Саломатлик журнали (110)
Скелет ва мушак касалликлари (елка оғриғи)
Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.
Ассалому алайкум азиз тингловчилар. Соғлиқни сақлаш журналининг сўнгги қисмида биз сиятик оғриғини кўриб чиқдик. Ушбу дастурда биз "елка ва скапула оғриғи, артрит ва бўлиниш, елка тендонларининг чўзилиши ва яллиғланиши" ни муҳокама қиламиз. Биз билан қолинг.
Елка бир нечта бўғинлардан ташкил топган ҳудуд бўлиб, бу сизнинг мушакларингиз ва тендонларингизни бир-бирига қўшиш имконини беради ва сизни ҳаракатга келтиради. Белингизни қашилашдан тортиб, китобни кўтаришгача бўлган ҳамма нарса шу соҳа томонидан амалга оширилади. Елка оғриғи кенг тарқалган оғриқдир ва бир неча сабабларга кўра пайдо бўлиши мумкин. Бурсит, тендон қобиғининг яллиғланиши ва шишиши, елканинг айлантирувчи мушаклари тендонларининг яллиғланиши, елканинг музлаши ёки елканинг бўғим капсуласининг ёпишиши, артрит, фибромиялжия ва ёрилиш, тендоннинг чўзилиши ва яллиғланиши, бу омиллар қаторига киради. Биз бундан кейин муҳокама қиламиз.
Бурсалар бўғинлар атрофида суюқлик билан тўлдирилган қоплардир. Тендонлар, тери ва мушак тўқималарининг суякларга қўшиладиган жойлари бу суюқлик билан тўлдирилган қоплар билан ўралган. Ушбу сумкалар ёрдамида қўшма ҳаракат пайтида ишқаланишни камайтиришга ёрдам берадиган мойлаш суюқлиги ишлаб чиқарилади. Бу шишган сумкалар бўғимларнинг ҳаракатланиш йўллари ва йўналишларини чеклайди.
Елка оғриғининг яна бир сабаби - тендон қобиғининг яллиғланиши ва шишиши ёки теносиновит. Синовиум деб номланувчи ҳимоя қопламаси тендонларни қоплайди. Ушбу қобиқ тендонни ҳимоя қиладиган синовиал мойлаш суюқлигини ишлаб чиқаради. Ушбу тендоннинг шикастланиши бу қобиқнинг нуқсонлари ва нотўғри ишлашига олиб келиши мумкин. Агар бу содир бўлса, қобиқ синовиал мойлаш суюқлигини умуман ишлаб чиқара олмайди ёки ишлаб чиқарилган суюқлик етарли бўлмайди, бу эса қобиқнинг яллиғланиши ва шишиши ва елкада оғриқ пайдо бўлишига олиб келади.
Баъзида елканинг ротатор тендонлари яллиғланиши мумкин. Елка ёки қўл оғриғи, айниқса қўлни кўтарганда, ётганда ёки таъсирланган мушакларни ишлатганда, кўпинча қўл ва елканинг жисмоний машқлар ёки машғулотлар пайтида такрорий ва ҳаддан ташқари кўп ишлатилиши натижасидир ёки шикастланиш натижасида юзага келиши мумкин. Бунда ёш ҳам рол ўйнаши мумкин. Елканинг айланадиган мушакларининг тендонларида ёрилиш ҳам бу ҳолатни келтириб чиқаради. Елка суяклари шикастланганда елкангиз артритдан азият чекади. Унинг аломатлари орасида қўлни кўтариш қийин бўлиши мумкин бўлган кучли оғриқ ва мушакларнинг кучсизлиги мавжуд.
Қотиб қолган елка ёки элканинг қўшма капсуласининг ёпишиши елка оғриғининг яна бир сабабидир. Бу касаллик елка бўғимининг капсуласи, яъни елка бўғимини ўраб турган тўқималарнинг босқичма-босқич қотиб қолишидир. Бу ҳолат зерикарли оғриқ билан бирга келади, бу ҳатто елкани жуда қотиб қўйиши мумкин ва оғриқ шунчалик кучаядики, бу сизнинг қўлингизни кундалик ишларда ишлатиш қобилиятини чеклайди. Елканинг беқарорлиги ёки бўшашмаслиги, шунингдек, елкама бўғимининг дислокацияси ёки ортиқча силжиши туфайли юзага келади.
Елка артрити елканинг яна бир бузилиши ва сурункали елка оғриғи ва ногиронликнинг кенг тарқалган ва асосий сабаби бўлиб, кекса одамларнинг 20 фоиздан кўпроғига таъсир қилади. Елка минтақасида иккита алоҳида бўғин мавжуд, бири акромио-клавикуляр бўғим бўлиб, у қисқача АC бўғими деб аталади, у елка суягининг боши билан, яъни клавикуланинг туташган жойида жойлашган; иккинчиси эса елка суягининг елка суяги билан туташган жойида жойлашган елка бўғими; Елка артрити бу икки бўғимларни ўз ичига олади. Хафтага шикастланиши одатда Елка артритининг асосий сабабидир.
