Қизилўнгач касалликлари (иккинчи қисм)

Ошқозон-ичак касалликлари озуқа моддаларининг ҳазм бўлиши ва сўрилишига ва тананинг умумий саломатлигига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Ошқозон-ичак тракти оғиз бўшлиғидан бошланиб, анусда тугайдиган бурилишли найчадир.

Шу сабабли, ошқозон-ичак касалликлари кенг кўламли касалликларни ўз ичига олади ва кўп сонли ва частотага эга. Шунинг учун ҳар бир ошқозон-ичак органининг умумий касалликларини алоҳида  бўлимда текшириш яхшироқдир. Ушбу бўлимда биз қизилўнгач касалликларининг турлари, уларнинг сабаблари, даволаш усуллари ва ушбу касалликларнинг олдини олиш усулларини кўриб чиқамиз.

“Саломатлик журнали” дастурининг аввалги сонида қизилўнгачнинг тез-тез учрайдиган касалликлари ҳақида билиб олдик. Ушбу дастурда биз бу касалликларнинг бошқа турларини кўриб чиқиш ниятидамиз.

"Қизилўнгач яраси" қизилўнгачнинг энг кенг тарқалган касалликларидан биридир. Ушбу касаллик кўпинча сурункали рефлюкс туфайли қизилўнгач тўқималарининг бир қисми дегенерациясидан келиб чиқади. "Қизилўнгачнинг стриктураси" ҳам қизилўнгачнинг торайиши, одатда рефлюкс туфайли сурункали зарарланиш туфайли юзага келадиган ҳолатдир. "Ахалазия" кам учрайдиган касаллик бўлиб, унда пастки қизилўнгач сфинктери тўғри очилмайди. Ютишнинг бузилиши ва овқатнинг оғизга қайтиши бу касалликнинг белгиларидир.

"Қизилўнгач саратони" - қизилўнгачнинг ноёб касалликларидан бири бўлиб, бемор учун жиддий муаммоларни келтириб чиқаради. Чекиш ва сурункали рефлюкс қизилўнгач саратони учун хавф омиллари ҳисобланади. Қизилўнгач саратони дунёдаги саратон ўлимининг олтинчи энг кенг тарқалган сабабидир. Қизилўнгач саратони қизилўнгач деворининг ички қатламидан бошланади ва ташқарига қараб ўсади. Агар саратон қизилўнгач деворига тарқалса, у лимфа тугунларига, шунингдек, кўкрак қафасидаги қон томирларига ва яқин органларга тарқалади. Лимфа тугунлари инфекцияга қарши курашадиган кичик овал органлардир. Қизилўнгач саратони ўпка, жигар, ошқозон ва тананинг бошқа қисмларига тарқалиши мумкин. Агар қизилўнгач саратони эрта аниқланса, уни даволаш мумкин.

45 дан 70 ёшгача бўлган ёш, эркак жинси, чекиш, Баррет касаллиги, мева, сабзавотлар, баъзи витаминлар ва минералларнинг етишмаслиги, семизлик ва ахалазия бу касалликнинг хавф омилларидан биридир.

Қизилўнгач саратони белгилар ва аломатларга эга. Дисфагия ёки ютинишдаги муаммолар, ўсимтадан келиб чиққан дисфагия ва анорекция ёки анорекция нервоза туфайли вазн йўқотиш, темир танқислиги анемиясига олиб келадиган қон кетиш, шунингдек, эпигастрал қорин оғриғи ва кўкрак қафасининг орқа қисмидаги ретростернал оғриқ, метастатик касаллик билан суяк оғриғи, чарчоқ туфайли ларингеал нервларнинг такрорий шикастланиши ва доимий йўтал бу аломатлардан баъзиларидир.

Қизилўнгач саратони иштирок этган ҳужайралар турига қараб турли хил турлари мавжуд. Қизилўнгач саратони турини билиш даволаш усулини танлашга ёрдам беради. Қизилўнгач саратони ташхиси қўйилганда, шифокор саратон босқичини ҳам аниқлаши керак, шунда у тегишли даволанишни танлаши мумкин. Қизилўнгач саратонини ташхислаш учун ултратовуш, компютер томографияси ва позитрон эмиссия томографияси (1) тестлари қўлланилади. Эндоскопия, биопсия, жарроҳлик, кимётерапия, радиацион нур терапияси ва дори моддаларни истеъмол қилиш қизилўнгач саратонини ташхислаш ва даволашда қўлланиладиган тестлар ва усуллардир. Даволаш учун акупунктур, массаж ва седасён каби қўшимча даволаш усуллари ҳам қўлланилади.

Маллорй-Вайс ёрилиши синдроми қизилўнгачнинг яна бир касаллигидир. Кусиш ёки кучли йўтал қизилўнгачнинг шиллиқ қаватини ёриб юбориши мумкин. Бундай ҳолда, қизилўнгачдан ошқозонга қон қуйилади. Бу ҳолат кўпинча қонли қусиш билан бирга келади.

Жигар сирози билан оғриган одамларда қизилўнгач томирлари катта ва кўзга ташланади, бу қизилўнгач варикозлари деб аталади. Ушбу артериялар қон кетишига ва ҳаёт учун хавфли бўлиши мумкин бўлган зарарга дучор бўлади.

Жигар организмдаги токсинларни қондан тозалайдиган органдир. Жигар венаси қонни жигарга олиб боради. Жигар касал бўлиб қолса, қон оқими секинлашади. Бу жигардаги томирларга босимни оширади. Томирларда қон босимининг ошиши қоннинг қизилўнгач артериялари каби атрофдаги қон томирларида тўпланишига олиб келади. Ушбу томирларнинг девори юпқа бўлиб, сиртга яқин жойлашган. Ортиқча қон уларнинг катталашиши ва шишишига олиб келади. Агар бу артерияларда қон босими кўтарилса, варикоз томирларидан қон кетади. Қон кетиш - шошилинч даволанишни талаб қиладиган фавқулодда ҳолат. Назорациз қон кетиш шок ва ўлимга олиб келади.

