Марказий Осиё давлатлари Эрон билан транзит ҳамкорлик бўйича келишиб олди
-
Марказий Осиё давлатлари Эрон билан транзит ҳамкорлик бўйича келишиб олди
Марказий Осиё республикалари раҳбарларининг Афғонистондаги нотинчликнинг ўтиши ушбу минтақага ҳақидаги хавотирларига нисбий хотиржамлик қайтгач, бу давлатлар минтақа ва дунё мамлакатлари билан савдо алоқаларини кенгайтиришга интилмоқда.
Марказий Осиёнинг беш республикаси денгизга чиқиш имкони ва Эркин Халқаро сувларга кириш имконига эга эмас. Аммо Эрон ушбу мамлакатлар учун Форс кўрфази, Уммон денгизи ва Ҳинд океанининг илиқ сувларига чиқиш учун энг хавфсиз ва иқтисодий транзит йўлини тақдим этади.
Марказий Осиёнинг айрим республикалари Эрон билан бу борада ҳамкорлик шартномаларини имзолаган. Қозоғистон ва Туркманистон Эрон билан темир йўл ва темир йўл коммуникациялари соҳасида ҳамкорлик қилишга қизиқиш билдирган икки Марказий Осиё давлатидир. Ўзбекистон раҳбарлари ҳам Эрон ва Туркманистон билан халқаро эркин сувларга чиқиш бўйича шартнома имзоладилар.
Шу билан бирга, Тожикистон ва Қирғизистон Эрон билан транзит ҳамкорлик бўйича ўзаро англашув меморандумларини имзоладилар ва Эроннинг автомобил ва темир йўл транзит йўллари орқали экспорт ва импорт товарларини экспорт қилиш ва импорт қилиш ниятида эканликларини билдирдилар.
Шу муносабат билан Туркманистон ва Қозоғистон президентлари ҳам Эрон орқали транзит ҳамкорликни кенгайтиришга келишиб олдилар.
Шунингдек, Туркманистон ва Қозоғистон президентлари Гурбангули Бердимуҳамедов ва Қосим-Жомарт Тўқаев Ашхободда ўтказилган матбуот анжуманида “Икки давлат ўртасидаги транзит ҳамкорлиги, айниқса Қозоғистон-Туркманистон-Эрон темир йўли бўйича амалга оширилиши керак”, деб таъкидладилар.
Гурбангули Бердимуҳамедов ва Қосим-Жомарт Тўқаев, шунингдек, ушбу темир йўл транзити орқали товарларни экспорт ва импорт қилиш учун мавжуд экспорт қувватларидан фойдаланишга чақирдилар. Шунингдек, Туркманистон ва Қозоғистон президентлари ушбу транзит йўлининг аҳамиятидан келиб чиқиб, Ашхобод ва Нурсултон ҳукуматларига Эрон билан янги шартномалар имзолаш орқали ушбу транзит йўналишида янада самарали иқтисодий ҳамкорликни таъминлаш бўйича кўрсатмалар берди.
Ўз-ўзидан кўриниб турибдики, Марказий Осиё республикаларининг Эрон транзит йўлларидан фойдаланиши бу давлатлар учун энг мақбул йўллардан биридир. Ҳозирги шароитда Марказий Осиё республикаларининг бошқа алоқа йўллари иқтисодий ва хавфсиз эмас. Шу сабабли Эрон транзит йўлидан фойдаланиб дунёнинг турли давлатлари билан алоқалар ўрнатиш Марказий Осиё республикалари учун катта аҳамиятга эга.
Марказий Осиё республикалари ва Эрон ўртасида кўплаб транзит ҳамкорлик шартномалари имзоланганидан ташқари, Марказий Осиё республикалари Шимолий-Жануб алоқа йўлининг бир қисмидир.
Эрон, Россия ва Ҳиндистон ўртасида “Шимол-Жануб” транзит йўлаги бўйича биринчи ҳамкорлик ҳужжати 2000-йилда имзоланган. Бироқ Эрон Марказий Осиё халқлари билан маданий, диний ва тарихий умумийликлари туфайли сўнгги бир неча йил ичида Ўрта Осиё республикалари билан Шарқ-Ғарб йўналишларини ўрнатиш бўйича шартномалар имзолади.
Дарҳақиқат, ушбу ҳужжатларни имзолаш орқали Марказий Осиё республикалари ҳам “Шимол-Жануб” халқаро транзит йўлагига қўшилди ва бу алоқа йўлидан фойдаланиши мумкин. Бу йўлакнинг аҳамияти туфайли минтақа давлатларидан ташқари, минтақадан ташқаридаги кўплаб давлатлар ҳам ушбу транзит йўлаги давлатлари билан ҳамкорлик қилишга қизиқиш билдиришмоқда. Тожикистонлик транспорт воситалари эксперти Шоҳреҳ Пулоб шундай дейди:
“Жанубий Осиёнинг Яқин Шарқ, Кавказ, Марказий Осиё, Россия ва Европа билан ушбу йўлак орқали бирлашиши, бу йўлда бўлган барча давлатларнинг, айниқса Ҳиндистоннинг мақсади бўлиб, иқтисодий имкониятлар яратиш ва геоиқтисодий такомиллаштириш орқали Евроосиёда геосиёсий ўзгаришларга олиб келиши мумкин"
Сўнгги йилларда Эрон расмийлари шундай кунларни кутган ҳолда, Марказий Осиё республикалари фойдаланиши учун йўл қурилиши, автомобил ва темир йўл коммуникациялари соҳасида бир қанча ривожлантириш лойиҳаларини қуриб, фойдаланишга тайёрлашди.
Бу Марказий Осиё республикаларига минтақа ва дунё мамлакатлари билан жуда осон ва хавотирсиз шароитларда савдо қилишда самарали ёрдам беради.
Умуман олганда, шуни айтиш керакки, транзит соҳаси сўнгги йилларда Эрон ва Ўзбекистон ўртасидаги ҳамкорликнинг асосий йўналишларидан бири бўлиб келмоқда. Икки давлат Марказий Осиёни Эрон орқали Форс кўрфази ва Уммон сувлари билан боғловчи Ашхобод транзит келишувига аъзо ҳисобланади.
