Эрон бўйлаб саёҳат (137)
Ушбу дастурда иккита шаҳарга ташриф буюрамиз "Шаҳриёр" ва "Исломшаҳр".
Ассалому алайкум азиз тингловчилар Эрон бўйлаб саёҳат туркумидаги навбатдаги дастур билан хизматингиздамиз. Теҳрон вилоятидаги гастролимизнинг давомида иккита “Шаҳриёр” ва “Исломшаҳр” шаҳарларига ташриф буюрамиз. Биз билан қолинг.
Об-ҳаво ёқимли, гўзал Шаҳриёр шаҳрига етиб келдик. Теҳрондан 45 км узоқликда жойлашган қадимий шаҳар.
Тарихга назар ташлайдиган бўлсак, Шаҳриёрнинг ёши 8 минг йил. Кўплаб археологлар ва тарихга қизиқувчилар Шаҳрёрни тарихий Қоратепа билан боғлиқ деб билишади, унинг ёши 7 минг йиллик, аммо аниқ нарса бу ҳудудда милоддан аввалги 6 минг йилликда сивилизация мавжуд бўлган ва далиллар шуни кўрсатадики, Шаҳриёр сосонийлар даврида ҳам муҳим минтақа ҳисобланган.
Қора Тепа ҳақида гапирганда, шуни билишингиз керакки, бу қадимий ҳудуд эрамизнинг 1957-1954 йилларда инглиз ва франсуз археологлари томонидан аниқланган. Кейинчалик бу ҳудуддан олинган шунга ўхшаш асарлар ва буюмлар Италия ва Испанияда ҳам топилган, бу мамлакатларда ҳам "Қара тепа" деб аталади. Бу Шаҳриёрнинг ушбу нуқтаси билан ўша тарихий даврда яшаб ўтган номи тилга олинган мамлакатларнинг Қора Тепа ҳудуди ўртасидаги тарихий ва маданий умумийликни кўрсатади.
Қадимда Қоратепа аҳолиси ҳам сувни йўналтиришда ўзига хос қобилиятга эга бўлган. Ўтказилган текширувлар шуни кўрсатадики, Қоратепа аҳолиси сўнгги етти минг йил ичида ўз яшаш жойида канализация тизими бўлган. Узоқ ўтмишда Қора Тепе қишлоғи ғордан чиқиб, янги турмуш тарзини қабул қилган одамларни қабул қилган.
Ҳозирда Шаҳриёр шаҳри тарих ихлосмандлари ва сайёҳлар учун жуда муҳим, чунки бу ҳудудда Салжуқийлар, Сафавийлар ва Қожарлар даврига оид кўплаб тарихий тепаликлар мавжуд бўлиб, улар Шаҳриёрнинг турли тарихий даврларда гуллаб-яшнаганлиги ва аҳамиятини кўрсатади.
Бу шаҳарда жами 102 та тарихий ва маданий ёдгорликлар, жумладан, 38 тепалик, 8 қадимий жой, 16 қаср, иккита масжид, учта эски ҳаммом ва бошқалар аниқланган. Улар орасида Аташкаде, Тахт э Ростам, Бобо Маҳмуд мақбараси минораси ва Деҳшод қалъасини қайд этишимиз мумкин, бу диққатга сазовор жойларнинг барчаси Шаҳриёр ва Эроннинг тарихий ва маданий меросининг бир қисмидир.
"Деҳшод қалъаси" Шаҳриёрнинг яна бир тарихий ва сайёҳлик диққатга сазовор жойларидан бири бўлиб, сиз ушбу шаҳарга саёҳатингиз давомида ташриф буюришингиз керак. Ёши 200 йилдан ортиқ бўлган Деҳшод қалъаси Шаҳрёрдан ўн километр шарқда худди шу номдаги қишлоқда жойлашган.
Бу қалъанинг тўрт томонида тўртта минора бўлиб, томи трапезоид шаклида ишланган бўлиб, унинг икки томонида иккита камар кўринади. Қалъа қурилишида асосий материал ғиштдан фойдаланилган бўлиб, ҳужжатларга кўра, Деҳшод қалъаси тарихи ўтмишда кузатиш учун фойдаланилган Қожар даврига бориб тақалади.
Дастурни давом эттириб, Шаҳриёр шаҳри билан таништириш орқали хизматингиздамиз.
Шаҳриёр ўзининг кўплаб тарихий обидалари билан бир қаторда табиий диққатга сазовор жойлар ва ёқимли об-ҳавога ҳам эга. Бу шаҳарда кўплаб сувли ва ранг-баранг меваларга эга ям-яшил боғлар мавжуд. Ёзги мавсумда Теҳрон ва унинг атрофидаги Шаҳриёр шаҳарларидан кўплаб сайёҳларни қабул қиладиган гўзал боғлар мавжуд. Теҳрон вилоятидаги меваларнинг катта қисми Шаҳриёр боғларида йиғиб олинади. Шаҳриёр мевалари саёҳатчилар учун бу шаҳарнинг энг муҳим сувенирларидан биридир. Шаҳриёр боғларининг энг муҳим маҳсулотларидан бири “Узум” ҳисобланади. Узумдан узум шарбати, майиз, абҳора каби маҳсулотлар тайёрланади, улар жуда машҳур. Узум кўп терапевтик хусусиятларга эга ва Эроннинг аксарият ҳудудларида етиштирилади. Агар узум сизнинг севимли мевангиз бўлса, Шаҳриёр сизни узумнинг энг яхши тури билан таништириши мумкин.