Ёғли ёғли, саратон, жигар циррози ва гепатит жигарга зарар етказадиган ва қизилўнгач варикозларини келтириб чиқарадиган муаммолардир. Жигарга қон оқимининг блокланишидан кейин пайдо бўладиган қон тиқинлари жигарда қон айланишини бузади.

Қизилўнгач варикозлари қон кетишидан ташқари ҳеч қандай аломатларга эга эмас. Бу қусиш, қонли ахлат, қора ёки қатронли ахлат, бош айланиши, қон босимининг пасайиши, рангпарлик ва юрак уриш тезлигининг ошишига олиб келиши мумкин. Агар беморда жигар циррози бўлса, унинг шифокори уни қизилўнгач варикозларини текшириши керак. Ушбу касалликни ташхислаш учун эндоскопия, тасвирлаш ва капсуляр эндоскопия каби усуллар қўлланилади. Капсüл эндоскопиясида бемор витаминли таблетка ўлчамидаги кичик камерали капсулани ютади.

Жигар томирларида қон босимини пасайтириш қизилўнгач варикозларидан қон кетиш хавфини камайтириши мумкин. Ушбу касалликни даволаш учун варикоз томирларининг қон кетишини тўхтатиш учун тегишли препаратлар, пластик бинтлар қўлланилади. Шунингдек, улар жигардан қонни беморнинг юрагига йўналтириш учун шунт деб аталадиган кичик найчадан фойдаланадилар. Шунт жигар томирларидаги босимни пасайтиради ва одатда қон кетишини тўхтатади. Жигар трансплантацияси бошқа даволаш усули ҳисобланади.

Жигарни соғлом сақлаш учун соғлом овқатланиш керак. Мева ва сабзавотларга бой парҳезни танланг. Протеинга бой овқатлар истеъмол қилинг. Ёғли ва қизариб пишган овқатларни камайтиринг. Соғлом турмуш тарзига риоя қилинг. Тана ёғининг кўпайиши жигарга зарар етказади. Семириб кетиш жигар циррози хавфи оширади. Агар сиз ортиқча вазн ёки семириб кетган бўлсангиз, вазн йўқотинг.

Дори-дармонларни ҳам эҳтиёткорлик билан қабул қилинг. Инсектицидлар ва ювиш воситалари каби уй кимёвий моддалари бўйича кўрсатмаларга амал қилинг. Жигар танадан токсинларни олиб ташлайди. Шундай қилиб, жигарда қайта ишланган токсинлар миқдорини камайтириш орқали дам олишга ёрдам беринг. Ўзингизни гепатит учун хавф остига қўйманг. Умумий шпритслардан фойдаланиш ва ҳимояланмаган жинсий алоқа гепатит Б ва C ривожланиш хавфини ошириши мумкин. Гепатит А ва Б га қарши эмлаш ҳақида шифокорингиз билан гаплашинг.

"Қизилўнгач ҳалқаси касаллиги" - қизилўнгачнинг пастки ҳалқаси атрофида ҳосил бўлган радикал бўлмаган тўқималарнинг тўпланиши. Ушбу асорат одатда аломатларга эга эмас. Аммо бу ютиш жараёнига халақит бериши мумкин. "Пре-қизилўнгач касаллиги" - қизилўнгачда ҳалқага ўхшаш тўқималарнинг тўпланиши, одатда қизилўнгачдан юқорида пайдо бўлади. Қизилўнгач ҳалқаси касаллиги сингари, бу касаллик ҳам одатда асемптоматикдир.

Плуммер-Винсон синдроми - бу одамда темир танқислиги туфайли сурункали анемия ривожланадиган ҳолат. Қизилўнгачнинг шаклланиши ва ютиш қийинлиги бу касалликнинг бошқа белгиларидир. Темир таблеткаларини қўллаш ва қизилўнгач қанотларини кенгайтириш бу касалликни даволашнинг бир усули ҳисобланади.

Ошқозон-ичак трактининг ушбу қисмида яна бир кенг тарқалган хасталик "қизилўнгач торайиши" ҳисобланади. Қизилўнгач турли омиллар таъсирида торайиб қолиши мумкин. Агар қизилўнгач жуда торайиб қолса, ютишга халақит бериши мумкин.

Баъзи қизилўнгач касалликларида айтиб ўтилганидек, қизилўнгач касалликларини аниқлашнинг бир неча усуллари мавжуд. Юқори эндоскопия, қизилўнгачнинг пҲ ўлчови ва барийни ютиш бу касалликни ташхислашнинг кенг тарқалган усулларидан биридир. Қизилўнгач касалликларини даволаш учун мутахассис шифокор блокерлар (Ҳ2) ва протон насос инҳибитöрлерини қўллайди. Шунингдек, шифокорлар бу касалликларни баъзи усуллар билан даволашга ҳаракат қиладилар. Махсус балон бу усуллардан биридир. Яна бир усул - қизилўнгач томирларини боғлаш пайтида эндоскопия, бунда қизилўнгач варикозлари атрофига тармоқли ўхшаш асбоб ўрнатилади, бу варикоз томирларини ёпади ва уларнинг қон кетиш эҳтимолини камайтиради. Бошқа муолажалар микроскоп остида олинган тўқималарни аниқроқ баҳолаш учун биопсия ва қизилўнгачни олиб ташлашни ўз ичига олади. Қизилўнгачнинг ҳаммаси ёки бир қисми олиб ташланади.

• Қизилўнгач касалликлари (иккинчи қисм)