Саломатлик журнали (124)
Тери ва соч касалликлари турлари (акне (1)
Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.
Ассалому алайкум азиз тингловчилар. Саломатлик журнали дастурлари сериясининг давомида биз тери ва соч касалликларининг турларини кўриб чиқамиз. Ушбу дастурда "акне"(Acne vulgaris ) тери ҳолатининг сабаблари, олдини олиш ва даволашни муҳокама қиламиз.
Ушбу тери касаллиги ўсмирларнинг 85% да учрайди ва кўпинча катталаргача давом этади. Бу ҳолат қизларда 10-17 ёшда, эркакларда эса 14-19 ёшда бошланади. Бу тери касаллиги эркакларда аёлларга қараганда анча оғирроқ. Кўпгина беморларда генетик омиллар кузатилади. Акне инсон саломатлиги учун хавф туғдирмайдиган бўлса-да, терида пайдо бўладиган хунук кўриниш туфайли, айниқса, ўсмирлар учун психологик муаммоларни келтириб чиқариши мумкин. Бундан ташқари, тўғри даволаш бўлмаса, у доимий чандиқлар ёки ғадир-будирларга олиб келиши мумкин. Бу фурункуллар нисбатан тузатилиши мумкин бўлса-да, улар энди соғлом тери кўринишига эга бўлмайди. Шундай қилиб, энг яхшиси, акнедан халос бўлиш учун ташвишланмаслик учун уни даволашдир. Акне даволаш мумкин бўлган тери касаллиги бўлиб, самарали натижага эришиш учун сабр-тоқатли бўлиш керак, чунки даволаш жараёни узоқ давом этади.
Акне ёки акне (АCНЕ) юз, бўйин, орқа, элка ва кўкракдаги ёг ъбезлари каналларининг ёпилишидан келиб чиқадиган доналар ёки тошмалар деб аталади. Бу жароҳатлар қора нуқта, оқ нуқта, йирингли сивилcалар, КİСТ* ва ТУГУН** кўринишида пайдо бўлиши мумкин. Қоронғи терига эга одамлар энгил терига эга одамларга қараганда кўпроқ акне асоратларига дуч келишади. Биз айтиб ўтган чандиқдан ташқари, терининг ўзгариши бу терининг ҳолатининг бошқа ён таъсиридан биридир. Акне йўқолгандан сўнг, таъсирланган тери касалликдан олдингидан кўра қуюқроқ ёки энгилроқ бўлиши мумкин.
Ёғ безлари бошиданоқ эркакларда ҳам, аёлларда ҳам мавжуд. Нима содир бўлади, балоғат ёшининг бошида, эркак гормони ёки андрогеннинг чиқиши билан бу безлар катталашиб, фаоллигини оширади, яъни ёғ ишлаб чиқариш ва секрецияси. Ушбу безлар оёқ ва қўлларнинг тагидан ташқари барча тери юзаларида мавжуд, аммо уларнинг энг юқори концентрацияси юз, кўкрак, орқа ва елкада бўлади. Ёғ безлари ўз сирларини соч фолликуласи билан боғланган ёғ йўллари орқали тери юзасига чиқаради. Ёғ секрециясининг кўпайиши безлар каналларининг шикастланишига олиб келади ва бу каналларнинг девор ҳужайралари шикастланади ва йиртилиб кетади ва бу зарарланган ҳужайралар бир-бирига боғланиб, бляшка ёки қуйқалар ҳосил қилади ва каналларни тўсиб қўйиши мумкин.
Бошқа томондан, баъзи одамларда табиий пеелинг учун зарур бўлган ферментларнинг нуқсони туфайли пеелинг тўлиқ бажарилмайди ва ёғ йўлларининг тешикларида тўпланган ёриқлар бу каналларнинг ёпилишига олиб келади. Бу каналлар ҳар қандай йўл билан ёпилганда, каналларда ёғ тўпланади ва бу каналлардаги бактериялар кўп ўсиб боради ва бу ёғларни ачитади ва мавжуд бактериялардан баъзи моддаларнинг ферментацияси ва ажралиб чиқиши натижасида ҳосил бўлган кимёвий моддалар ҳам тўпланади. Каналлардаги ёғнинг каналлар деворига кўпроқ зарар етказади ва уни бутунлай йўқ қилади. Ёғ, ўлик ҳужайралар, бактериялар ва ферментатив моддаларнинг терига кириши билан яллиғланиш жараёни фаоллашади ва қизариш ва йирингни келтириб чиқаради.