Елка бўғимларининг яллиғланиши учта асосий турга эга ва артрит, бўғим ревматизми ва жароҳатлардан кейинги қўшма яллиғланишни ўз ичига олади. Елканинг ҳалокатли ҳолати, яъни артрит, қўшилишнинг "эрозив ва абразив" яллиғланиши деб аталади, чунки бу ҳолатда ташқи силлиқ қоплама, яъни артикуляр хафтага вайрон бўлади. Одатда, 50 ёшдан ошган одамлар артрит билан оғрийдилар ва унинг тури акромиёклавикуляр қўшимчада жуда кенг тарқалган.
Бўғимларнинг ревматизми ҳар қандай ёшдаги ҳар қандай одамга таъсир қилиши мумкин ва одатда тананинг иккала томонидаги бир нечта бўғимларни қамраб олади. Мисол учун, елка, тизза ва оёқ Билаги зўр бўғимларга ёпишиб қолишдан ташқари, бўғимларнинг ревматизм белгилари ва белгилари ҳам намоён бўлиши мумкин. Бўғимларнинг ревматизми - бўғимларнинг шиллиқ қаватининг отоиммüн ва яллиғланишли асорати. Шикастланишдан кейинги қўшма яллиғланиш, шунингдек, элканинг синиши ёки элканинг чиқиши каби жароҳатлардан кейин пайдо бўладиган артритнинг бир шаклидир. Ушбу турдаги артрит, шунингдек, елка бўғимидаги ҳаракатланувчи мушакнинг сурункали йиртилишидан кейин ҳам шаклланиши мумкин.
Ушбу бузуқликнинг белгилари фаоллик пайтида оғриқ, ҳаракат доирасини чеклаш, елканинг қаттиқлиги ва қаттиқлиги, қўлни кўтаришда қийинчиликларни ўз ичига олади. Қўлни қийинчилик билан тортиб олиш ёки очиш ва ёпиш, бўғимнинг шишиши, бўғим атрофидаги сезгирлик ва бўғим ичидаги эскириш ҳисси бу касалликнинг бошқа белгиларидир. Шиқиллаган, қарсиллаб, хириллаш ҳам ҳаракат пайтида механик белгилардир.
Елкада бўғимларнинг шишиши, асосан, маълум сабабсиз ривожланади. Тахминларга кўра, хафтага ёки тузилишга, анатомияга ва елкага куч ва барқарорликни берадиган тузилмалардаги енгил шикастланишлар ушбу касалликнинг биринчи сабабидир. Ишқаланишнинг кучайиши яллиғланиш жараёнини давом эттиради ва қўшма сиртларни элка артритининг барча белгилари пайдо бўлгунча янада шикастлайди .
Ушбу бузулишни ташхислаш учун кўпинча елкама-еелка бўғимини турли бурчаклардан рентгенограмма қилиш кифоя. Рентген нурлари елка бўғимлари суяклари тузилишидаги ўзгаришларни, масалан, суяк найзалари, айланиш, қалинлашув ёки суякдаги кистага ўхшаш бузилишларни, шунингдек, бўғим косаси четидаги нуқсонларни ёки суякнинг жиддий шикастланишини кўрсатади. Елканинг турли қисмларини кўпроқ тасвирлаш учун МРИ ва компютер томографияси ҳам керак бўлиши мумкин. Совуқ терапия ва иссиқлик терапияси, оғриқ қолдирувчи ва стероид бўлмаган яллиғланишга қарши дорилар, озон терапияси, ПРП инъэкцияси, кам қувватли лазер терапияси, массаж терапияси, акупунктур, кортизон инъэкцияси, ултратовуш ва теннис терапияси *, буни яхшилаш усуллари ҳисобланади. Остеоартрит билан даволанган кўплаб одамларнинг аломатлари жарроҳликдан ташқари даволаш усуллари билан яхши бошқарилади. Бироқ, оғриётган оғриқлар, оғир оғриқлар ёки жиддий ҳаракатланиш чекловлари бўлган баъзилар учун жарроҳлик муваффақиятга эришиш эҳтимоли юқори бўлган вариант бўлиши мумкин.
Елка артритининг олдини олиш учун имкон қадар оддий кундалик ишларни бажариш керак. Тўғри вазнга эга бўлиш, одатий тез-тез ҳаракатларни минималлаштириш ва мушаклар кучини камайтиришнинг олдини олиш учун фаолликни давом эттириш бу касалликнинг олдини олишнинг бошқа усулларидир.
Агар сиз учун мўлжалланган яхши машқ дастурингиз бўлса, сиз бўғимларнинг мослашувчанлигини сақлаб қолишингиз ва ҳатто яхшилашингиз ва фақат бўғинлар кучли оғриқлар бўлганда дам олишингиз мумкин.
Дастурнинг давомида биз елкада яна бир бузуқлик, яъни "елка тендонининг йиртилиши, чўзилиши ва яллиғланиши ёки елканинг ротатор манжети" ни муҳокама қиламиз.
