آیین های محرم و عاشورا در ملل مختلف(5)
میزان 15, 1396 16:42 Asia/Kabul
سینه زنی از متداول ترین مراسم سنتی عزاداری برای سیدالشهدا(ع) و سایر ائمه است که همراه با نوحه خوانی انجام می شود و در تمامی مجالس عزاداری ماه محرم در شهر ها و روستاهای مختلف ایران با اندک تمایزاتی برگزار می شود. برنامه امروز را به معرفی مراسم سنتی «سینه زنی» اختصاص داده ایم
با سلام به یکایک شما دوستان و علاقمندان مجموعه برنامه «آیین های محرم و عاشورا در میان ملل مختلف» برنامه امروز را به معرفی مراسم سنتی «سینه زنی» اختصاص داده ایم.
سینه زنی از متداول ترین مراسم سنتی عزاداری برای سیدالشهدا(ع) و سایر ائمه است که همراه با نوحه خوانی انجام می شود و در تمامی مجالس عزاداری ماه محرم در شهر ها و روستاهای مختلف ایران با اندک تمایزاتی برگزار می شود. به فردی که بر سینه خود زده و عزاداری می‌کند، «سینه زن» می‌گویند. سینه زن باید با دیگر سینه زنان و نیز با آهنگ نوحه هماهنگ باشد. سینه زنان در صفوف مرتب در دسته های عزاداری حرکت می کنند و در مساجد و تکایا نیز بصورت دایره وار قرار می گیرند و با نظم و ترتیب خاصی حرکت می کنند و هماهنگ و یک صدا بر سینه می زنند و یا حسین گویان با نوحه خوان که اشعاری در بیان فاجعه کربلا قرائت می کند همراهی می کنند. در برخی از مناطق ایران، شیوه سینه زنی متفاوت است و با حرکات و آواهای خاصی همراه است. در این برنامه به اختصار با مراسم سینه زنی در برخی نقاط ایران آشنا می شویم.
در شهرستان رامیان در شمال ایران از دیر باز مراسم «سینه زنی کمر به کمر» برای عزاداری انجام می شود. انتخاب شیوه عزاداری کمر به کمر در بین مردم رامیان، نشان از باور مردم عزادار به محور ولایت علی ابن ابیطالب (ع) و ۱۱ امام دیگر است که این امر به طور سمبلیک با حرکت به دور میدان امام علی (ع)این شهر انجام می شود.
هر ساله در روز دهم ماه محرم مراسم های مذهبی در قالب دسته جات عزاداری که هر یک متعلق به طایفه ای است از میدان مرکزی رامیان به سمت میدان امام علی (ع) حرکت کرده و در این مکان به سینه زنی کمر به کمر می پردازند. در مراسم سینه زنی، عزاداران در اطاعت از ولی امرشان کفن های سفید و سبز بر تن می‌کنند. این مراسم در صبح روز عاشورا به همراه سایر مراسمات از جمله نخل گردانی، بیادکجاوه و نخل حضرت زینب (س)، علم گردانی نمادی از علم دار دشت کربلا حضرت ابوالفضل العباس (ع)، اسب سفید به یاد ذوالجناح امام حسین (ع) و نوحه خوانی در جلوی دسته ها با فریاد «روز عاشوراست امروز کربلا غوغاست امروز» برگزار می شود.
شورای عالی ثبت میراث فرهنگی ناملموس ایران، این اثر را به عنوان میراث معنوی و این مراسم را با عنوان مراسم سینه زنی کمر به کمر رامیان به شماره ۱۱۵۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسانده است.
نوعی سینه‌زنی به نام «سینه زنی واحد» در استان‌های خوزستان و بوشهر در جنوب ایران رواج دارد که دارای سابقه‌ای طولانی است. در این نوع سینه‌زنی، عزاداران در قالب حلقه‌های تو در تو استقرار می یابند و با دست چپ کمر نفر سمت چپ خود را می گیرند و با دست راست سینه‌زنی می‌کنند. به هنگام سینه‌زنی حلقه‌ها آرام آرام می چرخند. نوحه های مناسب این نوع سینه زنی از نوع نوحه بوشهری است که وزنی سنگین دارد. سینه زنی واحد، پس از نواختنسنج و دمام و بوق کم کم شروع می شود. ابتدا فردی که «پیش خوان» نام دارد شروع به خواندن نوحه می‌کند تا کم کم افراد تجمع کنند و حلقه‌ها شکل بگیرد. سینه‌زن‌ها همراه با حرکت موزون پا، گِرد پیش خوان می‌چرخند و با همسرایی در جواب نوحه پیش‌خوان، او را همراهی می کنند. معمولا در هنگام همخوانی سینه زده نمی‌شود.
