Гутерриш дунёда рақобат ва ядро уруши хавфи ҳақида огоҳлантирди

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош котиби Антониу Гутерриш дунё янги ядровий қуролланиш пойгасига киришиши ва бутун дунёга “ҳалокат” соясини ёйиши ҳақида огоҳлантирди. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг йиллик йиғилишининг сўнгги кунида у хавотирли янги қуролланиш пойгаси яқинлашаётганини ва ядровий қуроллар сони ўн йилликлар ичида биринчи марта ошиши мумкинлигини айтди.

Дунёнинг янги ядровий қуролланиш пойгасини "жиннилик" деб таърифлаган Гутерриш айтди:Ядро қуролидан ҳар қандай вақтда, исталган вақтда ва исталган контекстда фойдаланиш инсоният фалокатига олиб келади ва биз йўналишимизни ўзгартиришимиз керак. Дунё узоқ вақт ядровий қуроллар соясида ўтганига эътибор қаратган Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош котиби дунё давлатларини "ҳалокат ёқасидан орқага чекинишга" чақирди.

Дунёда ядро арсеналларининг кўпайиши, ядро қуролини яратиш ва улардан фойдаланиш учун имкон қадар рақобатнинг кучайиши глобал хавфсизликни жиддий хавф остига қўйди. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош котибининг ядровий огоҳлантириши Украина урушидан кейин Россия ва Қўшма Штатлар ўртасидаги мисли кўрилмаган қарама-қаршиликни ва Москванинг Америка бошчилигидаги Ғарб таҳдидларига қарши курашиш қатъиятини кўрсатиш учун ўзининг ядровий қудратини намойиш этишини ҳисобга олсак, мантиқан тўғри келади. Аслида, Украина урушидан кейин дунё Совуқ урушдан кейинги даврда биринчи марта ядро уруши даҳшатли тушига дуч келди. Россия Украина уруши пайтида Ғарбнинг, айниқса НАТОнинг АҚШ бошчилигидаги уруш қўзғатувчи ёндашуви туфайли ядровий фалокат юз бериши ҳақида бир неча бор огоҳлантирган. Бу борадаги сўнгги позициясида Россия Хавфсизлик Кенгаши депутати ва ушбу мамлакатнинг собиқ президенти Дмитрий Медведев НАТОнинг "каттароқ ўлчамдаги Гитлерга ўхшаш очиқ фашистик блокга" айланиши ҳақида гапирди ва қўшимча қилди:"Агар керак бўлса, Россия бу билан шуғулланишга тайёр." У бу ҳаракатлар натижаси инсоният учун 1945 йилга (Иккинчи жаҳон уруши) қараганда анча оғирроқ йўқотишлар келтириши ҳақида огоҳлантирди.

1970 йилдан бери амалда бўлган Ядро қуролларини тарқатиш тўғрисидаги шартнома (НПТ) дунёдаги мавжуд қуролларни назорат қилиш бўйича битимлар орасида энг кўп имзолаган давлатга эга ва 191 дан ортиқ давлат унга қўшилган. НПТ шартномаси амалга оширилгандан бери, ядровий қуролсизланиш ва бу ҳалокатли қуролларни йўқ қилиш ҳаракатлари Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг кун тартибига киритилган. Бироқ, бу шартнома, айниқса, ядро арсеналлари эгалари томонидан кўп эътиборсиз қолдирилди. Аслида, НПТ шартномасини амалга оширишдаги муаммолардан бири ядро қуролига эга бўлган мамлакатларнинг ушбу шартноманинг асосий мазмуни ва руҳига риоя қилмаслигидир. Қўлланилиши инсоният жамиятлари ва атроф-муҳитга тузатиб бўлмайдиган оқибатларга олиб келадиган бундай ҳалокатли қуролларни қисқартириш ва охир-оқибат йўқ қилиш мақсадида ушбу шартнома мавжудлигига қарамай, аммо ядровий давлатлар бунинг хавфига эьтибор қаратмай, ушбу оммавий қирғин қуролларини яратишда давом этмоқда. Бундан ташқари, Украина урушидан кейин Россия ва НАТО ўртасидаги ядровий қарама-қаршилик каби бу кучлар ўртасидаги кескинликнинг кучайиши улар ўртасидаги мумкин бўлган можароларда ядро қуролидан фойдаланиш имкониятини оширди. Бироқ, Москва ядро урушидан қочиш зарурлигини таъкидлади. Россия Президенти Владимир Путин аввалроқ НПТ Шартномасини кўриб чиқиш конференцияси иштирокчиларини мактубида огоҳлантирган эди:Ядро урушининг ғолиблари йўқ ва бундай можаро ҳеч қачон бошланмаслиги керак.

Дарҳақиқат, дунё етмиш саккиз йилдан ортиқ вақтдан бери ядро уруши даҳшатига дуч келмоқда. Йирик ядровий кучлар ҳамон ядро арсеналларини модернизация қилмоқда. Ядровий давлат сифатида тан олинган бешта давлат, яъни АҚШ, Россия, Хитой, Франция ва Буюк Британия, шунингдек, сўнгги бир неча ўн йилликларда турли йўллар билан ядро давлатлари клубига қўшилган давлатлар, қуролларни жойлаштириш ва янгилаш ва улар ядровий ишга тушириш тизимлари ривожлантириш билан бандлар. Шу муносабат билан Гутерриш ядровий кучларни танқид қилиб, улар ўз арсеналларини тезроқ, аниқроқ ва аниқлаш қийинроқ қилиб қўйганликларини таъкидлади. Бошқа томондан, ўтмишда ядро қуроли тарқалишининг олдини олиш ва ядровий қуролсизланишни илгари суриш мақсадида ташкил этилган тузилма бугун самарасиз. Айни пайтда, Қўшма Штатлар ушбу мамлакатнинг собиқ президенти Доналд Трамп маъмуриятидан бери бошқа ядровий кучлардан етакчиликни ўғирлаб олди ва ўзининг янги ядровий доктринаси доирасида у Америка ядро арсеналини модернизация қилиш ва жиҳозлаш бўйича кенг кўламли ва жуда қиммат чораларни кўрди. Бу жараён АҚШнинг амалдаги президенти Жо Байден даврида ҳам давом этмоқда.