Имом Ҳумайнийнинг назарий нутқи ва амалий ёндашувига назар
-
Имом Ҳумайнийнинг назарий нутқи ва амалий ёндашувига назар
Саййид Руҳуллоҳ Мусавий Ҳумайний (1903-йил 1-октабрда туғилган, 1989-йил 14-июнда вафот этган) ислом инқилобини амалга оширган ва Эрон Ислом Республикасини барпо этган биринчи шиа етакчиси.
Ўша пайтда Эрон аҳолисининг олтидан бир қисмини ташкил этган 10 миллиондан ортиқ киши иштирок этган у кишининг дафн маросими тарихдаги энг гавжум дафн маросими сифатида Гиннеснинг рекордлар китобига киритилган.
Имом Ҳумайний Эроннинг янги сиёсий тузумининг асосчиси бўлишдан ташқари, чуқур фалсафий, тасаввуфий ва сиёсий фикрларга эга бўлган кўзга кўринган шиа фақиҳи сифатида ҳам танилган.
У киши тасаввуф ва сиёсат ўртасидаги боғлиқликни алоҳида таькидлаб, Аллоҳнинг нури ила мунаввар бўлган фикр жамиятда ҳам тараққий этиши керак, токи ҳар бир киши ундан баҳраманд бўлиши керак, деб ҳисоблаган. Шу эътиқодга асосланиб, у зот маънавият ва ахлоқий сиёсатни дастаклади.
Имом Ҳумайний шахсиятининг кўрсаткичлари ичида энг кўп кўзга ташлангани у зотнинг амалий хулқ-атвори билан қоришиб кетган, шахсий ва ижтимоий ҳаётига кучли таьсир кўрсатган тасаввуфий дунёқарашидир. У зотнинг ўзлари тан олишича, тасаввуф ҳақиқатга эришиш йўлидир.
Ҳозирги даврда Имом Ҳумайний маьнавият, дин ва сиёсат ўртасидаги холисликни ўзида мужассам этган, дин, маьнавият ва сиёсат бирлашган жамият ва сиёсий тизимнинг асосларини яратган.
Америкалик мусулмон олими, Америкадаги Тумблр университети Диншунослик бўлими аьзоси доктор Мустафо Аюб шундай дейди:"Мен тарих Имом Ҳумайний раҳимаҳуллоҳни 20-асрнинг энг буюк глобал арбоби сифатида танитишига ишонаман. Чунки у ҳам сиёсий, ҳам диний даҳога эга шахс эди... Мен ишонаманки, Имом Ҳумайний раҳимаҳуллоҳ ҳаракатининг энг муҳим таьсирларидан бири шунда эдики, у зотнинг катта ва муҳим исломий мамлакат ҳукуматини дунёвий табиатдан исломий ва диний давлатга ўзгартирди. Шу тариқа Ислом Республикаси дунёда исломий ҳаракатлар учун намуна бўлди.
Эрон Ислом Республикаси тузумининг барпо этилиши Имом (р.а.)нинг сиёсий тафаккури ва халқнинг кўмаги туфайли бўлди.
Имом Ҳумайний назарида исломий сиёсий тузумни шакллантириш, қарамликни инкор қилиш ва марказий адолат, ўзига қайтиш ва исломий ўзликни топиш ислом тараққиёти ва камолотининг зарурий шарти ва шартидир.
Имом Ҳумайнийнинг фикрича, ислом сивилизациясининг тикланишининг энг муҳим шартларидан бири Ислом ҳукуматини барпо этишдир. Бу цивилизациядан мақсад инсониятнинг бу дунё ободлиги соясида ва охират саодати натижасида саодатидир.
