakistan’da ilk önce kentsel alanlarda yaşayan insanlar ve ardından güneyde yaşayan çiftçiler İslam dinini benimsedi. Miladi 19. yüzyıla gelindiğinde, İslam dini Kazakların milli kimliğinin bir parçası oldu. Kazak halkı hür iradeleri ile İslam dinini benimsedi.

Kazakistan Müslümanları Ruhani idaresinin verilerine göre bu ülkede Kazak, Özbek, Uygur, Dongan, Tacik, Kırgız, Türkmen, Tatar, Başkır, Kuzey Kafkasya etnik grupları ve Azerileri temsil eden ve 24 etnik gruba mensup olan yaklaşık 11 milyon Müslüman yaşıyor ki bu da nüfusun yüzde 70 kadarına denk geliyor. Kazakistan’da Müslümanlar özellikle son yıllarda camilere yoğun ilgi gösteriyor ve bu kutsal mekanlarda cemaat namazı, Cuma namazı, bayram namazı ve diğer dini ibadetlere katılıyor. Kazakistan halkı aynı zamanda bireysel yaşamlarında da dini geleneklerini korumaya özen gösteriyor.

Kazakistan’da halk özellikle mübarek Ramazan ayında camilere yoğun ilgi gösteriyor. Bu ilgi camilerde kurulan iftar sofraları ile katlanarak artıyor.

Din adamları, Kazakistan’da oruç tutan insanlara her yıl yüzde dört ila beş kadar katılımın arttığını, bu ilgi sadece gençlere ve ergenlere özel olmadığını, eski dönemde oruç tutmayan ve şimdi oruç tutan orta yaşlı ve yetişkin insanlar için de söz konusu olduğunu belirtiyor.

Buna göre Kazakistan’da yaşlı insanların arasında ilk kez oruç tutanlar için kullanılan “İlk oruç” tabiri sık sık kullanılıyor. Zira son yıllarda özellikle altmış yaşa gelen insanların arasında ilk kez oruç tutmaya niyet eden insanların sayısında önemli oranda artış gözleniyor. Aslında İlk oruç tabiri başka İslam ülkelerinde en çok çocuklar ve ergenler için kullanılıyor, fakat Kazakistan’da ve yine orta Asya’nın diğer Müslüman ülkelerinde komünist düzenin hakim olduğu yetmiş yıl boyunca İslam şeriatına uymak ve namaz kılmak veya oruç tutmak suç sayılıyordu ve cezası da ölümdü. Bu bağlamda bu ülkelerde sırf İslami inançları yüzünden milyonlarca insan katliama uğradı ve binlerce cami yıkıldı.

Ancak şimdi Kazakistan bağımsızlığına kavuştuktan sonra İslam dinine olan eğilimde büyük artış gözleniyor. Şimdi Kazakistan’da kadın erkek, genç yaşlı, herkes büyük bir şevkle dini merasimlere katılıyor ve düğünlerde ve yas merasimlerinde, Ramazan ayında, Ramazan ve kurban bayramı sırasında ve diğer dini günlerle Kur'an'ı Kerim tilavet ediyor ve böylece bu ülkede İslam’ın temellerini pekiştirmeye katkı sağlıyor.

Hali hazırda Kazakistan’da yaklaşık 2570 cami faaliyet yürütüyor; oysa eski Sovyetler Birliği döneminde Kazakistan’da sadece 63 cami faaliyet yürütüyordu.

Kazakistan’da mübarek Ramazan ayı büyük ilgi görüyor. Bu ay Kazakistan’da iyilik, bereket, dostluk, sevgi, aşk ve yardımlaşma ayı olarak biliniyor. Barışmak, birbirini affetmek, küskünlükleri unutmak ve birbirine sevgi göstermek, Kazakistan halkı arasında bu güzel ayda oldukça yaygın olan adetlerdir. Bu ayda Kazakistan’ın tüm camilerinde iftar sofraları kuruluyor; hatta Kazakistanlı Hristiyanlar da oruç tutan insanlara iftar ziyafeti düzenliyor.

Kazakistan’da halkın birbirini sevmeleri ve saygı duymalarının bir başka ilginç adeti, insanların karşılıklı yardımlaşmalarda bulunmalarıdır. Örneğin Kazakistan’ın bazı kentlerde özellikle Kadir geceleri başta olmak üzere oruç tutan insanlar için ücretsiz otobüs servisleri sunuluyor.

Yine Kazak din adamları da bu ülkenin esnaf ve iş adamlarından bu mübarek ayın hürmetine temel gıda maddeleri fiyatlarını düşürmesini talep ediyor.

Ramazan ayın Kazakistan halkının geleneklerinden biri ya Ramazan anlamına gelen “Ja Ramazan” geleneğidir. Bu geleneğe göre çocuklar ve ergenler mübarek Ramazan ayına sayılı günler kaldığı bir sırada akşamları şiir okuyarak Ramazan ayının gelişini kutluyor.

