Բաքու-Երևան խաղաղության համաձայնագրի մարտահրավերները. Ինչո՞ւ վերջնական պայմանագիրը դեռևս հասանելի չէ
Իրանի առևտրային պալատի հետազոտական կենտրոնի նոր զեկույցը ցույց է տալիս, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության համաձայնագիրը, չնայած 17 հոդվածից բաղկացած տեքստի ստորագրմանը, դեռևս վերջնական չէ և ավելի շատ «ճանապարհային քարտեզի» դեր ունի։
Այդ տեքստում «Համաձայնագիր» բառի օգտագործումը «Պայմանագիր» կամ «Պակտ» բառերի փոխարեն ցույց է տալիս, որ երկու կողմերը դեռևս հեռու են պարտավորեցնող համաձայնության հասնելուց։ Զեկույցում նաև ընդգծվում է, որ խորհրդային ժամանակաշրջանի սահմանները հաստատելու համար «Ալմաթիի հռչակագրին» և «Հելսինկյան փաստաթղթին» հղումը կարևոր իրավական հիմք է Հայաստանի տարածքային անվտանգության համար. մի հարց, որը վերջին տարիներին երկրի հիմնական մտահոգություններից մեկն է եղել։
Զեկույցի մեկ այլ կարևոր մասը վերաբերում է «Թրամփի երթուղուն». 43 կիլոմետրանոց նախագիծ, որը Հայաստանի տարածքով Ադրբեջանը միացնում է Նախիջևանին։ Սկզբնական պլանի համաձայն՝ հայ-ամերիկյան համատեղ ձեռնարկությունը պատասխանատու կլինի այս երթուղու կառուցման և շահագործման համար։ Սակայն, 99-ամյա երթուղու զիջման, 5 կիլոմետր լայնության սահմանման և անվտանգության խիստ միջոցառումների շուրջ լուրջ անհամաձայնությունները մեծացրել են ծրագրի տեխնիկական և քաղաքական բարդությունները: Մասնագետների կարծիքով, առանց այս հարցերի պարզաբանման, վերոնշյալ երթուղին ինքնին կարող է դառնալ լարվածության նոր աղբյուր։
Հետազոտական կենտրոնը թվարկում է խաղաղության պայմանագրի վերջնական կնքման երեք հիմնական նախապայման՝ սահմանազատում և սահմանագծում, Մինսկի գործընթացի լիակատար լուծարում, որը ձեռք է բերվել Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության որոշմամբ, և Հայաստանի սահմանադրության փոփոխություն՝ «Արցախի հետ միավորում» հղումը հանելու համար: Վերջին պայմանը պահանջում է հանրաքվեի անցկացում և իշխող կուսակցության կրկին հաղթանակ 2026 թվականի ընտրություններում. մի հարց, որը լուրջ ներքին դիմադրության է բախվում։
Զեկույցում նշված է, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև վերջնական խաղաղության պայմանագրի ստորագրում չի կարելի ակնկալել, քանի դեռ այս երեք պայմանները չեն կատարվել. մի հարց, որը ցույց է տալիս, որ Կովկասի աշխարհաքաղաքական տարածքը շարունակում է բախվել անորոշության և արտաքին գործիչների մրցակցության հետ։