Саломатлик журнали (98)
Қрим-Конго иситмаси (сабаблари, даволаш ва олдини олиш)
Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.
Ассалому алайкум азиз ҳамроҳлар. Шамоллаш мавсуми бошида унинг тарқалиш эҳтимолини оширадиган Қрим-Конго истимаси касаллиги ҳақида кўпроқ маълумотга эга бўлиш учун саломатлик журналининг яна бир қатор дастурлари билан сизнинг хизматингиздамиз.
“Қрим-Конго геморрагик иситмаси (ҚҚҚ)" ўткир фебрил ва геморрагик вирусли касаллик бўлиб, соғлом одамга Шомил чақиши, беморнинг қони ёки секретлари билан бевосита алоқа қилиш, касал ҳайвоннинг тана гўшти орқали юқади. Қрим-Конго геморрагик иситмаси - иситма ҳайвонлар ва одамлар ўртасида тўсатдан бошланадиган кенг тарқалган касалликдир. Бу касаллик биринчи марта 1944-45 йилларда Украинанинг Қрим минтақасида 200 дан ортиқ одамни қамраб олган. Кейин 1969 йилда аниқланган. Вирусли касалликнинг қўзғатувчиси бири 1956 йилда Конгода кузатилган. Демак, касалликнинг қўзғатувчисининг ўхшашлиги унинг ҳозирги номига олиб келди, Қрим-Конго геморрагик иситмаси.
Шуниси қизиқки, бу касалликнинг хусусиятлари тахминан милодий 1110-йилларда эронлик шифокор ва олим Журжоний томонидан “Хоразмшоҳ хазинаси” китобида батафсил баён этилган. Аммо биринчи марта 1970 йилда Эронда ушбу вирус мавжудлиги Теҳрондан Москвага жўнатилган 45 та қўйнинг зардобида антикорларнинг аниқланиши билан аниқланган.
Ушбу вирус одамларда оғир касалликка олиб келади, ўлим даражаси тахминан 30 ни ташкил қилади. CЧФ вируси ўжар кана томонидан узатилади ва кана табиатда вируснинг асосий сабабидир; Аммо сигирлар, қўйлар, эчкилар, қуёнлар, зебралар, буфалолар, каркидонлар ва жирафалар каби бошқа омиллар ҳам бу вирусни юқтиришга ёрдам беради. Конго иситмаси одатда 1 дан 3 кунгача ва 9 дан 13 кунгача танада асемптоматик бўлиб қолади ва ундан кейин иситма, ҳолсизлик, кучли бош оғриғи, титроқ, орқа, пастки орқа ва оёқларда кучли оғриқ, чалкашлик, кўкаришлар каби белгилар ва иштаҳа, кўнгил айниши ва қусиш овқатланиш, диарея, қорин оғриғи, юз гиперемияси, конъюнктива ва кўз гиперемияси билан боғлиқ бўлмаган кўринади. Албатта, одамда фақат баъзи аломатлар кўриниши мумкин. Аломатлар пайдо бўлгандан сўнг, баъзи жойлардан қон кетадиган танада ёмонроқ нарсалар содир бўлади. Қон кетиш тўртинчи куни бошланади, у оғиз бўшлиғи шиллиқ қавати ва терисида петехия* кўринишида, милклар, бурун, ошқозон, ичак ва бачадондан, тери остидан, айниқса оёқ ва билак соҳасида қон кетиши бошланади. Беморнинг ўлими кучли қон кетишдан, тарқалган инфекциядан ва прогрессив интраваскуляр коагуляция бузилишидан кейинги шок туфайли юзага келади. Ҳайвонларда эса бу касаллик асемптоматик бўлиб, баъзида бир неча кунлик иситма билан тугайди. Аммо унинг оғир шаклида ҳайвоннинг абортга олиб келиши мумкин. Бу вирус сигир, қўй ва эчки каби уй кавш қайтарувчи ҳайвонларда инфекциядан кейин бир ҳафта давомида сақланиб қолади.
