Ողջույն Ձեզ «Մի գավաթ անդորր» հաղորդաշարի հարգարժան ունկնդիրներ։ Այս թողարկման ընթացքում ձեզ կպատմենք թե ինչ է նշանակում մասնագիտական այրում։Ընկերակցեք մեզ։

Մասնագիտական այրման համախտանիշը զարգանում է քրոնիկական սթրեսի ֆոնի վրա՝ բերելով աշխատող մարդու հուզական-էներգետիկ և անձնական ռեսուրսների սպառման: Մասնագիտական այրումն առաջանում է բացասական հույզերի ներքին կուտակման արդյունքում՝ առանց համապատասխան ՛՛լիցքաթափման՛՛ կամ նրանցից "՛ազատման՛՛:

Մասնագիտական այրումը քիչ է վերաբերում այն մարդկանց , ովքեր մասնագիտական սթրեսը հաղթահարելու հաջող փորձ ունեն և լարված իրավիճակներում կարողանում են կառուցողականորեն փոխվել: Բացի այդ, դրան առավել կայուն դիմակայում են բարձր ինքնագնահատական և սեփական հնարավորությունների և ունակությունների նկատմամբ ինքնավստահ անձինք: Մասնագիտական այրման նկատմամբ կայուն մարդկանց կարևոր տարբերակիչ գծերից է հանդիսանում իրենց մեջ դրական, լավատեսական արժեքների և վերաբերմունքի ստեղծման ու պահպանման ունակությունը՝ ինչպես սեփական անձի նկատմամբ, այնպես էլ այլ անձանց և կյանքի նկատմամբ առհասարակ:

 «Մասնագիտական այրում»-ը դրսևորվում է՝ սկսած ֆիզիոլոգիական մակարդակից մինչև ողջ անձնային ոլորտը ներառող ախտանիշներով: Այրման վաղ փուլերում հոգեկանը ունակ է ինքնուրույն կանխարգելելու հոգեֆիզիոլոգիական դիսֆունկցիաները, իսկ առավել ուշ փուլերում անհրաժեշտ են ուղղիչ աշխատանքներ:

---

Աշխատանքային գործունեությունը մարդու ակտիվության ամենակարևոր ձևերից մեկն է, որը նրան ինքնադրսևորման, ինքնազարգացման, սոցիալական և ֆիզիոլոգիական պահանջմունքների բավարարման հնարավորություն է ընձեռում: Այդ իսկ պատճառով աշխատանքային և մասնագիտական գործունեության հոգեբանական առանձնահատկությունների  ուսումնասիրությունը հնարավորություն կտա բացահայտել այն գործոնները, որոնք պայմանավորում են յուրաքանչյուր աշխատանքի արդյունավետ կատարումը, ինչպես նաև հնարավորություն կտա խուսափել մասնագիտական գործունեության հնարավոր բացասական հետևանքներից, այդ թվում մասնագիտական այրումից, հոգեմարմնական խանգարումներից, անձնային և մասնագիտական ձևախեղումներից և այլն:

Մասնագիտական այրումը աշխատանքի, կոլեկտիվի և կազմակերպության  հետ կապված բացասական ապրումների ամբողջությունն է: Այն հաճախ դրսևորվում է այն մասնագետների մոտ, որոնք ստիպված են շատ հաղորդակցվել մարդկանց հետ:

---

 Գաղտնիք չէ, որ մասնագետների մասնագիտական գործունեությունը լի է տարաբնույթ լարվածություններով և խնդրային ու հուզական իրավիճակներով, որոնց հետ անմիջական առնչությունը կարող է հանգեցնել ծանր հոգեկան ապրումների և հոգեվիճակների ձևավորմանը, ինչը բացասաբար է ազդում նրա կյանքի որակի վրա: Գիտականորեն ապացուցված է, որ նրանց  ամենօրյա սթրեսային իրավիճակները որոշակի ժամանակահատվածում հանգեցնում են, այսպես կոչված, հուզական այրման համախտանիշի ձևավորմանը, որի առաջնային ախտանիշներն են.
• սպառվածությունը, 
• հոգնածությունը, 
• կյանքի մոտիվացիայի և ուժերի նվազումը, 
• ֆիզիակական վատ ինքնազգացողությունը, 
• աշխատանքի  նկատմամբ հետաքրքրվածության անկումը,
• համբերատարության և ներքին հավասարակշռության կորուստը, 
• օգնության դիմած մարդկանց և մտերիմների նկատմամբ ջերմություն և հոգատարություն զգալու դժվարացումը և այլն: 
Որպես ավելի հեռահար հետևանքներ հնարավոր են`
• տրամադրության խանգարումները, 
• հոգեսոմատիկ խնդիրները, 
• աշխատունակության կտրուկ անկումը և այլն:

