Саломатлик журнали (102)
Скелет ва мушак касалликлари (биринчи қисм, бел оғриғи)
Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.
Ассалому алайкум азиз тингловчилар. Соғлиқни сақлаш дастурлари сериясининг давомида биз скелет ва мушак касалликлари билан шуғулланамиз. Биз билан қолинг.
Бел оғриғи одамларнинг шифокорга боришининг энг кенг тарқалган сабабларидан бири бўлиб, бу одамларнинг фаолиятини чеклашга олиб келади ва бутун дунё бўйлаб жисмоний ногиронликнинг энг муҳим сабабларидан биридир. Бел оғриги пастки ёки юқори бел қисмида пайдо бўлиши мумкин. Пастки бел оғриғи, одатда, юқори бел оғриғига қараганда кўпроқ учрайдиган ва сезиларли бўлади, чунки у кўпинча кучлироқ ва кундалик фаолиятни амалга ошириш қобилиятини чеклайди. Кўпроқ тарқалганининг сабаби шундаки, бел томоннинг пастки қисми юқори қисмга нисбатан каттароқ ҳаракатга эга ва бу ҳаракатга эга бўлиш учун ундаги таянч миқдори ва скелетнинг барқарорлиги камаяди. Юқори бел оғриғининг тарқалиши ҳам пастки бел оғриғи ва кучли бўйин оғриғи билан бир хил, аммо унинг интенсивлиги кўпинча пастки бел оғриғига қараганда камроқ. Юқори бел оғриғи кўпинча юриш, тик турган ёки ўтирганда нотўғри тана ҳолатидан келиб чиқади. Ўткир ва кучли юқори бел оғриғи одатда мушакларнинг спазмлари ёки бу соҳадаги стресс ёриқлари туфайли юзага келади.
Бел оғриғи турли сабабларга эга. Тўсатдан пайдо бўладиган ва олти ҳафтадан камроқ давом этадиган ўткир бел оғриғи кўпинча йиқилиш ёки оғир нарсаларни кўтариш натижасида юзага келади. Сурункали бел оғриғи уч ойдан ортиқ давом этади. Мушаклар ёки лигаментларнинг кучланиши, дискнинг шишиши ёки чурраси, артрит, скелет аномалиялари ва остеопороз кўпинча бел оғриғига сабаб бўлган омиллардир. Бел оғриғи инфекция ва умуртқа поғонаси саратони, нотўғри матрас, уйқу бузилиши ва шу каби бошқа сабабларга кўра пайдо бўлиши мумкин.
Бел оғриғининг пайдо бўлишида хавф омиллари ҳам мавжуд. Бу омиллардан бири кексаликдир. Чунки ёши улғайган сари бел оғриғига дучор бўлиш эҳтимоли шунчалик юқори бўлади. Одатда, бел оғриғи 30 ёшдан 40 ёшгача бошланади. Жисмоний машқлар қилмаслик бел оғриғи учун яна бир хавф омилидир. Орқа мушакларини ишлатмаслик ва тўғри спорт машғулотларининг етишмаслиги туфайли заифлашиши бел оғриғига олиб келиши мумкин. Бундан ташқари, ортиқча вазн сизнинг белингизга катта босим ўтказади. Артрит ва саратоннинг айрим турлари ҳам бел оғриғига сабаб бўлиши мумкин.
Объектларни нотўғри кўтариш, шунингдек, психологик омиллар бел оғриғининг бошқа сабаблари ҳисобланади. Чунки руҳий тушкунлик ва ташвишга мойил бўлган одамларда бел оғриғи хавфи юқори бўлиб туюлади. Диск чураси, остеопороз ва бошқалар ҳам бел оғриғи хавфини оширадиган тизимли муаммолардир. Мушаклардаги оғриқлар, отишма ва тўсатдан бел оғриғи, эгилувчанлиги ва ҳаракат доирасининг пасайиши, орқа ва пастки орқа оёқларда пастга чўзилган оғриқлар бел оғриғининг белгилари ва аломатларидан биридир.
Ушбу касалликни ташхислаш учун шифокор рентген нурлари, МРИ ёки компютер томографияси, қон текшируви, суяк текшируви ва ЭМГ тестларини белгилайди. Нервлар томонидан ишлаб чиқарилган электр импулсларини ва мушакларнинг уларга қандай муносабатда бўлишини ўлчаш учун ЭМГ тести ўтказилади. Ушбу тест чуррали дисклар ва ўмуртқа каналнинг торайиши (орқа мия стенози) натижасида келиб чиққан нервларнинг сиқилиши каби асоратлар мавжудлигини тасдиқлаши мумкин.