Бир нечта омиллар акне пайдо бўлишига олиб келади ёки терини унга мойил қилади. Ёғли тери акне сабабларидан биридир. Яна бир сабаб - терида яшайдиган микроблар гуруҳи. Акне пайдо бўлишининг яна бир сабаби теридаги яллиғланишдир. Акне пайдо бўлишининг яна бир сабаби - тери ости бези каналларининг тиқилиб қолиши. Тери юзаси остидаги ёғнинг кўпайиши ва кўп ёғли бўяниш кремларидан фойдаланиш ҳам терини акне пайдо бўлишига олиб келадиган сабаблардир. Кўпинча ошхонада ва фабрика ичидаги иссиқ муҳитда ишлайдиган одамлар каби жуда иссиқ муҳитда ишлаш ҳам терида акне пайдо бўлишига олиб келиши мумкин. Литий каби баъзи дориларни қўллаш, нотўғри белгиланган кортикостероидларни қўллаш ва эркак спортчиларда анаболик стероидларни қўллаш терида акне пайдо бўлишининг бошқа сабаблари ҳисобланади.
Рационнинг акне пайдо бўлишига таъсири ҳақида турли хил фикрлар мавжуд. Умуман олганда, акне камайтириш учун диетага риоя қилиш учун махсус формула йўқ. Энг яхши формула ҳар бир инсон учун акне пайдо бўлишини кучайтирадиган овқатларни топиш ва ундан қочишдир. Албатта, озиқ-овқатнинг миқдори ва ҳажми ҳам таъсир қилмай қолмайди, масалан, шоколаднинг кичик бўлаги ўзгариш ҳосил қилмасада, лекин бир хил шоколаднинг бир нечта бўлагини истеъмол қилиш акнега олиб келиши мумкин. Ёғли ва ширин таомлар баъзи одамларда акне пайдо бўлишини кучайтираётгани кузатилган, аммо бу кенг тарқалган эмас ва бошқа одамларга парҳез керак эмас. Қонда инсулиннинг кўп миқдорда чиқарилиши ва баъзи одамларда терига этиб бориши сивилcе пайдо бўлишига олиб келади. Ширин ва ёғли овқатларни истеъмол қилиш билан инсулин секрецияси кучаяди. Шунинг учун фақат ёғ ва ширинликларни истеъмол қилиш натижасида сивилcе пайдо бўладиган одамлар бу таомларни истеъмол қилмасликлари керак. Албатта, фурункулларнинг пайдо бўлиши ва кучайишида бошқа омиллар мавжудлигини таъкидлаш керак. Шунинг учун, бу озиқ-овқатлар акне кучайишига сабаб бўлганда ва акне ҳар сафар истеъмол қилинганда кучайиши ҳақида ҳукм қилиш керак.
Қуёшнинг иссиқлиги ёғ ажралишини рағбатлантиради, шунингдек, тешикларни қуритади. Шунинг учун тўғридан-тўғри қуёш нурларидан узоқроқ туриш яхшироқдир. Косметик маҳсулотлар ҳам акне келтириб чиқариши мумкин. Шунинг учун териси ёғли ва акне пайдо бўлиши мумкин бўлган одамлар кремлар, намловчи воситалар ва ҳатто ёғсиз қуёш кремларидан фойдаланишлари керак. Ушбу маҳсулотлар акнеженик бўлмаслиги керак. Макияжни юзингиздан кунига икки марта сув ёки ёғли терига мос келадиган ёғсиз тозалаш воситалари билан олиб ташлаш керак. Ёғсиз рангли кукунли кремлар терингизнинг қизаришини яшириши мумкин. Агар керак бўлса, терининг яллиғланишига олиб келмайдиган жиҳозлардан фойдаланинг. Ушбу косметика ва тери маҳсулотларига аллергиянгиз бор ёки йўқлигини билиш учун аввал уни қўлингизнинг ички қисмида синаб кўришингиз ва ишонч ҳосил қилишингиз мумкин.