Қрим-Конго иситмаси Саҳрои Кабирдан жанубий Африка, Шарқий Европа, Хитой, Марказий Осиё мамлакатлари ва Яқин Шарқнинг аксарият қисмида қайд этилган. Жойнинг географик жойлашувига ва унинг эндемиклигига қараб, бу касаллик турли зўравонлик ва заифликлар билан яратилган; Мисол учун, Осиёда касаллик оғирроқ ва ўлим кўп бўлса, Африкада камроқ ўлим қайд этилган. Касаллик йилнинг иссиқ фаслларида, Шомил ўсиб, кўпаядиган даврда кўпроқ учрайди. Беморнинг қони ёки секрецияси билан ифлосланганидан кейин беморнинг оила аъзолари ва тиббиёт ходимлари ўртасида ҳам ҳолатлар содир бўлган. Қушлар касалликка чидамли, аммо улар юқтирган канани тарқатиб, эпидемияга олиб келиши мумкин. 1996 йилда Жанубий Африкада туяқушларни кўпайтириш фермасида 15 киши туяқушлар билан алоқа қилиш орқали юқтирилди, шунинг учун туяқушлар ушбу вирусга нисбатан сезгирлиги туфайли ушбу касалликнинг резервуари ва узатувчиси ролини ўйнаши мумкин.
Бу касалликни юқтиришнинг кўплаб усуллари мавжуд. Касалликни юқтиришнинг асосий усули, яъни тишлашдан ташқари, ҳайвонларнинг қон, секрециялар ва инфекцияланган тўқималари билан алоқа қилиш ҳам касалликнинг тарқалишига олиб келиши мумкин. Албатта, қисқа вақтдан сўнг, яъни сўйишдан бир неча соат ўтгач, ацидоз туфайли ** вирус йўқолади ва қон ва янги ҳайвон гўшти билан алоқа қилишда энг катта хавф мавжуд. Шунинг учун янги гўштни истеъмол қилишдан қочиш керак ва шунинг учун сўйилгандан кейин ҳайвон 24 соат давомида 1 дан 4 даражагача манфий ҳароратда сақланади, шунда унинг вируслари нобуд бўлади ва кейин уни истеъмол қилиш мумкин. Эронда юқтиришнинг энг кенг тарқалган усули бу касал ҳайвонларни сўйишдан кейин тана гўшти, қон ва органлар билан алоқа қилишдир. Шунингдек, Эрондан тўлиқ пишмаган гўшт ёки нисбатан хом жигарни истеъмол қилгандан кейин касалланиш ҳолатлари қайд этилган.
Беморларнинг қони ва тўқималари билан алоқа қилиш, айниқса қон кетиш босқичида, бу касалликнинг тарқалишига сабаб бўлади. Шунинг учун бемор касалхонада бўлганида, бу бошқалар учун жуда хавфлидир. Бундай беморлар изоляция қилинган хонада ётқизилиши керак ва беморга ташриф буюриш мутлақо зарур бўлган парвариш билан чекланиши керак. Баъзи маълумотларга кўра, бу касалликнинг нафас олиш йўли билан юқиши ҳам исботланган; Яъни, касал ҳайвонлар ёки касал одамлар бор жойда бўлиш ёки ҳатто ўша жойга яқин бўлиш касалликнинг тарқалиши эҳтимоли бор.
Шифокорларнинг фикрича, Қрим-Конго иситмаси олдини олиш учун озиқ-овқат маҳсулотларини тўғри ювиш, тўғри сақлаш ва пишириш каби гигиена қоидаларига риоя қилиш керак. Вируснинг иссиқликка чидамлилиги юқори эмас ва қуйруқда бўлгани учун56 C˚ 30 дақиқа давомида йўқ қилинади, гўштни пишириш ёки сутни пастеризация қилиш вирусни йўқ қилади.
