Эрон иқтисодиётида билимга асосланган ишлаб чиқаришнинг ўрни, аҳамияти ва натижалари (7)

Инқилоб муаззам раҳбари 1401 йил шиорини "ишлаб чиқариш, билимга асосланиш, иш ўринлари ташкил этиш" деб номлади. Шу муносабат билан йил шиорига асосланган дастурлар тайёрланиб, сизларга тақдим этилмоқда. Ушбу тўпламнинг давомида билимга асосланган ишлаб чиқаришнинг Эрон иқтисодиётида бандликка таъсири муҳокама қилинади.

Ижроия органларида бандлик салоҳиятини тўлдириш, бир томондан, элита тафаккурини жорий этишнинг муҳимлиги, ишлаб чиқариш ва тадбиркорлик соҳаларида хусусий секторнинг мавжудлиги каби масалалар билимга асосланган компанияларни қаршилик иқтисодиёти мақсадларини амалга оширишнинг муҳим заруратига айлантирди. Билимга асосланган ишлаб чиқаришга эътибор бериш; Мамлакатдаги санкцияларнинг оғир шароитида ва билимга асосланган компанияларни кенгайтириш соҳасида сезиларли муваффақиятларга эришиш, бу билимга асосланган иқтисодиёт соҳасида сакрашдан далолат беради; Бу ҳақиқий кутиш ва риторикадан узоқдир. Шу нуқтаи назардан қараганда, инқилоб раҳбарининг сўнгги йилларда ишлаб чиқаришга эътибор қаратгани ва унинг инфляцияни жиловлаш ва янги иш ўринлари яратишдаги асосий ролини яхшироқ тушуниш мумкин. Ушбу дастурда иш ўринларини яратиш учун билимга асосланган секторга сармоя киритиш устуворлигининг энг муҳим сабабларидан баъзилари кўриб чиқилади.

Кўпгина иқтисодий таҳлилчиларнинг фикрича, билимга асосланган секторда иш ўринларини яратиш бошқа иқтисодиёт тармоқларида иш ўринлари яратишга қараганда камроқ капитал талаб қилади. Эронда барқарор иш ўрни яратиш ўртача 330 миллион туманга тушади. Аммо билимга асосланган компаниялар орқали иш ўринларини яратиш учун тахминан 30-100 миллион сарфланади. Ушбу рақамларга асосланиб, билимга асосланган секторда иш ўринларини яратиш бошқа соҳаларга қараганда арзонроқ.

Яна бир омил шундаки, билимга асосланган секторда иш ўринларини яратиш билимли кадрлар миграциясининг олдини олади. Маҳоратли кадрлар миграцияси, турли манбаларда унинг миқдори бўйича барча фарқлар билан, шубҳасиз, мамлакатнинг энг муҳим муаммоларидан бири бўлиб, бу мамлакатда қимматбаҳо инсон капиталини йўқотишга олиб келади. Билимга асосланган соҳани ривожлантириш ва бу соҳада иш ўринларини яратиш мамлакатимиз илмий элитаси учун муносиб иш ўринларини яратиши мумкин. Кўпгина экспертлар билимга асосланган иқтисодиётни ривожлантириш илмий элитанинг кетишининг олдини олишнинг энг муҳим усулларидан бири деб ҳисоблайди.

Охирги йигирма йилликда билимга асосланган иқтисодиётни ривожлантириш барқарор ривожланишнинг калитига айланди. Баъзи ривожланаётган мамлакатлар ушбу соҳани режалаштириш  орқали ривожланишда катта сакрашларга эриша олди. Ҳиндистон бу мамлакатларнинг муваффақиятли намуналаридан бири бўлиб, у нафақат инвестициялар ва билимга асосланган секторда узоқ муддатли режалаштириш билан сезиларли даражада ривожланган. Балки, у дунёдаги энг йирик иқтисодиётлардан бирига айланди. Ҳозирги вақтда Ҳиндистон молиявий хизматлар, муҳандислик ва дастурий таъминот соҳасида малакали ишчи кучининг энг муҳим экспортчиларидан бири ҳисобланади ва бу ўсиш асосан маълумотли ишчи кучига таяниш орқали содир бўлди.

