پاسارگاد، زادگاه معماری ایرانی و نخستین طراحی باغ در جهان

پارس‌تودی- مجموعه میراث جهانی پاسارگاد مجموعه‌ای از سازه‌های باستانی برجای مانده از دوران هخامنشی است که در شهرستان پاسارگاد در استان فارس (جنوب ایران) قرار گرفته است.

این‌جا پاسارگاد؛ نخستین پایتخت دودمانی شاهنشاهی هخامنشی ایران، بنیان‌ نهاده‌شده توسط کوروش هخامنشی در سده ششم پیش از میلاد است. به گزارش پارس‌تودی به نقل از پرس‌تی‌وی، نوآوری‌های هنری و فنی پاسارگاد، از هنر تلفیقی تا طراحی باغ‌های بهشتی، تنها زینت‌بخش کاخ شاه نبودند؛ بلکه الگویی برای معماری و طراحی آسیای غربی ساختند که پژواک آن قرن‌ها ادامه یافت. قدم‌زدن در میان ویرانه‌های پاسارگاد، گام‌زدن در زادگاه یک اندیشه است، مفهوم امپراتوری چندفرهنگی و مشاهده بنیان‌های تمدنی ایرانی که جهان باستان را تحت‌تأثیر قرار داد.

هم‌نشینی سنگ و نبوغ هنری و فنی

چشم‌انداز معماری پاسارگاد، گواهی خیره‌کننده بر دیدگاه جهانی کوروش هخامنشی است؛ کسی که بهترین مهارت‌ها و سنت‌های سرزمین‌های گسترده‌اش را برای خلق زیبایی‌شناسی امپراتوری نوین به‌کار گرفت.

معماران و سنگ‌تراشان کوروش، احتمالاً از سرزمین‌های تازه فتح‌شده لیدیه و ایونیه، مهارتی بی‌نظیر در کار با سنگ به ایران آوردند. این توانایی فنی، ساخت سکوهای سنگی دقیق، ستون‌های بلند و درگاه‌های حکاکی‌شده را ممکن ساخت؛ عناصری که به امضای معماری هخامنشی بدل شدند.

آفرینش بهشت: باغ چهارباغ

شگرف‌ترین و ماندگارترین نوآوری پاسارگاد نه در سنگ‌تراشی، بلکه در طراحی آن نهفته است. باستان‌شناسان شبکه‌ای از جوی‌ها و حوضچه‌های سنگی را کشف کرده‌اند که دو مستطیل مجاور را شکل می‌دادند؛ طرحی که باغ را به‌طور دقیق به چهار بخش تقسیم می‌کرد.

این طراحی به‌احتمال زیاد بازتابی معماری از لقب بین‌النهرینی کوروش، «شاه چهار گوشه جهان»، بود.

طرح چهارباغی که در پاسارگاد ابداع شد، بارها بازآفرینی و تکامل یافت و تأثیر آن فراتر از مرزهای خاور نزدیک، به سنگ‌بنای طراحی باغ در جهان اسلام و فراتر از آن تبدیل شد.

در پاسارگاد، هنر و فناوری دو مسیر جدا نبودند؛ بلکه ابزارهایی درهم‌تنیده برای ساخت نه‌تنها یک پایتخت، بلکه هویتی امپراتوری نوین بودند، هویتی که به‌اندازه‌ای که از نظر فنی پیشرفته بود، از نظر هنری جسور و از نظر فلسفی ژرف بود.

پاسارگاد؛ فانوس یگانه میراث جهانی

به‌عنوان پایتخت امپراتوری‌ای که از مدیترانه شرقی تا رود سند گسترده بود، پاسارگاد شاهدی بی‌همتا بر نخستین مرحله تمدن هخامنشی است؛ ساختاری سیاسی که آگاهانه به‌عنوان یک پروژه چندفرهنگی طراحی شد، جایی که سنت‌های گوناگون نه حذف، بلکه درهم‌آمیخته شدند.

این احترام به تنوع، که تفاوتی آشکار با سیاست‌های همگون‌سازی خشن امپراتوری‌هایی چون آشور داشت، در قلب سیاست‌ورزی هخامنشی قرار داشت و پاسارگاد نخستین و ناب‌ترین تجلی معماری آن است.

یونسکو ارزش جهانی برجسته این مکان را دقیقاً به‌همین دلیل به‌رسمیت شناخته است؛ زیرا مرحله‌ای بنیادین در تکامل هنر و معماری کلاسیک ایرانی را به نمایش می‌گذارد، سبکی که از تلفیق تأثیرات ایونی، لیدیایی، مصری، بابلی و ایلامی پدید آمده و به کلیتی باشکوه و منسجم بدل شده است.

hk