Акне даволашнинг бир неча йўли мавжуд. Эътибор беринг, акне учун аниқ даво йўқ ва фақат бир нечта одам даволанишдан яхши натижаларга эришади. Инсон танаси жуда мураккаб ва тиббиёт фанида ҳали кўп номаълум нарсаларга жавоб йўқ. Шунинг учун, нима учун бир хил кўринадиган муаммоларга дуч келган кўплаб одамлар бир хил даволанишдан жуда фарқли натижаларга эришаётгани аниқ эмас. Шунинг учун, акне даволаш учун, уларни йўқ қилиш эмас, балки уларнинг интенсивлиги ва сонини назорат қилиш ва камайтиришга ҳаракат қилинг. Балоғат ёшининг бошидан тахминан 25 ёшгача бўлган даврда энг кўп акне пайдо бўлади. 25 ёшдан кейин баъзи одамлар акне тез камайишига дуч келишади, баъзиларида эса 40 ёшдан кейин ҳам сивилcелер мавжуд. Баъзилар истеъмол қилинадиган озиқ-овқат турига жуда боғлиқ, бошқалари эса овқатланиш билан боғлиқ эмас. Шундай қилиб, энг яхши натижага эришиш учун барча усулларни синаб кўришингиз керак. Ҳеч бир шифокор муаммони аниқлик билан ҳал қила олмайди ва синов ва хатолик жуда фойдали.
Акне даволаш учун турли хил оғиз ва топикал дорилар ишлаб чиқарилган. Аммо энг тўғри усул ёки препаратни аниқлаш учун тажриба қилиш керак. Баъзида биз даволанишнинг энг бошида жавоб оламиз, баъзида эса бу терининг ҳолати жуда узоқ вақт давомида биз билан бирга бўлади. Энг машҳур ва айни пайтда энг кўп ён таъсирли оғиз дори Роаccутане (изотретиноин) бўлиб, у аниқ даволашдан ташқари, баъзида муаммони абадий йўқ қилиши мумкин. Шунингдек, антибиотиклар энг кўп қўлланиладиган ва энг муҳим тоифадаги дорилар бўлиб, улар маҳаллий дориларнинг барча турларига чидамли оғир ҳолатларда жуда фойдали. Акне учун кўплаб маҳаллий даволаш усуллари мавжуд. Ўсимлик дори-дармонларидан тортиб, кимёвий моддалар, кремлар ёки лосонлар, антибактериал эритмалар ёки пеелларгача ..., уларнинг ҳар бири ўзининг афзалликлари ва камчиликларига эга ва баъзида ачишиш, қичишиш, қизариш ва ҳатто акненинг кучайиши каби ножўя таъсирларни келтириб чиқаради. Шунинг учун бу дорилар ҳар бир киши учун алоҳида текширилиши керак.
Лазердан фойдаланиш бошқа даволаш усули ҳисобланади. ИПЛ лазерининг таъсири акне камайтириш учун маълум. Лазер нурлари қон таъминотини рағбатлантиради ва кейин теридаги бактериялар ва инфекциялар миқдорини камайтиради. Акне пайдо бўлиши ҳақида айтганимиздек, теридаги ёғ каналининг тиқилиб қолиши акне пайдо бўлишининг асосий сабабидир ва агар тиқилиб қолишнинг олдини олиш ёки олиб ташлаш мумкин бўлса, акне ишлаб чиқаришнинг ўсиши тўхтатилади ёки камаяди. Микродермабразия (МИCРО ДЕРМ АБРАСИОН) терининг блокировка қилувчи қатламларини олиб ташлаш орқали акне жараёнининг бошланишини олдини олишга ёрдам беради, шунингдек, теридаги қон таъминотини рағбатлантириш орқали, бактерияларни ва ёг ъйўлларининг инфекциясини камайтиради, кейин эса акне камаяди. Тадқиқотлар шуни кўрсатдики, асосан ёнғоқлар, уруғлар ва ёғли балиқларда мавжуд бўлган муҳим ёғларга бой парҳез терини соғлом сақлашга ёрдам беради.
Ва ниҳоят, сизнинг шифокорингиз дастлабки текширувлар ва терингиз ва овқатланишингиз ҳақида топган билимларига кўра сиз учун энг яхши тавсиялар ва даволаш усулларини танлаши мумкин.
................................................ .. ...................................
* Кист, йирингли кичик бўш қоп
** Тугун, йирингли қаттиқ, кичик, қаттиқ шиш
*** Анаболик стероидлар, мушак массасини оширадиган дорилар