Яна бир муҳим омил шундаки, бандлик ва ишсизлик ҳар қандай давлатнинг энг муҳим иқтисодий муаммоларидан биридир. Шундай қилиб, аҳоли бандлигини ошириш ва ишсизликни камайтириш жамият тараққиётининг кўрсаткичларидан бири сифатида қаралади. Ишсизлик энг муҳим ижтимоий муаммолардан бири бўлиб, турли соҳаларда турли оқибатларга олиб келадиган номақбул ижтимоий-иқтисодий ҳодисалардан биридир. Охирги йилларда Эрон иқтисодиётини қийнаб келаётган муаммолардан бири ишсизликдир. Илмга асосланган компанияларнинг шаклланиши ва ривожланишини қўллаб-қувватлаш илм-фанга асосланган иқтисодиётни яратиш мақсадида бўлган ва бўлади. Шунинг учун бу йўлдан яратиладиган иш ўринлари нефт каби табиий ресурсларни сотиш натижасида ҳосил бўладиган бандликка нисбатан анча барқарор ва самаралидир.

Билимга асосланган компаниялар ўзларининг имкониятлари, билим ва тадқиқотларни маҳаллий ва самарали корхоналарга бирлаштириш ва узатиш туфайли жамиятда техник билимларни тарғиб қилади ва оммалаштиради. Бу муаммо билимга асосланган компанияларнинг сақланиши ва ривожланиши ва барқарорлигига олиб келди ва натижада бандлик ва иқтисодий фаровонлик ва иқтисодий ишлаб чиқариш учун платформа яратади. Бундан ташқари, илмга асосланган компанияларда қаршилик иқтисодиётини амалга оширишнинг муҳим устунлари сифатида инновацион бўлиш ва маҳаллий иқтисодиёт ва минтақавий имкониятларга эътибор бериш алоҳида қизиқиш уйғотади.

Иқтисодиётни билимга асосланган қилиш нотўғри иш билан таъминлаш (яъни, ўз мутахассислиги бўйича ишламайдиган одамлар) билан боғлиқ муҳим муаммони катта даражада ҳал қилиши мумкин. Ислом инқилоби муаззам раҳбари ҳам 1401-йил 1-апрелдаги нутқида:“Иш бу билимга асосланган компаниялар билан олинади; Яъни, ўтмишда баъзан содир бўлган хатоларга йўл қўймаслик учун ушбу компанияларни том маънода ишлаб чиқара олсак ва уларни ярата олсак, бандлик ҳам ортади”. Шу сабабли Эронда шамсий тақвимдаги 1401 йил шиорида “ишлаб чиқариш ва билимга асосланган” сўзи ёнида “бандликни таминлаш” сўзи ҳам тилга олинади.

Билимга асосланган иқтисодиётнинг аҳамияти ва унинг бандликка таъсирининг яна бир сабаби шундаки, барқарор бандлик ва билимга асосланган бандликни яратиш ёшларнинг давлат секторларида маъмурий ишга бўлган талабини камайтиради. Мамлакатда ишсизлик даражаси юқори даражада эканлигининг сабабларидан бири аҳолининг кўпчилиги давлат идораларида иш қидираётганлигидир. Шу билан бирга, билимга асосланган бандликни кенгайтиришга тўсқинлик қилаётган омиллардан бири кишиларнинг ташкилот ва муассасаларга ишга жойлашиш истагидир. Умуман ривожланган мамлакатлар иқтисодиёти суверен ва давлат иқтисодиёти эмас, у хусусий иқтисодиётдир; Яъни, ҳукумат ва хусусий секторнинг суверенитети иқтисодиётга эгалик қилади ва уни ривожлантиради. Хусусий компанияларни ташкил этиш - бу давлат доирасидан ташқарида одамларни иш билан таъминлаш. Бу мажбуриятлар ва харажатларни камайтиради. Шу билан бирга, хусусий секторда рақобат нарх, сифат, маҳсулот турлари ва бошқалар нуқтаи назаридан анча жиддий масаладир. Хусусий компаниялар кўпроқ пул ишлашга интилаётгани боис, улар учун илмий ютуқлар ва технологиялар ҳам жуда муҳим. Бинобарин, бу корхона ва муассасалар ўз билимларидан, ташаббусларидан унумли фойдаланишлари учун кўпроқ одам ва салоҳиятли кадрларни ишга олишади ва бу ҳукуматга катта ёрдамдир.