Бел оғриғини даволаш иккита жарроҳлик ва жарроҳлик бўлмаган усуллар билан амалга оширилади. Оғриқ қолдирувчи воситалар, стероид бўлмаган яллиғланишга қарши дорилар, мушак гевşетиcи ва маҳаллий оғриқсизлантирувчи воситалар каби дориларни буюриш бу муолажалар қаторига киради.
Кортизон инъекцияси бу касалликни даволаш усулларидан бири бўлиб, шифокор сизга буюриши мумкин. Кортизон инъэкциялари нерв илдизлари атрофидаги яллиғланишни камайтиришга ёрдам беради, аммо кортизон инъекциясидан оғриқни йўқотиш фақат чекланган вақт, бир неча ойдан камроқ давом этиши мумкин. Ушбу касаллик учун совуқ ва иссиқлик билан ишлов бериш усуллари ҳам қўлланилади. Орқага қавслар бел оғриғини даволашнинг яна бир усули ҳисобланади. Пастки орқа учун ишлатиладиган қавслар, баъзи ҳолларда, умуртқа поғонасининг ҳаракат доирасини чеклаш орқали касалликлар ва ўмуртқа дискларнинг шикастланиши натижасида келиб чиққан кесма оғриғини енгиллаштиришга ёрдам беради.
Ушбу касаллик учун анъанавий физиотерапия усулидан ташқари, орқа мия чўзилишининг даволаш усули ҳам амалга оширилади. Орқа мия тортиш орқали бел оғриғини даволаш қўлда ёки механик усулда амалга оширилиши мумкин бўлган усулдир. Ушбу процедурани амалга ошириш усулини танлаш шифокорнинг ташхисига ва беморнинг хоҳишига боғлиқ. Умуртқа поғонасини чўзиш қўл ёрдамида ва умуртқа поғонасини бўйлама йўналиши бўйича тортиш орқали амалга оширилиши мумкин. Ушбу усулда терапевт қўл ҳаракати билан умуртқа поғонаси бўйлаб мушакларни тортади ва дисклар ва умуртқалар орасидаги бўшлиқни яратиш учун уларга босим ўтказади.
Механик ўмуртқа тортишда сиз тўшакда чалқанча ётасиз ва белингизга каучук тасма боғланади. Кейин орқа мия тортиш машинаси юмшоқ ва жуда юмшоқ босим билан умуртқа поғонасини чўзади, умуртқа поғонаси дисклари ёки бўғимларига ҳар қандай босимни бўшатади ва умуртқа поғонасини дастлабки ҳолатига қайтаради. Улар орқа мия бўйлаб қайтарилади.
Ултратовуш билан даволаш ** бел оғриғини даволашнинг яна бир усули ҳисобланади. Ултратовуш тўлқинлари бу соҳада оғриқ жойининг терисига чўзилган кичик қўл асбоби орқали қўлланилади. Овоз тўлқинлари қурилмадан терига узатилганда, у тананинг юмшоқ тўқималари ичида ўзига хос тебраниш ҳосил қилади. Ушбу тебранишлар юмшоқ тўқималарни иситади, қон оқимини оширади ва бу соҳада оғриқни камайтиради. Бундан ташқари, бу соҳада ҳосил бўладиган иссиқлик қўлда даволанишда юмшоқ тўқималарни чўзиш қобилияти билан бир қаторда крамплар бўлган мушакларни бўшаштиришга ёрдам беради.
ТЕНС ёки электр стимуляцияси, асосан, бел оғриғини енгиллаштиришга ёрдам берадиган жарроҳлик бўлмаган профилактик процедурадир. Ушбу усулнинг асосий мақсади пастки бел тарафдаги шикастланган асабдан миядаги нерв рецепторига нерв стимуляцияси орқали узатиладиган оғриқни узатувчи нерв хабарларини бузишдир. Аслида, бу усул пастки орқа тарафдаги нервларни рағбатлантиради, улар мияга оғриқ сигналларини юбора олмайди.