Ja Ramazan Kazakça ve Türkçe kökenli dillerde bilgilendirme anlamında kullanılıyor. Bu gelenekte insanlar mübarek Ramazan ayının geldiği konusunda bilgilendiriliyor. Kazak çocuklar bir kaç kişilik grupları oluşturarak evlere uğruyor ve önünde bazı yerel sazların eşliğinde Ramazan ayına özel şarkıları söylüyor ve ev sahibi de onlara çikolata veya para veriyor.

Kazakistan’da özellikle çocuklar sabırsızlıkla bu ayın gelmesini bekliyor, zira Ja Ramazan gruplarını kurarak evlere uğramak ve Ja Ramazan şarkılarını okumak ve karşılığında hediye almak istiyor.

Bazı Kazaklar Ja Ramazan’a Ja Rapazan diyor. Bu etkinlikte ev sahibi okunan şarkılardan duyduğu memnuniyeti ifade etmek üzere çocukları güzel yemeklerle ağırlıyor ve şarkıları daha yüksek sesle okumalarını istiyor.

Kazakistan halkı ve özellikle çocuklar Ramazan ayını bereket, sevinç, barış ve huzur ayı olarak biliyor ve buna göre de bu aydan güzel ve hoş anıları bulunuyor. Bu çocuklar büyüyerek kendileri aile kurduklarında bu güzel gelenekleri kendi çocuklarına anlatarak bu gelenekleri yaşatmaya ve onları İslam dini ve Ramazan kültürü ile tanıştırmaya çalışıyor.

Kazakistan’da Ja Ramazan geleneğini hem kız ve hem erkek çocuklar birlikte icra ediyor. yine çocukların sesi her ne kadar yüksek olursa, ev sahibi daha fazla hoşnut oluyor ve çocukları daha fazla ağırlıyor ve böylece Ramazan ayına olan ilgilerini ortaya koyuyor.

Yine Ja Ramazan etkinliği ile beraber çocuklar da şiir ve şiir okuma dünyası ile tanışıyor, nitekim bu etkinlik çocukları sanat zevkini keşfetmeye de yardımcı oluyor.

Ja Ramazan etkinliği en az yedi evin önünde yapılması gerekiyor. Ja Ramazan etkinliği sona erinci bazı orta yaşlı ve ihtiyar insanlar namaz kılar ve çocukları toplayarak onlara Kazakların efsanelerini ve eski hamasetlerini anlatıyordu. Tüm bunlar Kazak halkının Ramazan ayına yönelik ilgisini daha da arttıran durumlardır. Ja Ramazan etkinliği Kazak halkının milli sanatının incilerinden biri sayılır.

Kazakistan halkının iftar sofralarından hurma, ekmek, salata, çay, çeşitli içecekler ve bazı yerel yemekler ve çorbalar asla eksilmez. Kazakistan halkı diğer dindar milletler gibi Ramazan ayı ve özellikle Kadir gecelerini idrak etmek için sabırsızlanır. Kazak halkının inancına göre kader gecelerinde insanların tüm günahları bağışlanır. Buna göre Kazak halkı Kadir geceleri uyumadan sabaha kadar dua eder ve günahlarını bağışlanmasını niyaz eder. Başkent Nur Sultan’da ise Kadir geceleri toplu halde dua okumak ve Kur'an'ı Kerim tilaveti ile geçer.

Ramazan bayramında Kazakistan halkı birbirini tebrik eder ve yeni elbiselerini giyerek birbirini ziyarete gider. Kazakistan halkı geçmişlerini anmak üzere geleneksel bir çeşit ekmek olan Baursak ekmeği yapar, bazıları ise yine geleneksel bir yemek olan Kurdak pişirir.

Kazakistan halkı Ramazan bayramı sofrasına da çeşitli tatlıları, çikolataları ve bal yerleştirir. Bu halkın bayram günü bir geleneği de biraz tatlı, şeker, çerez ve geleneksel ekmeği bir torbaya koyar ve ailesine götürmek üzere gelen konuklara verir. Kazak halkının inancına göre Baursak ekmeğinden yiyenlerin sayısı arttıkça geçmişlerinin ruhu bir o kadar sevinir.

Kazak halkının bir başka geleneği ise en az yedi eve uğramak ve bayramı kutlamaktır. Bayram gönü yetim kalanların evlerine uğramak ve onlara oyunca, elbise ve bayramlık vermek de Kazak halkının bir başka adeti sayılır.

Müslüman Kazakistan halkı diğer Müslüman milletler gibi bayram namazından önce mutlaka fitrenin bedelini öder. Fitre bedeli Kazakistan ulema konseyi tarafından belirlenir.

Kazakistan’da mübarek Ramazan ayı hayrat ve sadaka ayı olarak bilinir. Bu ayda Kazak halkı daha çok sadaka vermeye çalışır ve güçleri yettiği kadar yakınlarını ve akrabalarını iftar ziyafetine davet eder.