پس از اجرای چهار یا پنج نوحه مختلف، زمانی که ریتم سینه زنی و نوحه ها به اوج می رسد نوحه خوان اصلی پس از مکثی که حدود ۱۰ تا ۱۲ضربه سینه زنی به طول می انجامد با گفتن «واحد» دستوری را برای سینه زن ها صادر می کند. سینه زن ها که پیش از این همزمان و با جلو و عقب بردن پاها (برای دور خوردن) بر سینه های خود می کوبیدند، به پیروی از دستور واحد فقط یک بار آن هم با جلو آوردن پاهای راست به سینه زنی می پردازند و به این ترتیب ضربه های سینه زنی به نصف تقلیل می یابد.
واحد، اوجِ هیجان در مراسم عزاداری است. در این زمان فقط نوحه خوان است که می خواند و سینه زن، سینه می‌زند ولی چیزی نمی‌خواند عزاداری به اوج می رسد و همه در شور و جذبه ای خاص فرو می روند. هم‌صدایی و هم‌نوایی جمعیت، یک‌رنگی، یک‌دلی و یگانگی جمع را بازگو می‌کند و این همه نشان دهنده ارادت، عشق و علاقه ایشان به واقعه خونبار کربلا و مولایشان امام حسین (ع) است.
«یزله» نیز یکی از رسوم دیرین مردم استان بوشهر به‌ویژه در ایام محرم است که به شیوه‌ای خاص و شورانگیز اجرا می‌شود. این مراسم پس از سینه زنی سنتی اجرا می‌شود.
نحوه انجام آن بدین صورت است که افراد با گرفتن کمر فرد جلو، تشکیل یک قطار انسانی داده و با ضرب آهنگ شعر یزله، به نرمی قدم برداشته و به جلو می‌روند.
در مراسم عزاداری، گروه پس از طی مسافتی ایستاده و دایره وار و خمیده به سمت مرکز، با ریتم یزله شروع به سینه زنی می‌کنند. اشعار و نوحه‌هایی که در این مراسم می خوانند بستگی به زمان آن مراسم دارد. مثلاً در شب تاسوعا همه با هم می خوانند «شب تاسوعاست امشب» و تک خوان در جواب می‌گوید، «کربلا غوغاست امشب»
شهر زنجان نیز با مراسم ویژه سینه زنی معروف است. سال‌هاست که درعصر روز هشتم محرم چندین هزار عزادار از حسینیه اعظم زنجان به سوی امامزاده ابراهیم شهر حرکت می‌کنند. مناسب است بدانید علاوه بر اهالی شهر، جمعی از اهالی استان‌های آذری زبان همسایه و حتی کشور آذربایجان خود را به زنجان می‌رسانند تا در این آیین بی‌نظیر شرکت کنند.
کثرت نذورات از سراسر ایران از جمله چندین هزار گوسفند اهدایی و قربانی کردن آنها پیشاپیش دسته، صحنه جالبی خلق می‌کند. این دسته بر خلاف سایر دسته های عزادار از گروههای دیگر تشکیل نشده و تنها شامل سیل انسان‌های عزاداری است که نوحه‌های سنتی و قدیمی را زمزمه می‌کنند و بر سر و سینه می‌زنند.
در شهر شیراز نیزیک نوع سینه‌زنی خاص شیرازی‌ها به نام قطاری وجود دارد که امروزه در چند مسجد و حسینیه به صورت اندک برگزار می‌شود. این سینه‌زنی به شکل حلزونی اجرا می‌شود، یعنی ابتدا می‌ایستند، دو گام برمی‌دارند و بر سینه می‌زنند و «حسین» می‌گویند. پس از آن در نیمه سینه‌زنی نفرات اول به نفرات آخر می‌رسند و چون به شکل حلزونی حرکت می‌کنند به رأس که رسید سینه‌زنی تمام می‌شود.
*****************************************
