Безларнинг касалликлари ва бузилишлари, еттинчи қисм: Сабаб ва даволаш

Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.

Ички секреция безлари танадаги деярли ҳар бир ҳужайра, орган ва функцияларга таъсир қилувчи гормонларни чиқаради. Бу безларга гипоталамус, гипофиз бези, қалқонсимон без, паратироид, буйрак усти безлари ва репродуктив безлар киради. Ошқозон ости бези овқат ҳазм қилиш тизими билан боғлиқ бўлса-да, лекин у овқат ҳазм қилиш ферментларини ишлаб чиқарадиган ва чиқарадиганлиги сабабли, бу гормонал секреция тизимининг бир қисми ҳисобланади. Мия марказининг пастки қисмида жойлашган гипоталамус эндокрин тизим ва асаб тизими ўртасидаги асосий интерфейс бўлиб, гипофиз безини бошқаради.

Охирги дастурда биз гипофиз бези етишмовчилигига эътибор қаратдик. Соғлиқни сақлаш журнали дастурининг ушбу қисмида биз "остеопороз" ни, унинг сабаблари ва даволашини муҳокама қиламиз. Биз билан қолинг.

"Остеопороз" суяк ёки стома ва суяк мустаҳкамлиги учун масъул бўлган калций ва фосфат каби суяк минералларини йўқотишига олиб келади. Бундай ҳолда, суяклар кучини йўқотади ва синишларга кўпроқ мойил бўлади. Остеопороз Д витамини танқислиги билан боғлиқ бўлган ва шунчаки суяк минералининг йўқолиши натижасида юзага келадиган остеопороз ёки остеомалазиядан фарқ қилади. Остеопороз - бу энг кенг тарқалган орттирилган суяк касаллиги ва катталардаги суяк синишининг сабаби. Остеопороз одатда аста-секин ўсиб боради ва дастлаб, синиш пайдо бўлгунча ҳеч қандай аломат йўқ. Остеопороз тананинг ҳар қандай суягида пайдо бўлиши мумкин, аммо у туфайли юзага келадиган ёриқлар одатда умуртқа поғонаси, тос суяги ва сон суякларида кузатилади.

Суяк доимо парчаланади ва тикланади, аммо остеопорозда парчаланиш жараёни суякни қуриш жараёнидан кўра кўпроқдир. Суяк массасининг максимал миқдори 20 ёшдан 30 ёшгача бўлади ва тахминан 40 ёшдан кейин аёллар ва эркаклар гуруҳида аста-секин камаяди. Остеопороз суяк массаси камайиб, унинг даражаси маълум даражага етганда ташхис қилинади ва бу остеопороз кекса одамларда кўпроқ учрайди.

Остеопорознинг кўпинча ўзига хос сабаби йўқ, аммо баъзи одамлар бошқаларга қараганда остеопороз ривожланишининг сабаблари бор. Одатда менопаузанинг натижаси бўлган эстроген етишмовчилиги остеопорознинг энг кенг тарқалган сабабидир, аммо бошқа иккиламчи сабаблар ҳам остеопорозга олиб келиши мумкин. Бу омиллар турли эндокрин касалликлар бўлиши мумкин. Бу омиллар орасида паратироид гормонининг юқори даражаси ёки бирламчи гиперпаратироидизм, ҳипертироидизм, кортизолнинг ортиқча ишлаб чиқарилиши, тестостероннинг паст даражаси бўлиши мумкин.

Ушбу касалликка олиб келиши мумкин бўлган бошқа иккиламчи сабаблар мавжуд. Ушбу сабаблар орасида ревматологик касалликлар, сурункали буйрак касалликлари, яллиғланишга қарши стероидлар ва баъзи антиепилептик дорилар каби дорилар ҳисобга олинади. Бир қатор ирсий касалликлар, масалан, мўрт суяк касаллиги ёки суяк нуқсонлари, ҳатто кист фиброзиси ёки кист тўқималарининг қотиб қолиши ҳам ушбу касалликнинг бошқа сабабларидан биридир.

Бундан ташқари, турмуш тарзи омиллари остеопороз хавфига таъсир қилиши мумкин. Масалан, чекиш, спиртли ичимликларни кўп истеъмол қилиш ва спорт билан шуғулланмаслик остеопороз хавфини оширади, чунки улар вазн йўқотишига олиб келади. Мунтазам жисмоний машқлар ва етарли миқдорда калций ва Д витамини ўз ичига олган соғлом овқатланиш остеопороз хавфини камайтириш усулларидан биридир. Д витамини танага қуёш нури таъсирида тери томонидан ҳам ишлаб чиқарилиши мумкин.

Кофени яхши кўрадиганлар ва умуман кофеинли овқатлар учун ушбу фикрни эслатиб ўтиш муҳим бўлиши мумкин, янги тадқиқотларга кўра, кофеинни истеъмол қилиш остеопорозга жуда таъсир қилмайди.