Ушбу вирус кислотали муҳитда ҳам йўқ қилинади ва натрий гипохлорит ёки фенолик дезинфекциялаш воситаларига сезгир. Шу сабабли, совун ва ювиш воситалари вирусни йўқ қилмаса ҳам, вирусни маълум даражада фаолсизлантириши мумкин. Қрим иситмаси билан оғриган беморларнинг қон ва секрецияси билан ифлосланган ҳожатхоналар ва атроф-муҳитни дезинфекциялаш учун дезинфекциялаш воситаларидан фойдаланиш керак.
Сўнгги ўн йилликда янги эпидемиянинг пайдо бўлиши билан "Рибавирин" препаратининг касалликни даволашда таъсири исботланган. Ушбу дорини шифокор томонидан имкон қадар тезроқ бошлаш даволанишга жавобни оширди ва Эроннинг жануби-шарқий минтақасида ўлим даражасини 22 дан 3 гача камайтирди. Шифокор, шунингдек, касал беморларга "интерферон" ва "интравенöз иммуноглобулин" юборишни тавсия қилди, аммо натижалар ҳали ҳам текширилмоқда.
Ушбу касалликнинг олдини олишда ташхис қўйиш, беморларни ўз вақтида даволаш ва аҳолининг ушбу касаллик ҳақида хабардорлигини оширишнинг учта муҳим тамойилига асосланади. Ушбу касалликни назорат қилиш ва олдини олиш учун, биринчи навбатда, кана бўлган касалликнинг векторини олиб ташлаш керак. Шунинг учун чорва молларини дегелминтизация қилиш касалликка қарши курашишга ёрдам беради. Шунинг учун, оқадилар камайтириш учун уйлар ва отхоналарни дезенфексиялаш жуда муҳимдир. Қишлоқ ёки чорвачилик шароитида, айниқса, баҳордан кузгача, кана ўсиб, кўпаядиган фаслларда бўлган одамлар, дизенфексия билан бир қаторда, кана чақиши олдини олиш учун индивидуал ҳимоя усулларини тўлиқ билишлари керак.
Улар учун қўлқоплардан, мос ва тўлиқ эскирган кийимлардан фойдаланиш, оқадилар мавжудлиги учун кийим ва терини мунтазам текшириш керак. Ҳайвонларни сўйиш ёки туғиш пайтида қўлқоп, кўзойнак, этик ва бошқа ҳимоя воситаларидан фойдаланиш одамни ушбу вирусни юқтиришдан ҳимоя қилишда катта ёрдам беради.
Аммо терида "маҳалла" ни кўрсангиз, уни терида кананинг оғиз қисмини қолдирмайдиган тарзда олиб ташлаш бошқа олдини олиш тавсияларидан биридир. Канани терига мадалаш ёки уларни сигарет ёки бошқа воситалар билан қиздиришдан қатъиян қочиш керак, чунки бу усуллар кананинг танага кўпроқ вирус киритишига олиб келиши мумкин. Шифокорлар ушбу касалликни назорат қилишнинг энг муҳим тамойилини зарарланган ҳайвонларнинг хавфли ҳудудларда ҳаракатланишини олдини олиш деб ҳисоблашади. Шунинг учун хавфли жойлардан ҳайвонларнинг гўштини сотиб олиш ва истеъмол қилишдан қочиш тавсия этилади.
Ҳамроҳлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.
................................................ .. ...................................................... .........
* Петехия (петехия) - шиллиқ қават терисида ёки қонли пардада пайдо бўладиган кичик, юмалоқ, бўртиқсиз нуқта. Петечиае тери остидаги ҳудудда қон кетишининг натижасидир.
**Ацидоз буйраклар ва ўпкалар тананинг ПҲ мувозанатини ушлаб туролмаса ва тана суюқликларидаги кислота даражаси сезиларли даражада ошганида пайдо бўлади.
