Geçen hafta Ermenistan yönetimi üç günlük bir ziyaret için bu ülkeye gelen dünya katolikleri manevi lideri Papa Fransis’i Erivan’da ağırladı.

Papa Ermenistan kilisesinin liderleri tarafından karşılandı.

Papa Fransiz, Ermenistan devleti sovyetler birliğinden bağımsızlığını kazandığı günden beri bu ülkeyi ziyaret eden ikinci katolik kilisesi lideri sayılıyor. Bu ziyaret büyük bir hassasiyet arz ediyordu ve bu yüzden katolik kilisesi yetkilileri ziyareti siyasi amaçlı olmadığını açıklayarak ziyaretin hassasiyetini hafifletmeye çalıştı.

Gerçek Papa ziyaretinin hassasiyeti geçen sene yaptığı açıklamadan kaynaklanıyordu. Papa geçen sene 1915 Ermeni olaylarının yüzüncü yıldönümünden bir kaç gün önce yaptığı açıklamada, Ermeni katliamını 20. Yüzyılın ilk soykırımı şeklinde tanımladı. Bu açıklama tabi ki Türkiye yönetiminin sert tepkisi ile karşılaştı ve Ankara Vatikan büyükelçisini geri çağırdı.

Bu hassasiyet bir yana, Papa 1915 olaylarının kurbanları için inşa edilen anıtı Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisiyan’la beraber ziyareti sırasında bu mekanı hüzün dolu bir kalple terk ettiğini ve bir daha bu tür trajedilere şahit olmamayı umduklarını belirtti.

Geçen hafta Kazakistan BM güvenlik konseyinin daimi olmayan üyesi oldu. Kazakistan BM genel kurulunda 138 oy kazanarak 2017 ve 2018 yılları için BMGK daimi olmayan üyesi oldu. BMGK daimi olmayan üyeliği için Kazakistan Tayland’la yarıştı, fakat Tayland 55 oyda kaldı.

Kazakistan’dan başka yapılan oylamada Etyopya, Bolivya ve İsveç de BMGK daimi olmayan üyeleri seçildi, bir sandalye de oylama ile Hollanda veya İtalya’ya verilmesi gerekiyor.

Kazakistan BM himayesinde uluslararası teröre karşı ittifak kurmayı BMGK daimi olmayan üyeliğinin en önemli amacı olarak açıkladı.

BMGK’nın 15 üyesi bulunuyor. İngiltere, Amerika, Fransa, Rusya ve Çin BMGK daimi üyeleridir. 10 üye de daimi olmayan üye olarak seçiliyor. BMGK daimi olmayan üyeleri iki yıllık bir süre için seçiliyor ve veto hakkı da bulunmuyor. Bölgelere tahsis edilen kontenjanlara göre Afrika kıtasından üç üye, latin Amerika, Asya ve Doğu Avrupa ikişer üye ve 20 Arap ülkesi arasından da bir üye seçiliyor.

Geçen hafta bir başka gelişmede, Kazakistan savunma bakanlığı bu ülkenin deniz kuvvetlerini takviye etmek amacıyla Almanya, İspanya ve Türkiye ile çeşitli askeri anlaşmalar imzaladı.

Kazakistan savunma bakanlığı Alman Abeking & Rasmussen firması ile füzeatar ve toplarla donatılmış savaş gemileri alım anlaşması imzaladı. Söz konusu savaş gemileri Kazakistan’ın Hazar denizindeki donanmasını takviye etmek amacıyla satın alınıyor. Anlaşmada ayrıca Kazakistan’da savaş gemilerin bakım ve onarımı amacıyla ortak tersane inşa ediliyor.

Kazakistan savunma bakanlılığı ayrıca Türkiye’nin Dearsan gemi inşaat firması ile bir protokol imzaladı. Söz konusu protokole göre Türkiye tarafı Kazakistan’ın yeni savaş gemilerinin bakım ve onarımını üstleniyor. Türkiye’nin büyük gemi inşaat firmalarından biri olan Dearsan firması teknik hizmetlerin yanı sıra, Hazar denizinde devriyelerde kullanılmak üzere özel gemileri inşa ediyor.

Öte yandan elde edilen bilgilere göre Kazakistan savunma bakanlığı Haziran ayında da İspanya’nın SEAS firması ile deniz mayınlarını üreten bir fabrikanın inşaatı ve donanmanın çeşitli cihazlarla donatılması üzerine bir anlaşma imzaladı.

Bölge meseleleri uzmanları, Astana yönetimi askeri gücünü geliştirerek bu alanda Rusya’ya olan bağımlılığını azaltmaya çalıştığını ve bunu yaparken de başka ülkelerin askeri imkanlarından ve yeni teknolojilerinden yararlanmaya çalıştığını belirtiyor. Bu çerçevede Kazakistan son dönemde Bulgaristan, İngiltere ve BAE ile mühimmat alımı ve Ukrayna ve Beyaz Rusya ile askeri helikopterlerinin yedek parçasının alımı için bazı önemli anlaşmalara imza attı. Bu arada Astana yönetimi Pekin yönetimi ile Kazakistan’ın topları için ortak mühimmat üretmek üzere bir anlaşma imzaladığı belirtildi.

Geçen hafta Türkmenistan Cumhurbaşkanı Kurban Kulu Berdi Muhammedov, Taşkent’te düzenlenen Şanghay İşbirliği Teşkilatı ŞİT liderler zirvesinin kulisinde Çin, Özbekistan ve Afganistan Cumhurbaşkanları ile ayrı ayrı görüştü.

ŞİT liderler zirvesine katılmak üzere Özbekistan’a gelen Berdi Muhammedov, Çin Cumhurbaşkanı Shi Jin Ping, Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov ve Afganistan Cumhurbaşkanı Muhammed Eşref Gani ile ayrı ayrı bir araya gelerek Türkmenistan’ın bu ülkelerle işbirliği alanlarını ve ikili ilişkilerini geliştirme yollarını ve ikili ilişkilerin ufkunu masaya yatırdı.

Çin’e doğalgaz ihracatının artışı, Türkmenistan – Afganistan demiryolu projesinin 2016 yılında hayata geçirilmesi ve ayrıca Özbek lider Kerimov’un yakında düzenleyeceği Aşkabat ziyareti, Berdi Muhammedov’un mevkidaşları ile üzerinde mutabakata vardığı konulardı.

Geçen hafta Türkmenistan Dışişleri Bakanı Reşid Meredov Afganistan’ın Fariyab, Balh ve Cuzcan eyaletlerine yaptığı ziyareti sırasında Afgan yetkililer ve ayrıca eyaletleri yerel yönetimleri ile ikili ilişkileri geliştirme yollarını görüştü.

Türkmenistan Dışişleri Bakanı Reşid Meredov geçen hafta üst düzey siyasi ve iktisadi bir heyet başkanlığında iktisadi, ticari, sosyal ve bölgesel projelerin yanı sıra transit alanda işbirliğini görüşmek üzere Afganistan’ın kuzeyindeki üç eyaleti ziyaret etti. Türkmen Bakanı Meredov Afganistan’ın eyalet yetkilileri ile Aşkabat’ın bu eyaletlerde iktisadi işbirliği ve yatırım yapma meselesini görüştü.  Türkmenistan – Afganistan – Tacikistan ortak demiryolu inşaatının başlaması, TAPI doğalgaz boru hattı projesi ve özellikle Fariyab eyaletinde elektrik hatlarıyla ilgili anlaşmanın uzatılması, Türkmen Bakan Meredov’un Fariyab eyalet yetkilileri ile görüşmesinin önemli başlıklarıydı.

Türkmenistan Dışişleri Bakanı Meredov Afganistan’ın Cuzcan eyaletinin üst düzey yetkilileri ile Amuderya’nın suyunun çekilmesinden kaynaklanan ve Türkmenistan’ı etkileyen sorunları ele aldı.

Türkmen Bakan Meredov Balh eyaletinde ise TAPI doğalgaz boru hattı projesinin uygulanma süreci, Akgine limanından Balh üzerinden Şirhan limanına uzanan demiryolu projesi ve Afganistan’a 200 kilovoltluk elektrik ihracatı gibi konuları masaya yatırdı.

Geçen hafta Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov, Afgan mevkidaşı Muhammed Eşref Gani ile görüşmesinde Taşkent yönetimi Afganistan’da barış, istikrar ve güvenlik istediğini vurguladı. Özbek lider Kerimov, Afganistan’da tüm tarafların arasında barış sağlanması ve ülkenin ekonomisi yeniden inşa edilmesinden yana olduklarını belirterek, Özbekistan Afganistan’ın elektrik, meyve ve sebze, petrol ürünleri ve madeni gübre ihtiyacını karşıladığını ifade etti.

Kerimov, 2016 yılının başından beri iki taraf arasındaki ticaret hacmi %14 artış kaydettiğini de sözlerine ekledi.

Görüşmede iki lider ayrıca ikili ticaret hacmini daha da geliştirme yollarını masaya yatırdı. Afgan lider Eşref Gani ayrıca Kabil yönetiminin Taşkent ile tüm alanlarda işbirliğini geliştirmeyi olumlu karşıladığını vurguladı.

Öte yandan Özbekistan ve Tacikistan liderlerinin Taşkent’te düzenlenen Şanghay İşbirliği Teşkilatı ŞİT liderler zirvesinin kulisinde görüşmeleri bazı siyasi çevrelerin tepkisiyle karşılaştı. Bazı çevreler bu görüşmeyi iki ülke arasında buzların erimesi ve ikili ilişkilerin iyileşmesi şeklinde değerlendirirken,  bazı çevreler ise Tacikistan ile Özbekistan ilişkilerini saran buzların kolay kolay erimeyeceğini belirtti. Nitekim Tacik ve Özbek vatandaşlar 15 yıldır vizesiz karşı ülkeyi ziyaret edemiyor.

Tacikistan’ın siyaset uzmanlarından Danial Kislov, Tacikistan ve Özbekistan ilişkilerinin gelişme sürecinde son iki yılda hiç bir ilerleme göze çarpmadığını belirterek, Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov ülkesinin orta Asya bölgesinde anahtar ülke olarak gördüğünü ve Taşkent’in bölgedeki diğer başkentlerle ilişkilerini bu temele dayandırdığını, Kerimov bölgede tüm sorunların Taşkent gözetiminde bertaraf edilmesi gerektiğine ve Şanghay İşbirliği Teşkilatı ŞİT veya Avrasya İktisadi Birliği AİB gibi örgütlere orta Asya bölgesinde ihtiyaç olmadığına inandığını belirtti. Tacik uzman, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman’ın da kendine özgü bağımsız politikası bulunduğunu ve bu durumlar iki ülke ilişkilerinde sıkıntıya yol açtığı anlaşıldığını kaydetti.

Kislov’a göre Özbekistan ve Tacikistan cumhurbaşkanlarının son görüşmesinden iki ülke arasındaki ilişkilerin iyileşmesini beklememek gerektiğini, zira her iki taraf sırf kendi amaçlarını gütmeye çalıştıklarını vurguladı.

Geçen hafta Kırgızistan ekonomi Bakanı yardımcısı Elmas Sezbekov, Avrasya İktisadi Birliği AİB üyeleri arasındaki işbirliği ufku hakkında yaptığı açıklamada, İpekyolu iktisadi kuşağı projesinin hayata geçmesi orta Asya bölgesi ile Çin arasındaki ilişkilerin iyileşmesine ve AİB ile AB arasında iktisadi ve ticari ilişkilerin gelişmesine katkı sağlayacağını belirtti.

Sezbekov ayrıca İpekyolu projesinin esas amacı, bu projeye katılan ülkelerin transit imkanlarını takviye etmek ve Büyük okyanustan Baltik denizine uzanan ve Güney, Doğu ve Batı Asya bölgelerini birleştiren bir güzergah oluşturmaktan ibaret olduğunu kaydetti. Sezbekov, bu proje aynı zamanda projede yer alan ülkelerin ticari ilişkilerini geliştireceğini ve ticaret yapmaları yolundaki engelleri ortadan kaldıracağını ve her ülkenin milli çıkarları çerçevesinde sermaye dolaşımını kolaylaştıracağını belirterek AİB  yasaları ile İpekyolu projesi birbirini tamamlayacağını ifade etti.

İpekyolu projesi Pekin yönetiminin başka bölgelerin üzerindeki nüfuzunu geliştirmek üzere üzerinde durduğu dış politika inisiyatiflerinden biri sayılır. Bu proje dünya nüfusunun %63 kadarına denk gelen yaklaşık 4.4 milyar insanı ve dünya genelinde gayri safi hasılanın 21 trilyon dolarını kapsıyor. Bu proje Eylül 2013’de Çin Cumhurbaşkanı Shi Jin Ping tarafından Kazakistan’ın Nazarbayev üniversitesinde açıklandı. Proje İpekyolu iktisadi kuşağı ve deniz İpekyolu olmak üzere iki bölümden oluşuyor. Çin yönetiminin bu devasa projeyi yürütme çabası bu ülke için sağlayacağı siyasi ve iktisadi getirilerin yanı sıra Çin’in dış politikasında daha fazla açılım bağlamında yeni bir yapılanmayı ve sonuçta Çin’in bölgede daha aktif rol ifa etmesini de armağan edebilir.

Taşkent’te düzenlenen Şanghay İşbirliği Teşkilatı ŞİT liderler zirvesi sona erdi. İki gün süren liderler zirvesinde ŞİT’e üye ülkelerin liderleri, gözlemci üye ülkelerin temsilcilerinin eşliğinde çeşitli siyasi, iktisadi ve güvenlik meselelerini ve özellikle Afganistan’da güvenlik sorunu ve uluslararası terörizmi masaya yatırdı.

Taşkentte düzenlenen zirvede gündemin ağırlığı bölgesel ve küresel bazda hakim olan güvenlik sorunları ve bu sorunlara çözüm bulma çabalarından yanaydı.

Afganistan’da güvensizliğin devam etmesi ve bu ülkede barış sürecinin başarısızlıkla sonuçlanması, bazı bölge ülkelerinin Afganistan’da rekabetlerinin gün ışığına çıkması ve özellikle tekfirci IŞİD terör örgütünün Afganistan’da yapılanması ve orta Asya cumhuriyetleri ile Afganistan’ın ortak sınırlarında faaliyetlerini arttırması, ŞİT liderlerini bu ülkenin güvenliği üzerinde durmaya zorlayan etkenlerdi.

Türkmenistan Dışişleri Bakanı Meredov Afganistan’ın kuzeyinde üçeyalete ziyareti, Türkmenistan ve Afganistan cumhurbaşkanları 23 Haziran 2016’da Taşkent’te düzenlenen Şanghay İşbirliği Teşkilatı ŞİT liderler zirvesinin kulisinde bir araya geldiği ve iki ülkenin siyasi, iktisadi, ticari ve kültürel alanlarda ve özellikle enerji ve ulaştırma üzerine işbirliğini geliştirmeye vurgu yaptıkları ve Türkmenistan – Afganistan ortak demiryolu 2016’de hizmete gireceğini açıkladıkları bir sırada gerçekleşti. Yine Türkmenistan ve Afganistan enerji bakanlıkları da 200 milyon kilovat elektrik ihracatının 400 milyon kilovata yükseltilmesi konusunda anlaşmaya vardığı belirtildi.015