Ислом ҳукумати ўзининг олдига қўйган ўрта ва якуний мақсадлари орқали, жумладан: ислом қонунининг устунлиги, таьлим ва тарбия, эркинлик, адолат ва тенглик, хавфсизлик ва фаровонлик, ҳуқуқий асосларни ўрнатиш, режалаштириш, сармоя киритиш, одамлар иштирокини ривожлантириш, ижтимоий хавфсизлик ва ижтимоий мувозанат - бу мусулмонларни моддий ва маънавий юксалиш ва тараққиётнинг энг юқори даражаларига олиб чиқишдек якуний ва салий мақсад сари қадам ташлаши мумкин, бу ҳолда ислом сивилизациясига эришиш мумкин бўлади.
Имом Ҳумайний (р.а.) раҳнамолигида 1979-йил 12-февралда Ислом инқилобининг ғалабаси оқибати ва ривожланиши келажак тараққиёти ва тарих ривожига узоқ муддатли таьсир кўрсатган кам сонли воқеалардан биридир.
Америкалик таҳлилчи Стивен Ландман бу ҳақиқатни тан олади ва шундай дейди:Оятуллоҳ Ҳумайний раҳбарлиги шундай эдики, у дунёда Эрон Ислом инқилоби намунасини яратди. 1979 йил (Ислом инқилоби ғалабаси даври) билан чекланмаган ва бугунги кунгача унинг қайта кўриб чиқилишига гувоҳ бўлаётган модел ва намуна шакл топди.
Ландман яна қўшимча қилади:Оятуллоҳ Ҳумайний жамият ва ислом оламини бошқариш учун кучли ғояларга эга бўлган идеалист қиёфасида ҳам, маьнавий-сиёсий етакчи қиёфасида ҳам бу нақшларнинг ўрнатилишида энг муҳим рол ўйнади. Эрон Ислом инқилоби ва бу инқилобнинг замирида белгилаб қўйилган ҳодисаларни таҳлил қилишда айнан мана шу масала эьтибордан четда қолмаслиги керак.
Имом ўз фикр ва хатти-ҳаракатларини сўз бирлиги бўлган миллат билан уйғунлаштира олди ва Эрон миллати аьзоларини умумий мақсадлар сари сафарбар этиб, инқилоб ғалабаси учун миллатнинг барча имкониятларини ишга сола олди.
Оятуллоҳ Хоманаий айтганларидек:Ҳумайний номисиз бу инқилоб дунёнинг ҳеч бир жойида маьлум эмас. Шундай экан, бу ҳодисани тўғри тушуниш Эрон Ислом Республикаси асосчисини тушунишга боғлиқ.
У зотнинг мамлакат мустақиллиги ва қарамликка қаршидлиги ва ҳудудий яхлитлигини асраб-авайлаш ва инкор этиш йўлидаги алоҳида йўналтирилганлиги ва саьй-ҳаракатлари, жамият манфаатини ислом ва фиқҳ нуқтаи назаридан кўрсатишга максимал даражада эьтибор қаратгани Имом Ҳумайний (р.а.) қарашларининг энг муҳим кўрсаткичларидандир.
Шунингдек, у зот “Исломий давлат”нинг тинчлиги ва осойишталиги йўлида ўзаро ҳурмат ва аралашмаслик асосидаги муносабатларга амал қилиш тамойилини жуда муҳим деб ҳисоблаб, мусулмонлар бирлигини сақлаш, мазлум ва мустазьафларни ҳимоя қилишга алоҳида эьтибор қаратди.
Имом Ҳумайний (р.а.) ислом мамлакатлари ўртасида бирлик ва яқинлик яратиш учун бирдамликка даьват қилган ва ўзининг ташқи сиёсатида ҳамиша мусулмон халқларининг яқинлашувини қўллаб-қувватлаган. Шунингдек, у зот жабрланган ва мазлум халқларни қўллаб-қувватлаш, диний ва исломий жараён ва ҳаракатларни қўллаб-қувватлаш ҳамда ислом умматининг бирлик ва иттиҳоди таьлимотига эга бўлиш, шунингдек, исломий ва инсоний қадриятларнинг мазлум мамлакатларга тарқалиши ва кенгайиштириш, мусулмон халқлар, Ислом мамлакатлари ва мусулмон умматининг яқинлашиши масаласи кўп имкониятлар яратди.
