Эрон иқтисодиётида билимга асосланган ишлаб чиқаришнинг ўрни, аҳамияти ва натижалари (2)

Инқилоб муаззам раҳбари 1401 йил шиорини "ишлаб чиқариш, билимга асосланиш, иш ўринлари ташкил этиш" деб номлади. Шу муносабат билан йил шиорига асосланган дастурлар тайёрланиб, сизларга тақдим этилмоқда. Ушбу туркумнинг давомида бир қанча дастурлар Эрон иқтисодида билимга асосланган ишлаб чиқаришнинг оқибатлари масаласига бағишланган.

Ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш

Билимга асосланган иқтисодиёт муҳим оқибатларга олиб келади. Эрон иқтисодиёти учун ана шундай оқибатлардан бири ишлаб чиқариш таннархининг камайишидир. Моҳаммед Сабоури Дейламий, иқтисодчи эксперт: "Ишлаб чиқариш билан боғлиқ жараёнларда янги технологиялардан фойдаланиш, албатта, ишлаб чиқариш омиллари унумдорлигини оширади ва шу тариқа маҳсулотнинг якуний ишлаб чиқаришида ишлаб чиқариш омилларининг ҳар бир бирлигидан фойдаланишнинг соф таннархи камаяди. Яъни, бу ечим ўзимизда ишлаб чиқарилган маҳсулотлар таннархини пасайтириш йўлларидан бири бўлиб, ўзимизда ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларнинг жаҳон бозорларида рақобатбардошлигини ошириш имконини беради."

Маҳсулот таннархи юқори бўлган соҳалардан бири қишлоқ хўжалигидир. Ҳеч шубҳа йўқки, ишлаб чиқариш энг кам ресурслардан фойдаланган ҳолда энг юқори самарадорликка эга бўлган фаолиятга йўналтирилиши керак. Ишлаб чиқариш воситаларидан бири сифатида билим чекланмаганлиги ва кўп фойдаланиш билан унинг миқдори камаймаслиги сабабли, билимга асосланган ишлаб чиқаришга ўтишнинг таъсири ва натижаларидан бири ишлаб чиқариш ресурсларидан камроқ фойдаланиш деб ҳисоблаш мумкин. Масалан, ишлаб чиқаришни билимга таянган ҳолда бир хил турғун ишлаб чиқариш ва хомашё билан кўпроқ маҳсулот ёки товар ишлаб чиқариш мумкин, бу қишлоқ хўжалиги соҳасида яққол мисолдир. Бугунги кунда экин майдони ва сув истеъмоли миқдори ва бошқалар билан ишлаб чиқаришни илмийлаштириш йўли билан фаолият юритаётган дала ва фермер хўжаликлари баъзан анъанавий усулда бошқариладиган шунга ўхшаш ерлардан бир неча баробар кўп ҳосил беради. Ислом Инқилоби муаззам Раҳбари таъкидлаганидек: “Илмга асосланган иқтисодиёт харажатларни камайтиради; Яъни, билимга асосланган иқтисодиёт ишлаб чиқариш харажатларини камайтиради.

 Унумдорликнинг сезиларли даражада ошиши

Билимга асосланган ишлаб чиқаришда унумдорликка алоҳида эътибор берилади. Тадқиқотларга кўра, Сўнгги ўн йилликлардаги саноат тараққиётининг муҳим қисми кичик бизнеснинг инновацион фаолияти самарасидир ва ушбу корхоналарнинг иккита асосий хусусияти - "капитални кўп талаб қилиш" ўрнига "билимга асосланган"  ва "фойдаланувчи бўлиш". масалан; Ҳукумат томонидан ҳар томонлама қўллаб-қувватланса-да, автомобил саноатида билим, технология ва ижодкорлик етишмагани учун нарх ва сифатни мослаштириб, халқ учун ҳам, мамлакат иқтисодиёти учун ҳам самарали бўлган маҳсулот яратилмади. Билимга асосланган компанияларга мурожаат қилиш мамлакат автомобил саноатининг сифат муаммоларининг катта қисмини камайтириши мумкин.