Елка оғриғининг энг кенг тарқалган сабаби бу ротатор манжет тендонлари ва мушаклари билан боғлиқ муаммолар. Баскетболчилар, теннисчилар, голфчилар ва бошқа спортчиларнинг жароҳатлари ҳақида эшитгандирсиз. Дарҳақиқат, кўпчилик бу жароҳатлардан кўпроқ ёки камроқ азоб чекишади. Ротатор манжети йиқилиш, автоҳалокат ёки бошқа тўсатдан жароҳатлардан кейин ҳам чўзилиши ёки йиртилиши мумкин. Бундай жароҳатлар одатда кучли ва тўсатдан оғриқни келтириб чиқаради. Ротатор манжетининг мушаклари ватендонлари кичик ва бир қатор сабабларга кўра жуда заифдир. Бу мускуллар кичик ўлчамига қарамай, элка бўғимининг барқарорлигида асосий омил ҳисобланади. Қўлнинг ҳар бир ҳаракати бу мушакларнинг интенсив фаолияти билан бирга келади.
Бунинг сабабларидан бири шундаки, кўпчилик фитнес дастурларида уларни кучайтиришга унчалик эътибор берилмайди, шунинг учун улар одатда яхши жисмоний ҳолатда эмас. Шунингдек, кўпчиликда тананинг ёмон ҳолати ва баъзи ҳаракатларни такроран бажариш туфайли елка, бўйин ва юқори орқа бўғинлар ўртасида тўғри мувофиқлаштириш мавжуд эмас. Бу ҳолат ротатор манжет тендонлари ва мушакларининг ишқаланиши олиб келади. Яна бир сабаб шундаки, фақат дам олиш ва дори-дармонлар билан даволанадиган елка жароҳатларида елка яхши тикланмаган ва тузатувчи машқлар ва чуқур массаж орқали тўғри жисмоний ҳолатга келгунига қадар қайта шикастланишга мойил бўлиб қолади. Ва ниҳоят, 40 ёшдан кейин ротатор манжет мушакларига қон оқими камайишни бошлайди.
Бу асоратнинг белгилари ва аломатлари бор. Елка бўғимида ва атрофида оғриқ ва елкани ҳаракатга келтирганда оғриқ бу бузилишларнинг асосий белгиларидан биридир. Муаммо шикастланишдан келиб чиққан бўлса, оғриқ тўсатдан пайдо бўлади. Оғриқ қўлни елка даражасидан юқорироқ ҳаракатларни бажариш учун ишлатганда кучаяди. Бу шуни англатадики, оғриқ одамнинг қўлини кўтариш қобилиятига таъсир қилади, масалан, сочларини тараш ёки кийиниш. Сузиш, баскетбол ва расм чизиш оғриқ келтиради, лекин ёзиш озгина ноқулайлик туғдиради. Шунингдек, оғриқ кечаси кучаяди ва одамнинг уйқусини бузади. Баъзида одам елкада ёки қўл соҳасида заифликни ҳис қилади ва елкасининг ҳаракат доираси камайиши мумкин. Баъзи одамлар, шунингдек, елкаларини ҳаракатлантирганда, нимадир чертишини ёки елкаларига ёпишиб қолишларини ҳис қилишади.
Одамнинг ротатор манжети йиртилишини ёки тендинитни ташхислаш учун мутахассис елкага маҳаллий оғриқсизлантирувчи воситани киритади. Агар одамда тендинопатия бўлса, анестезик оғриқни энгиллаштиради ва одатда мушакларнинг кучи нормал даражага қайтади. Аммо агар ротатор манжет йиртилган бўлса, беҳушлик оғриқни энгиллаштиради, аммо мушакнинг иши яхшиланмайди.
Тендинит ёки тендон яллиғланиши учун мавжуд даволаш усуллари чўзиш ва назорат қилиш машқларини, шунингдек, яллиғланишга қарши дориларни, электротерапияни, массажни, совуқ ёки илиқ компрессларни қўллашни ўз ичига олади. Сўнгги йилларда тендинитни юқори қувватли лазер билан даволаш усули ҳам тендинитни тез ва хавфсиз даволаш усули сифатида кенг қўлланилмоқда. Елка пайлари ёрилиши натижасида келиб чиққан оғриқ ва яллиғланишни камайтиришда жуда самарали биофеедбаcк даволаш усулида беморга биофидбек усуллари ва мия тўлқинлари ёрдамида ўз танасидаги оғриқларни йўқ қилиш ўргатилади.
Ҳамроҳлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.
................................................ .. ...................................................... ......................
* Ўнлаб - оғриқни инвазив бўлмаган усулда, яъни чизиш ва қон кетишига олиб келмасдан энгиллаштиришга ёрдам берадиган воситалар. Теннис машинасини мунтазам равишда ишлатиш уни ишлатишдан кейин 4 соатгача оғриқни камайтиради. Вақтлар даволаш учун эмас, балки оғриқни йўқотиш воситаси сифатида мўлжалланган. Ушбу қурилмалардан узоқ муддатли фойдаланиш билан оғриқни йўқотиш миқдори камаяди.