Ноуфел Лошатуда (Ислом инқилоби ғалабасидан бир неча ой олдин) Имом Ҳумайний (р.а.) билан учрашиш тажрибасига эга бўлган АҚШнинг Принстон университетининг халқаро ҳуқуқ профессори Ричард Фалк Эрон Ислом инқилоби асосчиси билан учрашуви ҳақида айтади:Айтишим керакки, Оятуллоҳ Ҳумайнийнинг Ислом инқилобини амалга ошириш учун танлаган мақсади ва йўлига бўлган ишончи бетакрор ва чуқур эди. Францияда ва Эрон инқилоби ғалабасидан бир неча ҳафта олдин у билан бўлган суҳбатларимда у ислом инқилоби сўзини қайта-қайта таькидлади. Бу масала ўз-ўзидан унинг инқилоб ғалабасига мақсадли ва айни пайтда диний ва маданий таркибий қисмларга таянган ҳолда интилганлигини кўрсатади.
Хорижий давлатлар билан қандай алоқа қилиш ва “Исломий давлат”нинг халқаро майдондаги фаолияти сифати Имом Ҳумайний (р.а.) сиёсий тафаккурида ўрганилиши мумкин бўлган муҳим мавзулардан биридир.
Имом Ҳумайний (р.а.)нинг ташқи сиёсати халқаро ҳуқуқ соҳасида янги бобни очди, шу нуқтаи назардан халқаро ҳуқуқнинг кўплаб қоидаларини динга асосланган ҳолда ўқиш мумкин.
Дарҳақиқат, Имом Ҳумайний (р.а.) кенг қамровли фақиҳ сифатида фақиҳларнинг назарий фикр-мулоҳазалари билан чегараланган Исломнинг кўпгина ижтимоий-сиёсий таьлимотларини халқаро сиёсат майдонига олиб кирди ва диний таьлимотлардан фойдаланиб, ташқи сиёсатда янги лойиҳа яратди
Икки инқилоб орасидаги Эрон асарининг америкалик муаллифи Ерванд Абраҳамиан шундай дейди:“Оятуллоҳ Ҳумайний кўпинча аньанавий уламо сифатида таьрифланган, бироқ у аслида Эронда сиёсий назарияси нуқтаи назаридан ҳам, диний юзга эга бўлган халқ стратегияси жиҳатидан ҳам буюк новатор эди”.
Эрон Ислом инқилоби ғалабасидан кейин Имом Ҳумайний (р.а.)нинг хорижий майдондаги энг муҳим ва таьсирли ҳаракатларидан бири (1979 йил 7 август) 7 август куни Қудс кунини Фаластинни ҳимоя қилиш ва Исроилга қарши кураш куни деб эьлон қилиши бўлди.
Имом Ҳумайний (р.а.) шарьий ва садақа манбаларидан Фаластин жангчиларини қўллаб-қувватлашга рухсат берган биринчи мутлақ фақиҳ ва буюк диний раҳнамо эдилар. Ислом инқилоби ғалаба қозонганидан сўнг Имом Ҳумайний (р.а.) Қуддус тақдирига глобал сезгирлик кўрсатиш ва уни сионистлар ишғолидан қутқариш мақсадида бир кунни “Қудс куни” деб белгиладилар ва шу муносабат билан хабар тарқатдилар.
Ливаннинг собиқ ташқи ишлар вазири Аднан Мансурнинг айтишича, Имом Ҳумайний (р.а.) Ал-Қудс ислом оламининг ураётган юраги эканлигини дунёга исботладилар.