Лекин Шаҳриёр аҳлининг ҳунармандчилиги! Бу шаҳарнинг энг муҳим ҳунармандчилигидан бири кулолчиликдир. Умуман олганда, Эронда кулолчилик қилиш жуда қадимий ва кўпчилик ўтмишда кундалик ҳаётда кулолчиликдан фойдаланган. Бугунги кунда лойдан идишлардан фойдаланиш камайди, аммо кўпчилик ҳали ҳам лойдан идишларни афзал кўради. Шаҳриёрда ишлаб чиқарилган кулолчилик буюмлари орасида лаганлар, косалар, косалар, товоқлар ва вазаларни қайд этиш мумкин.
Шаҳриёр шаҳри билан танишганимиздан кейин Теҳрон вилоятининг яна бир шаҳри, яъни “Исломшаҳр” шаҳри билан танишиш вақти келди. Исломшаҳр Теҳрондан 12 километр жанубда жойлашган бўлиб, ўтмишда қишлоқ ҳудуди бўлган. Қожарлар даврида бу ҳудуд подшоҳ қўшинларининг маскани бўлиб, “Қасмобод шоҳи” ёки “Қасмобод Халса” деб ҳам аталган. Кейинчалик “Шод Шаҳр”, кейин эса “Исломшаҳр” деб номланган.
Исломшаҳр Теҳрон вилоятининг тарихий ва муҳим шаҳарларидан бири бўлиб, унинг 12 та тарихий ва қадимий обидалари Эрон миллий ёдгорликлари рўйхатига киритилган. Бу шаҳар шарқ ва жанубдан “Рей”, ғарбдан “Работ Карим”, шимоли-ғарбдан “Исломшаҳр” билан чегараланган. Археологлар турли даврларда топилган тарихий ёдгорликларга кўра, Исломшаҳрнинг ёши тахминан 7000 йил деб ҳисоблашади. Бу ҳудудда тарқоқ тарихий тепаликлар кўп бўлиб, бу ҳудуднинг тарихий ва маданий келиб чиқишидан далолат беради. Бу шаҳарда диний бинолар ва қадимий асарлар кўп. Бу шаҳарнинг диққатга сазовор жойлари билан танишиш учун биз билан қолинг.
Исломшаҳрнинг қадимийлигини кўрсатувчи тепаликлардан бири шу номдаги қишлоқ четида жойлашган қадимий Мафин обод тепалигидир. Археологик қазишмаларга кўра, бу тепалик милоддан аввалги 4-5 минг йилликларга тўғри келади. Бироқ бу тепаликдан ислом даврининг излари ҳам топилган. Бу тепалик Эрондаги миллий ёдгорликлар рўйхатида рўйхатга олинган етиб келди. Исломшаҳрдаги бошқа қадимий тепаликлар қаторига “Чичаклу тепалиги” ва “Варан тепалиги” киради.
Ўтмишдан қолган яна бир иш, айниқса, иссиқ ва қуруқ Қуирио ҳудудларида, турли минтақалар аҳолиси томонидан ишлаб чиқарилган музхоналар. Исломшаҳрда “Торш анбеҳ” номи билан машҳур эски музхона ҳам бор. Ушбу музхона Таршанбе қишлоғи Чаҳар Дангеда жойлашган.
"Таршанбе" қишлоғи узоқ тарихга эга."Таршанбе"нинг қалбида турли тарихий обидалар бор ва албатта бу ёдгорликларнинг кўплари қаср ва "Барут" миноралари вақт ўтиши билан йўқ бўлиб кетган, аммо эски музхона Теҳрондаги энг катта эски музхона сифатида кўриш мумкин бўлган ушбу қишлоқнинг маданий мероси ёрдамида қайта тикланган ва ҳозиргача сақланиб қолган. Бу музхона Исломшаҳрнинг диққатга сазовор жойларидан бири бўлиб, Қожарлар даври бинолари қолдиқларидир.
Тахминан 200 йил олдин "Хуссам ал-Шакар Малик" кўплаб қишлоқ хўжалиги ерларига эгалик қилди ва ўз маҳсулотларини сақлаш учун катта музхона қуришга қарор қилди. Ўша пайтда бу жой маҳсулотларни сақлаш учун ишлатилган ва музлари қишлоқдан ташқарида сотилган. Қадимгиларнинг айтишича, бу музликда кичик бир ҳовуз бўлган, у ерга тор йўлакдан сув кириб, музга айланган. Таршанбе музлигининг суви сув ўтказгичдан таъминланган, аммо бу сув ўтказгич ёғингарчилик камайганлиги сабабли қуриб қолган ва 75 йилдан ортиқ вақт давомида бу музликдан чиқмаган.
Таршанба музхонасининг ички майдони 40 метрдан ортиқ чуқурликда жойлашган. Бир неча йил давомида улар сайёҳлар ташриф буюриши учун жойни ёритиш учун чироқлар ўрнатдилар. Таршанбе музлатгичи катта шакар кубига ўхшайди, унинг иккита кичик эшиги ва қалин оқ деворлари бор. Унинг томи гумбазли бўлиб, ичкаридан салқин ҳаво оқади. Бу тарихий асар Эрон миллий асарлар рўйхатига киритилган.
Ҳурматли тингловчилар, дастурнинг ушбу қисмини шу тариқа якунига етдик. Умид қиламизки, тинглаганингиз сизга ёқди. Бошқа дастургача ҳаммангизни Аллоҳ ўз паноҳида асрасин!