Аксарият касалликлар аломатлар ва белгилар билан намоён бўлади. Аммо асоратлар пайдо бўлмагунча остеопорознинг белгилари йўқ. Шу сабабли, остеопороз ҳам жим касаллик деб аталади. Остеопороз натижасида юзага келадиган энг кенг тарқалган ёриқлар сон, билак ва умуртқа поғонаси ёки умуртқа поғонасининг синиши ҳисобланади. Бироқ, ёриқлар тананинг ҳар қандай жойида пайдо бўлиши мумкин. Бўлиниш, синиш остеопорознинг энг жиддий асоратлари бўлиб, ҳатто баъзи ҳолларда беморнинг ўлимига олиб келиши мумкин. Сон ва билак синиши одатда йиқилишдан кейин содир бўлади, аммо умуртқали синишлар ҳеч қандай аниқ жароҳатларсиз пайдо бўлиши мумкин. Бундай синиш ҳеч қандай аломатга эга бўлмаслиги мумкин ёки у ҳафталар ёки ойлар давомида ҳал қилиниши мумкин бўлган ўткир бел оғриғининг ривожланиши билан бирга бўлиши мумкин. Умуртқа поғонасининг кўп синиши унинг узунлигининг қисқаришига, умуртқа поғонаси шаклининг сезиларли ўзгаришига ва беморнинг умуртқа поғонасида ғайритабиий эгриликка олиб келиши мумкин. Кўпгина умуртқали синишлар ҳатто кичик стресс билан ҳам содир бўлиши мумкин, масалан, бирор нарсани кўтариш, аксириш ва эгилиш.

Остеопорознинг тарқалишини ўрганар экан, 50 ёшдан ошган аёлларнинг ярмига яқини ва эркакларнинг деярли 20 фоизи ҳаётларининг қайсидир қисмида остеопороз туфайли синишига дучор бўлган деган хулосага келинди. Вертебрал ва кестириб, синиши одамларда энг кўп учрайдиган ёриқлардир. Бироқ, ёшнинг ўсиши билан бўлиниш, синиш эҳтимоли ортади, аммо 75 ёшдан ошган аёлларнинг атиги 0,3 дан 0,5 фоизи калçа синишидан азият чекмоқда. 85 ёшдан ошган аёлларда бу эҳтимоллик тахминан 1фоизгача кўтарилади ва аёлларда эркакларга қараганда кўпроқ бўлиниш, синдириш кузатилади. Шунингдек, ушбу касалликнинг ирсий омилини ўрганиш нуқтаи назаридан, бир оиладаги одамларда остеопороз эҳтимоли мавжуд. Бу шуни англатадики, одамларда ирсият орқали остеопороз ривожланиши эҳтимоли кўпроқ бўлиши мумкин, аммо агар ота-оналардан бирида остеопороз бўлса, бу болалар ҳам ушбу касалликдан азият чекишини англатмайди.

Остеопороз одатда икки энергияли рентген ёки ДЕХА сканерлаш ёрдамида суяк зичлигини ўлчаш йўли билан ташхис қилинади, одатда сон ва умуртқаларда. Оғир остеопорозда, ҳатто оддий рентген нурлари остида ҳам, суяклар ингичка бўлиб кўринади ва умуртқа поғонасининг ингичка бўлиши умуртқа поғонасидаги синганликни кўрсатиши мумкин. Аммо камдан-кам ҳолларда, орқа мия шикастланиши эҳтимоли бор. Остеопорознинг иккиламчи сабабларини аниқлаш учун қон тестлари ҳам ўтказилади ва бу тестлар суяк биокимёвий профилини, қалқонсимон без функциясини ва паратироид гормонини ўлчашни ўз ичига олади. Агар керак бўлса, бошқа иккиламчи сабаблар учун тестлар ҳам ўтказилиши керак. Одатда, эрта остеопорозда бу қон тестлари нормал ва кенг тарқалган.

Остеопорознинг сабабини топгандан сўнг, остеопорозни даволашни излаш керак. Остеопороз - эрта ташхис қўйиш ва тўғри ва ўз вақтида даволаш чоралари билан ривожланишининг олдини олиш мумкин бўлган касаллик бўлиб, баъзи ҳолларда касалликни даволашга эришиш учун касаллик жараёнини орқага қайтариш мумкин.

Остеопорозни даволаш учун ишлатиладиган дориларнинг асосий гуруҳи бифосфонатлардир. Ушбу дорилар умуртқа поғонаси ва сон суяги синиши хавфини камайтириши исботланган. Остеопорозни даволашнинг бошидан бошлаб барча беморлар учун Д витамини ва калцийни қўллаш керак, чунки беморда Д витамини ва калций етишмовчилиги бўлиши мумкин.

Постменопозал остеопорозни даволаш учун гормонларни алмаштириш терапияси билан шуғулланадиган одамларга эстроген ҳам буюрилиши мумкин, аммо узоқ муддатли фойдаланиш тавсия этилмайди ва одатда фақат менопауза белгиларини даволаш учун буюрилади.

Агар бу касаллик узоқ вақт давом этса ва даволанмаса, одам учун енгил жароҳатлар туфайли синиш хавфи ортиши каби оқибатларга олиб келади. Беморнинг суяк синиши туфайли ҳаракатсизлиги ҳам узоқ муддатли оқибатларга олиб келиши мумкин, чунки бу беморнинг жисмоний қобилиятини, айниқса, кекса ёшдаги одамларни камайтиради. Суякларни қуришда жисмоний машқлар жуда муҳим; Мунтазам жисмоний машқлар, айниқса оғирликни кўтариш машқлари ва қаршилик машқлари остеопорозли барча беморлар учун зарурдир. Беморлар, шунингдек, соғлом турмуш тарзи ва тўғри овқатланишга ҳаракат қилишлари керак. Спиртли ичимликлар ва чекиш ҳам остеопороз учун хавф омиллари бўлиб, беморлар улардан қочишлари керак.

Ҳамроҳлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.