11 сентябрдан кейинги дунё

2001 йил 11 сентябрда Нью-Йорк ва Вашингтон шаҳарларида содир этилган террор хуружлари нафақат АҚШ, балки деярли бутун дунёга таьсир қилган воқеага 22 йил тўлди. Америка Қўшма Штатлари тарихидаги энг катта террорчилик ҳодисаси сифатида кўрилган ушбу терактларда уч мингга яқин одам ҳалок бўлди.

АҚШ ҳукуматининг расмий ривоятига кўра, Нью-Йоркдаги Жаҳон Савдо Марказининг эгизак бинолари ва Вашингтондаги АҚШ Мудофаа вазирлигининг улкан биносига ҳужумлар учун "Ал-Қоида" террорчилик гуруҳи ва ушбу террорчи гуруҳнинг ўша пайтдаги раҳбари Усама бин Ладен жавобгар бўлган. Шуниси эътиборга лойиқки, худди шу гуруҳ америкаликлар томонидан Афғонистонни босиб олиш пайтида Совет Иттифоқи билан уруш пайтида яратилган ва бин Ладеннинг ўзи Марказий разведка бошқармаси ташкилотининг махфий базаларида тайёргарликдан ўтган. Бироқ, Совет армияси қўшинлари Афғонистондан олиб чиқиб кетилгандан кейинги воқеалар қарам ва ҳомийни юзма-юз кўришга олиб келдики, қарам ҳомийга даҳшатли террорчилик ҳужуми уюштирди.

Албатта, 2001 йил 11 сентябрда “Ал-Қоида”нинг Америкага уюштирган терактлари икки томон ўртасидаги муносабатларнинг тугаши эмас эди. Америкаликлар ўлганларнинг қони учун "Террорга қарши уруш" терактларини бошладилар, уларнинг қурбонлари 2001 йил 11 сентябрь воқеалари қурбонларидан бир неча минг марта кўп эди. 2023 йилда чоп этилган ҳисоботда 11 сентябрь ҳужумларидан кейин АҚШ бошчилигидаги урушлар тўғридан-тўғри ёки билвосита камида 4,5 миллион одамни ўлдиргани ва миллионлаб одамларни уй-жойини тарк этганини аниқлади.

Биринчидан, тарихдаги энг тенгсиз урушлардан бирида Қўшма Штатлар НАТОдаги иттифоқчилари ва бошқа бир қанча давлатлар билан биргаликда ҳимоясиз Афғонистонга ҳужум қилди ва Толибон ҳукуматини ағдаргандан сўнг, улар уруш туфайли вайрон бўлган мамлакат устидан 20 йиллик ҳукмронлик бошладилар.

Кейин навбат 2001 йил 11 сентябрь хуружларида ҳукмдорлари роль ўйнамаган Ироққа келди. Бироқ қонхўр америкаликлар “олдини олиш уруши” шиори остида Ироққа иккинчи марта бостириб киришди ва ҳукуматини ағдариб, бу давлатни босиб олдилар. Американинг Ироққа бостириб кириши ва бу давлатни босиб олиши натижасида юзага келган тартибсизликлардан Ироқда, кейин Сурияда ИШИД деб аталувчи Ал-Қоидадан анча шафқатсизроқ террорчи гуруҳ пайдо бўлди. Бу гуруҳ Ғарбий Осиё минтақасида ҳам даҳшатли террорчилик ҳаракатларини амалга оширган; ва бу Ал-Қоиданинг Африкадаги бўлинмалари ҳали ҳам жиноят ва қотиллик билан шуғулланаётган пайт эди.

2001 йил 11 сентябрдаги террорчилик ҳодисасидан 22 йил ўтган бўлса, маълумки, америкаликлар дунёда терроризмни йўқ қилиш даъвоси билан бошлаган “терроризмга қарши уруш”нинг ўзи терроризмнинг дунёда кенг тарқалишига туртки бўлди. Америкаликларнинг террористик гуруҳларга нисбатан ўлчовсиз муносабати, кўпинча тинч аҳолининг ўлдирилиши билан бирга бўлиб, террористик гуруҳларнинг эксплуатацияси учун омманинг норозилигига сабаб бўлди. Бошқача қилиб айтганда, америкаликларнинг зўравонлиги террористик фаолиятнинг кучайишига олиб келди ва террорчилик фаолиятининг кучайиши америкаликларнинг зўравонлигини янада кучайтирди. Бу цикл қурбонлари ўлимдан қутулиш учун ўз ҳаётини, мол-мулкини ва номусини йўқотган ва кўчирилиш азобига чидаган аёллар, эркаклар ва болалар эди.

Ва бу Америка фуқаролари ҳам ўз ҳукуматининг "террорга қарши уруш" кўринишидаги ёндашувининг нархини тўлаган пайт эди. Бироқ, 2001 йил 11 сентябрдан кейин Нью-Йорк ва Вашингтондаги терактлар каби катта ва кенг тарқалган воқеа Америкада ҳеч қачон такрорланмади. Аммо Америка разведкаси ва хавфсизлик идораларининг хорижий террористик таҳдидларга эътибори туфайли Америкадаги маҳаллий террористик гуруҳлар ўсиб борди ва ривожланди. Ҳозир айтилишича, америкаликлар хавфсизлигига Ал-Қоида каби гуруҳлардан кўра маҳаллий ирқчи экстремистлар кўпроқ таҳдид солмоқда.

Шу нарса аниқки, 2001 йил 11 сентябрдан кейин дунё янада хавфсизроқ жойга айланди ва бу вазиятда америкаликлар катта роль ўйнади.