Ўзбекистондаги тартибсизликларда хорижликларнинг роли ва иштироки

Марказий Осиё ва Кавказ минтақаларига таъсир ўтказиш учун ҳеч қандай саъй-ҳаракатлардан воз кечмайдиган хорижий ҳукуматлар яқинда Ўзбекистонни қурбон қилиш орқали минтақада ўз мақсадларини илгари суриш учун яна бир имкониятга эга бўлди.

Шу муносабат билан ўтган жума куни Қорақалпоғистон автоном республикасининг минглаб аҳолиси Ўзбекистон Конституциясига ўзгартиришлар киритиш лойиҳасига қарши мисли кўрилмаган норозилик намойишларида кўчаларга чиқди ва полиция билан тўқнашди. Қорақалпоғистон минтақасида ўтган жума куни содир бўлган намойишларда камида 18 киши ҳалок бўлди, юзлаб одамлар яраланди.

Намойишчилар ва полиция ўртасидаги тўқнашувдан сўнг Ўзбекистон Ички ишлар вазирлиги баёнот бериб, эълон қилди: Қорақалпоғистон вилояти аҳолиси Конституцияга киритилган ўзгартиришларни нотўғри тушунганликлари оқибатида кўчаларда намойишга чиқди.

Ўзбекистон мухтор республикасида бўлиб ўтган халқ норозиликлари муносабати билан ўйлаш керак бўлган нарса шундаки, Тошкент ҳукумати конституцияга ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш режаси лойиҳасини оммавий ахборот воситалари орқали одамлар ўқиб, билим билан овоз беришлари учун тақдим этган.

Шу муносабат билан Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев ҳам шундай деди: Муҳокама ва кўриб чиқиш учун халққа берилган Конституцияга ўзгартиришлар киритиш лойиҳаси ҳали маъқулланмаган ва фуқароларнинг хоҳиш-истаклари, таклиф ва мулоҳазалари инобатга олинган ҳолда ўзгартирилиб, якунланади.

Ўзбекистоннинг Қорабоғистон мухтор республикаси Миллий Мажлиси, Вазирлар Кенгаши ва Ички ишлар вазирлиги ҳам ушбу минтақадаги норозиликларга муносабат билдиришди:Бу ҳудудда жиноий гуруҳ ҳокимиятни эгаллашга ҳаракат қилмоқда.

Ўзбекистон Ички ишлар вазирлиги ҳам ўзининг сўнгги баёнотида гуруҳнинг бир қисми ҳукумат биноларига кириб, бу жойларни эгаллаб олишга уринганини маълум қилди. Ўзбекистон ҳукумати душанба (4-июл)гача хорижликлар ва намойишчилар ўртасидаги алоқа ҳақида ҳеч қандай изоҳ бермаганига қарамай, аммо Қорақалпоғистон автоном республикасидаги халқ норозиликлари услубидан кўриниб турибдики, бу хорижликларнинг роли ва аралашуви билан боғлиқ эди.

Аввалроқ, жорий йилнинг январ ойида қўшни давлат Ўзбекистонда намойишчилар ҳукумат биноларини эгаллаб, Қозоғистон президенти Тўқаев ҳукуматини ағдаришга уринган эди.

Намойишчиларни сўроққа тутгандан сўнг Қозоғистон ҳукумати баъзи хорижий ҳукуматлар минтақа давлати ёрдамида Тўқаев ҳукуматини ағдариб, Ғарб ҳукумати буйруғини тинглаш учун Ғарбпараст, пантуркистик, исломофоб ва анти Россия бўлган ҳукуматни ўрнатишга уринаётганини эълон қилди.

Намойишчиларнинг норозилик услубидан кўриниб турибдики, АҚШ, Англия ва Исроил ҳукуматлари ўзини Марказий Осиё муаммоларидан манфаатдор деб ҳисоблайдиган минтақавий давлат ёрдамида намойишларни бошқаришга масъул бўлган. Айни пайтда, 2005 йилда Ўзбекистоннинг ўша пайтдаги ҳукумати мисли кўрилмаган норозилик намойишларига гувоҳ бўлди. Америка, Англия ва баъзи хорижий ҳукуматлар Ўзбекистоннинг Андижон вилоятидаги ҳукуматга қарши намойишларни расман қўллаб-қувватлади.

Хорижий ҳукуматларнинг мақсади намойишчиларни қўллаб-қувватлаш ва Марказий Осиёда рангли инқилоб қилишга уриниш, пул сарфламай, бу минтақалар ҳукуматлари ёрдамида Россияга босим ўтказишдир. Хорижий ҳукуматларнинг Марказий Осиё республикалари ишларига аралашуви муносабати билан кўплаб экспертлар хорижликларнинг мақсад ва талабларини ошкор қилди. Масалан, аввалроқ Спутник радиосининг жонли эфирида россиялик мутахассис Дмитрий Александров шундай деди:

"2005 йилда экстремистик ва жангари гуруҳ томонидан уюштирилган Андижон қўзғолонини америкаликлар ва инглизлар қўллаб-қувватлаганидан бери. Тошкент ҳукумати раҳбарлари Андижондаги фожиали ва ҳалокатли воқеаларни ҳеч қачон унутмайдилар."

Шу билан бирга, бу россиялик мутахассис АҚШ бошчилигидаги Ғарб ҳукуматлари Марказий Осиёда ҳамма нарса текин ҳам қиммат сиёсатини олиб боришини эълон қилиб, бу минтақага сармоя киритиш истагини камайтирмоқда. Ҳозирча бу ҳукмрон ҳукуматлар Ғарбга мойил сиёсатчиларни ўрнатиш учун Марказий Осиёга кичик сармоя киритишга тайёр.

2021-йилги аҳолини рўйхатга олиш маълумотларига кўра, Ўзбекистон аҳолиси 35 миллионга яқин. Айни пайтда Ўзбекистон ғарбида жойлашган Қарақалпоғистон автоном республикасида 1,8 миллион аҳоли истиқомат қилади, уларнинг аксариятини қорақалпоқлар, ўзбеклар ва қозоқлар ташкил қилади. Дарҳақиқат, бу ҳудуд аҳолиси жами Ўзбекистон аҳолисининг қарийб икки ярим фоизини ташкил қилади.

Кўриниб турибдики, бу кам сонли аҳоли ғарб ҳукуматлари хоҳлаган рангли инқилобни амалга ошириб, жуда бой маданиятга ва асл Эроний тамаддунга асосланган кучли таянчга эга бўлган бу қадимий мамлакатда ўз талабларини амалга ошира олмайди. Шу сабабли, хорижий ҳукуматлар рангли инқилоб бўйича ўз талабларини бажара олмаслигига ишончлари комил. Аммо бу гегемон давлатлар бу норозиликлари билан ҳар доим собиқ Шарқий блок ҳукуматларига қарши таҳдидлар соясини доимий қилиб қўйиши мумкин.