Մեկնաբանություն - Հարավային Կովկաս. Ուժային մրցակցության նոր ասպարեզ և Իրանի դիրքը
Հարավային Կովկասը կրկին տարածաշրջանային և միջտարածաշրջանային ուժային մրցակցության կենտրոնում է, մի տարածաշրջան, որը մի ժամանակ ճանաչվուն էր Իրանի հետ իր պատմական կապերով և Ռուսաստանի ազդեցության տակ գտնվելու հանգամանքով, այժմ գտնվում է անգլոսաքսոնական համակարգի և եվրաատլանտյան կառուցվածքի ուղղությամբ լուրջ տեղաշարժի մեջ։
Վերջին մի քանի տարիների քաղաքական և անվտանգության միտումները՝ սկսած Երկրորդ Ղարաբաղյան պատերազմից մինչև նոր միջանցքների ակտիվացումը, փոխակերպել են այս տարածաշրջանի դեմքը և անմիջական հետևանքներ ունեն Իրանի ազգային անվտանգության և աշխարհատնտեսական դիրքի համար։
Հարավային Կովկասը միշտ էլ ռազմավարական նշանակություն է ունեցել Իրանի համար՝ Ասիայի, Եվրոպայի և Արևմտյան Ասիայի խաչմերուկում գտնվելու և Հյուսիս-Հարավ և Արևելք-Արևմուտք տարանցիկ ուղիներում իր դերի շնորհիվ։ Սակայն այսօր տարբեր դերակատարներ փորձում են սահմանափակել կամ շրջանցել Իրանի տեղը այս կառույցներում։ Զանգեզուրի միջանցքի և Միջին միջանցքի նախագծերը Իրանի միջով անցնող երթուղիներից տարանցիկ և էներգետիկ կախվածությունը նվազեցնելու ջանքերի հստակ օրինակներ են։ ծրագրեր, որոնք, եթե իրականացվեն, կարող են լարվածություն առաջացնել Իրանի կենսական կապում Հայաստանի հետ և թուլացնել երկրի տարանցիկ դիրքը։
Իսկ Ուկրաինայի պատերազմի պատճառով Ռուսաստանի ապակենտրոնացումը նրա երրորդ անվտանգության օղակում՝ Հարավային Կովկասում, թողել է ազդեցության վակուում։ Այս վակուումը անմիջապես լրացվել է Միացյալ Նահանգների, ՆԱՏՕ-ի և Եվրամիության ակտիվ ներկայությամբ։ Երեք երկրները՝ Ադրբեջանը, Վրաստանը և Հայաստանը, որոնք նախկինում պատմականորեն գտնվում էին Իրանի, Ռուսաստանի և Օսմանյան կայսրության ստվերի տակ, այժմ ակնհայտորեն շրջվում են դեպի արևմուտք. շրջադարձ, որը խաթարում է տարածաշրջանի ավանդական կարգը և ուժերի հավասարակշռությունը տեղափոխում Արևմուտքից անկախ տարածաշրջանային առանցքների դեմ։
Միացյալ Նահանգները Կովկասը համարում է կարևոր հարթակ Արևմուտքից անկախ ուժերին, մասնավորապես՝ Իրանին, Ռուսաստանին և նույնիսկ Չինաստանին զսպելու համար։ Կասպից ծովի էներգետիկ միջանցքները դեպի Եվրոպա ամրապնդելով՝ Վաշինգտոնը փորձում է ինչպես սահմանափակել Ռուսաստանի էներգետիկ եկամուտները, այնպես էլ շրջանցել Իրանի ավանդական երթուղիները։ Իրանի սահմաններին մոտ լինելը և Կովկասի աշխարհաքաղաքական դիրքից օգտվելը կրկնակի առավելություն է Միացյալ Նահանգների համար աշխարհաքաղաքական մրցակցության համատեքստում։ Եվրամիությունը նույնպես ամրապնդում է իր ներկայությունը տարածաշրջանի երեք երկրներում՝ կենտրոնանալով էներգետիկայի վրա և օգտագործելով մեղմ գործիքներ՝ երկխոսությունից մինչև տնտեսական օգնություն։
Այս զարգացումներին զուգահեռ, Չինաստանը նույնպես աննկատելիորեն ամրապնդում է իր տնտեսական դիրքերը Կովկասում՝ «Մեկ գոտի և մեկ ճանապարհ» նախաձեռնության միջոցով։ Չնայած Պեկինը չի մտել անվտանգության հակամարտությունների մեջ, Արևելք-Արևմուտք տարանցիկ նախագծերի ընդլայնումը կարող է ճնշում գործադրել ավանդական խաղացողների՝ Իրանի և Ռուսաստանի, աշխարհաքաղաքական դիրքի վրա ապագայում։
Ընդհանուր առմամբ, Հարավային Կովկասը դարձել է բարդ մրցակցային ասպարեզ, որի նկատմամբ Իրանը չի կարող անտարբեր լինել։ Չնայած կան սպառնալիքներ, այդ թվում՝ Արևմուտքի ջանքերը՝ խզելու Իրան-Հայաստան կապերը և շրջանցելու երկրի տարանցիկ ուղիները, կան նաև հնարավորություններ վերաիմաստավորելու Իրանի դիրքը՝ ամրապնդելով տարածաշրջանային դիվանագիտությունը, զարգացնելով այլընտրանքային ուղիներ և մեծացնելով նրա ակտիվ դերը Կովկասի անվտանգության և տնտեսական կարգավորումներում։ Այս մրցակցության ապագան կապված է այն բանի հետ, թե որքանով խաղացողները կարող են պահպանել կամ վերականգնել իրենց ռազմավարական խորությունը տարածաշրջանում, և Իրանը, իր պատմական, աշխարհագրական և մշակութային կապերի շնորհիվ, մնում է այս ասպարեզում հիմնական խաղացող։
Աղբյուր՝ Ջամարան լրատվական գործակալություն