---

Ցավոք, մասնագիտական այրումը վտանգավոր երևույթ է առաջին հերթին այն պատճառով, որ մարդը հաճախ չի կարողանում իրեն քննադատորեն վերլուծել և հասկանալ, որ ‘’այրվում է’’: Իսկ ինչպե՞ս հասկանալ, արդյոք մեզ մոտ առկա է մասնագիտական այրում թե ոչ: Դա հասկանալու համար կարելի է ծանոթանալ մասնագիտական այրմանը բնորոշ որոշ  ախտանիշների,  դրանք են՝ խրոնիկական հոգնածության զգացում, հաճախակի և անհիմն գլխացավեր կամ ստամոքսաաղիքային տրակտի խանգարումներ, քաշի կտրուկ փոփոխություն, խրոնիկ անքնություն, ճնշվածություն, լարվածություն, աշխատանքը ձախողելու մշտական վախ, մշտական ուշացումներ աշխատանքից կամ ժողովներից, մեկուսացում կոլեկտիվից:

Եթերում է հոգեբան Տաթև  Նահապետյանը․․․․

----

Մասնագիտական այրումը իրականանում է հետևյալ փուլերով.

Առաջին փուլ- սկսվում են թերացումներ աշխատանքի մեջ, և դրանք ընկալվում են անտարբերությամբ կամ հեգնանքով, անկախ նրանից, որ այդ սխալը կարող է բերել անգամ անդառնալի հետևանքների: Կախված գործունեության տեսակից, նյարդա-հոգեբանական ծանրաբեռնվածության մակարդակից, անհատական-հոգեբանական առանձնահատկություններից։ Առաջին փուլը կարող է ձևավորվել տվյալ գործունեությունը սկսելուց հետո 3-5 տարվա ընթացքում:

Երկրորդ փուլ- աշխատանքի նկատմամբ հետաքրքրության կորուստ, շփման պահանջմունք և դժգոհություն: Այս փուլում նկատվում են բացասական հոգեֆիզիոլոգիական երևույթներ, ինչպիսիք են գլխացավերը, արյան ճնշումը : Այս փուլն ընթանում է 5-ից 15-րդ տարիների միջակայքում:

Երրորդ փուլ- անձնային այրման փուլն է: Այն բնորոշվում է աշխատանքի և առհասարակ կյանքի նկատմամբ հետաքրքրության լիակատար կորստով, հուզական դատարկվածությամբ, կենսական ուժերի բացակայությամբ: Մարդը ձգտում է ավելի շատ շփվել կենդանիների հետ կամ առանձնանալ: Ուժգնանում են հոգեմարմնական դրսևորումները: Այս փուլն ընթանում է 15-ից 20-րդ տարիների միջակայքում:

Այսպիսով, ինչպես հասկացանք, մասնագիտական այրման երկրորդ փուլից սկսած դրսևորվում են հոգեֆիզիոլոգիական և հոգեսոմատիկ ախտանիշներ, իսկ երրորդ փուլում արդեն ուժգնանում են և կարող են խանգարել մարդուն լիարժեք կյանք վարել: Հոգեմարմնական խանգարումները մարմանական խանգարումներ են, որոնք ունեն հոգեբանական պատճառներ: Այդպիսի պատճառներ են հիմանականում ներանձնային կոնֆլիկտներն ու ճնշված, չարտահայտված հույզերը, տվյալ պարագայում դրանք կապված են հիմնականում մասնագիտական գործունեության հետ: Եթե անձը, վերը նշված ախտանիշները հաշվի առնելով, կարողանա հասկանալ, որ իր մոտ առկա է մասնագիտական այրում կամ իր մարմնական խանգարումները և հիվանդությունները ոչ թե ֆիզիոլոգիական հիմք ունեն, այլ հոգեբանական, նա առավել մեծ հավանականությամբ և արագությամբ կկարողանա դրանք հաղթահարել և վերադառնալ իր կյանքի բնականոն ընթացքին: Մասնագիտական այրումը հաղթահարելու քայլերից ամենակարևորը՝ ինքն իրենից գլուխ հանելն է, այսինքն հասկանալ սեփական նպատակները, պատկերացնել ապագան, իմաստավորել սեփական կյանքն ու արարքները:

Լսենք հոգեբան Տաթև Նահապետյանին․․․

---

Արդյունավետ են նաև հետևյալ միջոցները.

Կարծրատիպերի կոտրում- շաբաթվա մեջ մեկ կամ երկու անգամ շեղվեք սովորական գործերից, ինչ որ նոր բան արեք, որ երբևէ չեք արել:

Ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ավելացում- օրինակ զբաղվեք սպորտով, յոգայով և այլն:

Լիարժեք հանգիստ – օգտագործեք հանգստանալու ամենաչնչին հնարավորությունները, արձակուրդները մի օգտագործեք գործերի համար, այլ միայն հանգստի:

Գործունեության փոփոխություն- խնդրեք ղեկավարին փոխել ձեր պաշտոնը կամ առհասարակ փոխեք աշխատանքը:

Սրանք միայն մի քանի խորհուրդներ էին մասնագիտական այրումը հաղթահարելու համար, սակայն ավելի գրագետ կլինի դիմել հոգեբանի, ինչը հնարավորություն կտա իրավիճակը հաղթահարել նվազագույն կորուստներով: