Pars Today

İran’da bilindiği üzere bir aya kadar cumhurbaşkanlığı seçimleri düzenleniyor.

Bu arada seçim yüzünden İran toplumuna hakim olan coşku ve heyecan devam ederken, anayasayı kollama ve koruma konseyinin İran’ın siyasi yapısındaki özel konumu ve seçimlerde hayati önem arz eden gözetim rolü itibarı ile ilgi odağında yer alıyor. Cumhurbaşkanlığı seçim kanunu birinci ilkesinin 8. Maddesine göre seçimleri gözetleme görevi anayasayı kollama ve koruma konseyine aittir ve bu gözetim genel ve seçimlerin tüm merhalelerinde uygulanır.

Anayasayı kollama ve koruma konseyi İran İslam Cumhuriyeti nizamının temel erkanlarından biridir. konseyin görevi anayasayı İslamî şura meclisinin kararlarını anayasa ile karşılaştırmak ve gerekli düzenlemeleri yapma yönünde görüş beyan etmek ve yine İslamî şura meclisinin kararlarını İslam ilkeleri ile karşılaştırmak sureti ile şeriati korumaktır. Anayasayı kollama ve koruma konseyi İran anayasasında özel bir yeri vardır, öyle ki İslamî şura meclisinin yanında yokluğu, meclis kararlarının itibarını kaybetmesine yol açmaktadır.

Siyaset meseleleri uzmanı Dr. Cevad Hacepur şöyle diyor: cumhurbaşkanlığı seçimleri ile ilgili olan 119. Maddeye göre, cumhurbaşkanının görevi süresi dolmadan en az bir ay önce bir sonraki Cumhurbaşkanı seçilmesi için seçim düzenlenmesi gerekir. Cumhurbaşkanlığı seçim kanununa göre adayların kayıt işlemi sona erdiği günden itibaren iki çeşit gözetim veya gerçekte inceleme yapılır. İlk önce ilkel gözetimi yapan bir konsey, kanunda belirtilen şartlara göre adayların temel salahiyetlerini araştırır. Adaylardan bir çoğu gerekli şartların önemli bölümünü taşımaz. Örneğin anayasanın 115. Maddesinde belirtilen şarta sahip değildir. Örneğin aday olmak isteyen kişi İran asıllı değildir veya çifte vatandaşlığı vardır veya esasen iyi bir geçmişi yoktur vesaire. İlkin bu tür adaylar elenir, ki gayet net ve açıktır. Daha sonra hemen hemen tüm şartlara sahip olan adaylar bir sonraki gözetim merhalesine sevk edilir ki anayasanın 118. Maddesine göre bunun sorumlusu anayasayı kollama ve koruma konseyidir ve bu merhalede gerekli araştırmayı yapar ve karşılaştığı gerekçeleri sıralayarak deliller ve belgelerle birlikte adaylara açıklar.

Anayasayı kollama ve koruma konseyi seçimlerde gözetleme kurumu olarak yetkisini yasalardan almıştır. Gerçekte konseyin cumhurbaşkanlığı seçimlerini gözetlemesi özel gözetimdir ve seçimlerin doğru ve sağlıklı düzenlendiğini de onaylaması gerekir.

Cumhurbaşkanlığı seçimlerine aday olanların salahiyetini onaylamak anayasayı kollama ve koruma konseyinin görevidir. Konsey İran İslam Cumhuriyeti nizamını korumakta önemli rol ifa eder.

Siyaset meseleleri uzmanı Dr Cevad Hacepur şöyle diyor:

Yasalar ve belirlenen günlere göre kamuoyuna herhangi bir açıklama yapılmadan önce incelemelerin sonuçları ilkin adayların kendilerine bildirilir ve daha sonra da onlara itirazda bulunma hakkını kullanmak üzere süre tanınır. İtirazı olanlar belirlenen sürede gerekçelerini sunmaları gerekir. Anayasa açıkça süreç bu şekilde işlemesi gerektiğini belirtiyor. Yani falanca adayın falanca sebep yüzünden adaylığı reddedildi diye kamuoyuna duyurulmaz, çünkü bu uygulama yasalara aykırıdır. Adayın adaylığının reddedildiği, ancak kendisine bildirilir ve itirazda bulunabileceği ve itirazda bulunursa bunun yeniden inceleneceği belirtilir. Adaylara adaylıklarının reddedilme gerekçeleri anlatılır, ama yine de onlara yasal yollardan itiraz edebilecekleri kaydedilir, sonra da adaylıkları onaylanan adaylar açıklanır ve seçim kampanyaları için süre açıklanır. Bu süre de yasalarda bellidir.

Anayasayı koruma ve kollama konseyinin İran’ın siyasi yapısındaki hayati konumu hakkında İslam Cumhuriyeti nizamının büyük kurucusu İmam Humeyni –ks– şöyle diyor: Anayasayı koruma ve kollama konseyi İslam’ın kutsal ahkamını ve anayasayı korumakla görevlidir ve bendeniz de bunu onaylıyorum ve bu görev çok kutsal ve önemlidir.

İslam İnkılabı Lideri Ayetullah Hamanei de Anayasayı koruma ve kollama konseyinin değerli konumu hakkında şöyle diyor:

Anayasayı koruma ve kollama konseyi milletin ve dinin emini ve müminlerin güven ve huzur kaynağıdır ve gerçekte İslamî nizamın atan damarı sayılır. Eğer Anayasayı koruma ve kollama konseyi güçlü ve titiz ve kesin kararlı olursa, kalpleri İslam için atan ve arzuları İslamî amaçların ve nebevi hak şeriatinin gerçekleşmesinden ibaret olan müminler de huzura kavuşur.

Anayasayı koruma ve kollama konseyi iki farklı gruptan oluşuyor. Bu konseyin toplam 12 üyesi bulunuyor ve üyeler altı yıllık bir süre için seçiliyor. Anayasayı koruma ve kollama konseyi üyelerinin yarısı fakih ve diğer yarısı hukukçudur. Zamanın şartlarını ve meselelerini bilen altı adil fakih Anayasayı koruma ve kollama konseyinde yer alır. Bu fakihler İslam İnkılabı Lideri Ayetullah Hamanei tarafından atanır. Atanan fakihlerin adil olmaları ve zamanın meselelerini ve şartlarını bilmeleri gerekir. Altı hukukçu da Müslüman hukukçuların arasından seçilerek yargı erki Başkanı tarafından İslamî şura meclisine sunulur ve meclisin oyları ile seçilerek Anayasayı koruma ve kollama konseyine üye olur.

Anayasayı koruma ve kollama konseyi sözcüsü ve hukuk uzmanı Dr. Abbas Ali Kedhüdai şöyle diyor: oyları korunması gereken halk, meclis veya cumhurbaşkanlığı kurumuna giren insanların salih ve şayeste insanlar olmalarını beklemektedir ve bunun için bu insanları halka doğru biçimde tanıtmak gerekir ve bunu belli bir merci yapmalıdır. Doğal olarak bizim adayları tanıyor ve ahlaki özelliklerini biliyor olabiliriz, ancak halk adaylarla ilgili bilgileri çok azdır. Bu yüzden nizam bazı mekanizmaları geliştirmiştir. Örneğin siyasi partiler salih ve şayeste insanları halkı tanıtma yönünde çaba harcar. Gerçekte siyasi partiler bazı adayları milletvekilliği için açıklarken de bulun yapar ve salih ve şayeste insanları aday göstermeye çalışır.

Anayasayı koruma ve kollama konseyi sözcüsü ve hukuk uzmanı Dr. Abbas Ali Kedhüdai şöyle devam ediyor:

İran İslam cumhuriyetinde adayların salahiyetini onaylama görevi Anayasayı koruma ve kollama konseyine verilmiştir. Bu yetki yasada belirtilmiştir, gerçi Anayasayı koruma ve kollama konseyi veya başka bir organ olsun, bu görev yerine getirilmezse, yani salih olmayan adaylar salih adaylardan ayırt edilmezse ve halk da duydukları güvene göre salih olmayan adaya oy verirse, burada halkın hakkı ziyan olmuş olur, ki İslam İnkılabı Lideri Ayetullah Hamanei bu hakkın korunması gerektiğine sık sık vurgu yapmıştır.

İran anayasası Anayasayı koruma ve kollama konseyine çeşitli görevler vermiştir. bu görevlerin önemli bir bölümü konseyin fakih ve hukukçu üyelerince birlikte yürütülürken, bir bölümü de fakihlere özeldir. Anayasayı koruma ve kollama konseyinin görevleri arasında yasamayı gözetlemek, anayasayı yorumlamak ve seçimleri gözetlemek konseyin en önemli üç görevi sayılır. Bu üç görevi arasında şimdi 12. Dönem cumhurbaşkanlığı seçimleri yaklaştığı bir sırada seçimleri gözetleme görevi daha çok halkın ve yetkililerin ilgisini çekiyor.

Anayasayı koruma ve kollama konseyi bilgeler meclisi, cumhurbaşkanlığı ve İslamî şura meclisi seçimleri ve referandumları gözetlemekle görevlidir.

Anayasayı koruma ve kollama konseyinin gözetleme felsefesi, adayların arasında sağlıksız rekabeti önlemek ve ayrıca seçimleri düzenleyenlerin hata ve suç işlemelerine mani olmak ve özellikle halkın oylarını korumaktır. Bir başka ifade ile nerede yasaları uygulayan taraf bir suç veya bir hata işleyecek olursa Anayasayı koruma ve kollama konseyinin gözetimi anlam kazanır.

Anayasayı koruma ve kollama konseyi seçimleri gözetleme görevini gözetim heyetleri aracılığı ile yerine getirir. Kuşkusuz seçimleri gözetlemek gibi önemli ve geniş kapsamlı bir iş, Anayasayı koruma ve kollama konseyinin sırf 12 üyesi tarafından yürütülemez. Bu görevi tam olarak yerine getirmek için merkezi gözetim heyeti, eyalet gözetim heyetleri ve seçim merkezleri gözetim heyetleri, Anayasayı koruma ve kollama konseyinin İran’da seçimleri tam olarak gözetlemesi için üç önemli aracıdır.

İran’da cumhurbaşkanlığı seçimlerini gözetleme kanununun ikinci maddesi ve İslamî şura meclisi seçimlerini gözetleme kanununun ikinci maddesinin uygulanması çerçevesinde 12. Dönem cumhurbaşkanlığı seçimlerini gözetleyen merkezi gözetim heyeti yedi kişiden oluşur. Anayasayı koruma ve kollama konseyi Başkanı Ayetullah Ahmet Cenneti aynı zamanda merkezi gözetim heyetinin de başkanlığını yürütür. Seçimlerde gözetim heyeti ile yürütme heyeti arasındaki temel farklılıklar kanunlarda belirlenmiştir. Merkezi gözetim heyeti çeşitli heyetleri kurmak sureti ile seçimlerin tüm aşamalarına odaklanır ve halkın oylarını ve İslam Cumhuriyeti nizamını korur.

Yürütme heyeti de içişleri bakanlığı ekseninde görevini yürütür ve seçimlerin düzenlendiği günlerde merkezi yürütme heyeti emanettarlık ilkesi çerçevesinde hareket eder. Cumhurbaşkanlığı seçim kanunu ikinci fazlının 31. Maddesine göre cumhurbaşkanlığı seçimlerini düzenleme görevini içişleri bakanlığı ve seçim merkezi yürütme heyetinin gözetiminde yürütür. Merkezi yürütme heyetinin başkanlığını içişleri Bakanı yürütürken, istihbarat Bakanı, başsavcı, yedi dini, siyasi ve sosyal şahsiyet ve meclis başkanlık divanından bir kişi de heyetin üyelerini oluşturur.

Anayasayı koruma ve kollama konseyinin gözetimi “istisvabi” gözetimdir. İstisvabi gözetim, seçimlerin tüm merhalelerini gözetlemeyi kapsar. Bu tez anayasayı yorumlayan resmi kurum tarafından gündeme geldiği için yasal bir yorumdur ve hali hazırda da bu gözetim tarzı uygulanmaktadır.

İstisvabi gözetimde esas temel, yapılan işin salah ve maslahatı teşhis etmeye dayanır. Fıkhi ve hukuki  terimde istisvabi gözetim, gözetleyen kimsenin failin uygulamalarını uygulanmadan önce gözetlemesi ve onaylaması demektir. Bu tür bir gözetimde herhangi bir amelin yerine getirilmesi, gözetleme işini yapan tarafın onayına bağlıdır ve bunun dışında her türlü uygulama suç sayılır.

İslam İnkılabı Lideri Ayetullah Hamanei İslam Cumhuriyeti nizamında seçimlerin önemini şöyle vurguluyor:

Seçimler ülkemizde İslamî hareketin simgesidir. Seçimler İslam’ın milletimize armağanıdır.