Илм-фан ва технология бўйича собиқ вице-президент Насрин Султонхоҳ бу борада шундай дейди: “Билимга асосланган иқтисодиёт ва саноат, билим ва технология ушбу иқтисодиётнинг барча тармоқларига, қуйи ва ўрта саноат ва юқори технологияли саноатга сингиб кетганда содир бўлади. Масалан, ҳозир мамлакатлар автомобилсозлик соҳасида бир-бири билан рақобатлашмоқда, кўпроқ технология ва билимга эришганлар ўз автомобилларини бошқаларга қараганда турли хил имкониятларга эга ишлаб чиқаришлари ва иқтисодий рақобат оламида омон қолишлари мумкин. Ҳатто қуйи оқим ва ўрта саноатнинг ҳам, уларнинг маҳсулдорлигини ошириш ва рақобатбардош ва арзонроқ ва сифатлироқ бўлиш учун билим ва технологиянинг ушбу тармоқларга кириб боришидан бошқа иложи йўқ. Масалан, заъфарон, зирк, гиламчилик каби қуйи оқим тармоқларимиз рақобатбардош бўлиб, дунёда устунликка эга бўлиши учун билим ва технология шу қуйи оқим тармоқларига кириб бориши ва улардан фойдаланиши керак. Билимга асосланган компания фақат "юқори технологияли" технологиялар соҳасида ишлайдиган компания деб ўйламаслигимиз керак. Иқтисодиёт ва саноат билимга асосланган иқтисодиётга айланиши мумкин."

Жаҳон бозорларида ишлаб чиқаришни рақобатбардош қилиш

Жаҳон бозорларида ва иқтисодий ривожланган деб ҳисобланган мамлакатларда бизда билимга асосланган ишлаб чиқариш иқтисодиётидан бошқа ҳеч нарса йўқ; Яъни, мавжуд бўлган нарса билимга асосланган иқтисодиётдир. Хўжалик корхонасининг рақобатбардош бозорда ва эркин савдода омон қолиши шарти унинг долзарблигидир; Яъни, тадқиқот ва билим ишлаб чиқаришни талаб қиладиган янги маҳсулот ва хизматларни етказиб бериши керак ва у илмий ва тадқиқот ишларини бажариши ва бозорда янги маҳсулотларни таклиф қилиши шарти билан ушбу бозорда рақобатбардошлигини сақлаб қолади. Жаҳон иқтисодиётида трансмиллий компаниялар номи билан машҳур бўлган кўпчилик етакчи компанияларнинг молиявий ҳисоботларига назар ташлайдиган бўлсак, уларнинг сотувидаги тадқиқот ва ишланмаларнинг улуши тахминан ўндан йигирма фоизгача; Яъни, улар миллиард долларлик даромадидан келиб чиқиб, ушбу рақобатбардош бозорда ўз ўрнини сақлаб қолиш учун ўз даромадларининг ўндан йигирма фоизини илмий тадқиқот ва билим ишлаб чиқаришга сарфлайди. Бинобарин, билимга асосланган ишлаб чиқариш масаласи жаҳон бозорининг талабидир.

Билимга асосланган ишлаб чиқариш билан маҳаллий ишлаб чиқарувчиларнинг халқаро бозорларда мавжудлиги таъминланади ва маҳаллий маҳсулотларни жорий этиш ҳамда хорижий капитал ёки хорижий истеъмолчиларни жалб қилиш имконияти таъминланади. Бошқача қилиб айтганда, маҳаллий маҳсулотларнинг рақобатбардошлиги мамлакат учун валюта айирбошлашига олиб келиши мумкин ва бу рақобатнинг асоси билим бўлганлиги сабабли, у жамоат мулки сифатида қаралади ва глобал адоват ва босимлардан камроқ таъсирланади ва бу билимга асосланган экспортнинг афзалликларидир.

Билимга асосланган компаниялар юқори технология ва тадқиқот натижаларини тижоратлаштириш соҳасидаги фаолиятнинг иккита муҳим хусусиятига асосланган ҳолда ишлайди. Билимга асосланган компаниялар ва муассасаларни баҳолаш ва тан олиш қоидаларига кўра, товарлар ва хизматлар учта шартга эга бўлиши керак: технология даражаси, ишлаб чиқариш босқичи ва изланиш ва ривожланиш дизайнига асосланганлик. Фақат шундагина илм-фанга асосланган товарлар ва хизматлар деб аталиши мумкин. Бундан ташқари, ишлаб чиқарилган ва тақдим этилаётган товарлар ва хизматлар юқори ёки ўрта ва юқори технологиялар соҳасида бўлиши керак. Бу шуни англатадики, лаборатория намунасини лойиҳалаш ва тайёрлаш бўйича техник билимлар ёки маҳсулот ишлаб чиқариш жараёнининг техник билимлари техник мураккаблиги сабабли нусха кўчириш қийин ва уни сотиб олиш бошқа компанияларнинг бозорга кириши учун асосий тўсиқлардан бири ҳисобланади.