Кўпгина шифокорлар бел оғриғининг тури ва оғирлигига қараб массаж терапияси ва акупунктурни буюрадилар. Ушбу усуллардан ташқари, шифокор эпидурал бўшлиқда стероид инъекциясини таклиф қилиши мумкин. Эпидурал бўшлиққа стероид инъекцияси - бу оғриқни йўқотиш учун зарур бўлган дори тўғридан-тўғри орқа мия умуртқалари ва орқа мия суюқлиги орасидаги бўшлиққа, яъни эпидурал бўшлиққа юбориладиган даволаш. Ушбу инъекция туғруқ пайтида кўплаб аёлларга бериладиган эпидурал инъекцияга ўхшайди.
Бел оғриғини яхшилашнинг яна бир даволаш усули - сакроилиак (СИ) бўғимига инъекция. Ушбу инъекция умуртқа поғонасининг пастки қисмини тос суяги билан боғлайдиган бўғинларда амалга оширилади.
Ушбу бўғимларнинг яллиғланиши кўпинча пастки бел қисмида оғриқни келтириб чиқаради ва бу инъекция бу ноқулайликни бартараф этиш усулларидан биридир.
Дискни қисқартириш учун шикастланган дискка кислород ёки озон гази тўғридан-тўғри АОК қилинади. Дискнинг ҳажмини камайтириш нервларга камроқ босим келтириб чиқаради ва дискнинг чурраси ва протрусионидан келиб чиққан оғриқни энгиллаштиради. Мутахассислар озон терапиясини тўғри ва муаммосиз бажариш учун ултратовуш назорати остида инъекцияни амалга оширадилар. Тромбоцитларга бой плазма (ПРП) аслида бемордан олинган қон намунасидир ва унинг таркибий қисмларини ажратиш ва тромбоцитларга бой плазма олиш учун сантрифüжда айлантирилади. Тромбоцитлар мушаклар, тендонлар ва лигаментларни тиклаш қобилиятига эга бўлган қон ивиш ҳужайраларидир.
Тадқиқотлар шуни кўрсатдики, тромбоцитлар томонидан ажратилган ўсиш омиллари тузатиш ҳужайралари ишлаб чиқаришни оширади, натижада юмшоқ тўқималарни тиклаш жараёни тезлашади. ПРП кўпинча сурункали бел оғриғини тўхтатади. Мушаклар кучланиши ва эрозив асоратлардан келиб чиққан сурункали бел оғриғи ушбу даволанишга яхши жавоб беради. Бундан ташқари, ПРП хафтага шифо жараёнини рағбатлантириш ва оғриқ ва ногиронликни камайтириш орқали кўплаб артрит ҳолатларини самарали даволашдир.
Ламинотомия жарроҳлиги ўмуртқа каналда бўш жой яратиш ва босим остида нерв илдизларига босимни йўқотиш учун амалга ошириладиган яна бир даволаш усули ҳисобланади. Орқа мия стенози, суяк найзалари, ўмуртқа артрит ва чуррали дисклар каби кўплаб ўмуртқа касалликлар орқа мия каналининг торайишига олиб келади. Орқа мия канали нерв илдизларини ўтказиш ва умуртқа поғонаси, мия ва тана қисмлари ўртасида хабар алмашиш учун жой. Агар орқа мия канали торайса, асаб илдизлари босим остида бўлади ва бемор оғриқ ва чекланган ҳаракатни бошдан кечиради.
Шунингдек, бачадон бўйни ёки ломбер диск чурраси ёки протрусионини даволаш учун минимал инвазив дискектомия амалга оширилади. Дисктомиянинг мақсади орқа мия каналида жойлашган нерв илдизларига босимни бартараф этиш учун шикастланган дискнинг кичик қисмини олиб ташлашдир. Кўпгина ҳолларда жарроҳ умуртқа поғонаси барқарорлигини бузмасдан дискнинг фақат кичик қисмини олиб ташлайди. Аммо оғир ҳолатларда, бутун шикастланган дискни олиб ташлаш ва дискектомия билан бирга стабилизация операциясини бажариш керак.
Мутахассиснинг бел оғриғи турига қараб беморга буюрадиган бошқа даволаш усуллари мавжуд. Ушбу усуллардан ташқари, кўпчилик шифокорлар бел оғриғини даволаш учун махсус машқларни ҳам тавсия қиладилар.
Ҳамроҳлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.