Имом Ҳумайний (р.а.)нинг яна бир таьсирли ҳаракати унинг Совет Иттифоқининг сўнгги президенти Михаил Горбачёвга ёзган жуда муҳим ва тарихий мактуби бўлди. Бу тарихда Имомнинг узоқни кўра билиши ва дунё ривожига олижаноблигининг муҳим ҳужжати, ислом динининг қутқарувчи мактабига даьватга мувофиқ ҳаракат сифатида сақланиб қолган.
Имом Ҳумайний (р.а.)нинг Горбачевга йўллаган тарихий мактуби ўзининг тўсатдан ва олдиндан айтиб бўлмайдиган бўлишига қарамай, имомнинг мактубдаги чуқур таҳлилига кўра, унинг илдизи Эрон ва Совет Иттифоқининг тарихий тарихидан келиб чиққанлигини кўрсатади. Бир томондан, бу мактубни имомнинг инқилоб чиқаришдаги энг муҳим ва асосий ҳаракати деб ҳисоблаш мумкин бўлса, иккинчи томондан, бу даврдаги совет ислоҳотлари жараёни ҳақида энг муҳим огоҳлантиришдир.
Имом Ҳумайний (р.а.) бу ўта муҳим мактубида Совет Иттифоқи ҳали глобал супер давлат бўлган, “Совуқ уруш” тугамаган, Берлин девори Шарқ ва Ғарб ўртасидаги ажралиш тимсоли сифатида ҳали қуламаган ва Совет конституцияси ва бу мамлакат халқининг тақдири устидан коммунизм ҳукмронлиги ҳали ҳам мавжуд бўлган бир вазиятда марксизм суяклари синиши овози ҳақида гапирган.
Кейинроқ, Имом Ҳумайний (р.а.) вафотининг бир йиллиги муносабати билан Горбачёв суҳбат чоғида Эрон Ислом Республикаси асосчисининг ўша кунги огоҳлантиришларига эьтибор бермаганидан афсусда эканини билдирди. Горбачев шундай деди:“Менинг фикримча, Оятуллоҳ Ҳумайний рисолатининг тингловчилари тарих давомида барча инсонлар эди”. У қўшимча қилди:"Мен бу мактубни олганимда, бу хабарни ёзган одам ўйланган ва дунё тақдири учун раҳм-шафқатли эканлигини ҳис қилдим. Мен бу мактубни ўқиб, у киши дунё ҳақида қайғураётган ва менинг Ислом инқилобини кўпроқ билишини ва тушунишимнм хоҳлайдиган одам эканлигини англадим.
Горбачёв кейин Россиянинг иқтисодий ва сиёсий тартибсизликларини тушунтириб берди ва шундай деди:Агар биз Оятуллоҳ Ҳумайнийнинг ўша хабардаги башоратларини жиддий қабул қилганимизда, бугун бундай ҳолатни албатта кўрмаган бўлардик”.
Ислом инқилоби ғалабасини кузатган америкалик стратег Генри Киссинжер шундай дейди:Оятуллоҳ Ҳумайний Ғарбни жиддий режалаштириш инқирози билан тўқнаш келди, унинг қарорлари шу қадар кутилмаган эдики, у сиёсатчилар ва сиёсий назариётчилардан ҳар қандай фикрлаш ва режалаштиришни тортиб олди. Ҳеч ким унинг қарорларини олдиндан башорат қила олмади, дунёга маьлум бўлган меьёрлардан бошқа мезонларга кўра, гапирди ва ҳаракат қилди, гўё у бошқа жойдан илҳом олгандек. Оятуллоҳ Ҳумайнийнинг Ғарб билан душманлиги унинг илоҳий таьлимотидан келиб чиққан. У кишининг душманлигида ҳам пок ниятлар бор эди”.
Дарҳақиқат, Яқин Шарқнинг янги харитаси чизилишини Имом Ҳумайний (р.а.)нинг қаршилик кўрсатиш марказида шаклланаётган ва бутун минтақа учун собит барқарорлик ва хавфсизликни ватда қилаётган сиёсий ғоялари таьсири билан боғлаш мумкин.
