Վախի զգացողությունը դրված է մարդու մեջ բնության կողմից: Դա բնական է, եթե վախը պաշտպանական ֆունկցիա է կատարում, բայց վատ է, երբ այն վերածվում է ֆոբիայի:

Ֆոբիան անկառավարելի վախի դրսեւորում է, որը սրանում է համապատասխան իրավիճակներում, եւ մարդը հիվանդագին վախի զգացողություն է ունենում, որը եւ խանգարում է նրան լիարժեք վայելել կյանքը: Ֆոբիաների առաջացման պատճառները մինչեւ վերջ պարզված չեն: Ամենից հաճախ ֆոբիաներ ունեցող մարդիկ ունեն վառ երեւակայություն եւ բարձր հուզականություն: Մենք կփորձենք պարզել, թե որտեղից ենք մենք ունենում վախեր, ինչ օգուտ դրանցից եւ ինչ անել դրանց պարագայում:

1. Վախը նորմալ զգացմունք է, որը դրված է մեր մեջ բնությունից: Վտանգի ազդանշանները համախմբում են ողջ օրգանիզմը՝ նախապատրաստելով նրան փախուստի կամ էլ մենամարտի:

2. Անհանգստանալ, վախենալ լուրջ փորձությունից կամ իրական վտանգից լրիվ նորմալ է: Վախը դառնում է ֆոբիա, երբ իրավիճակի, էակի կամ էլ երեւույթի նկատմամբ արձագանքը ակնհայտ չափազանցված է կամ էլ անհիմն է: Ուտիճը բավական տհաճ տեսք ունի, բայց նա չի կարող մեզ վնաս պատճառել: Եթե դուք ինչ-որ մութ կետ տեսնելով կամ էլ երբ ձեզ ակնարկում են այդ միջատի մասին, եւ դուք սկսում եք խուճապի մեջ ընկնել, ապա դուք ակնհայտորեն ֆոբիա ունեք:

3. Բոլոր վախերն ունեն ռացիոնալ հիմք: Այս թողարկման ընթացքում կխոսենք սոցիոֆոբիայի մասին:

Վախերը կարող են առաջանալ մտացածին կամ իրական հետապնդման զգացողությունից։ Սոցիոֆոբ մարդիկ կարող են գիտակցել, որ հասարակական շփումից իրենց վախերը ավելորդ կամ առանց պատճառի են, ավելին, դրանց հաղթահարելը դրանից չի դառնում ավելի հեշտ։ Որոշ մարդիկ, ովքեր տառապում են սոցիոֆոբիայով, վախենում են հասարակական իրավիճակներից, որոնցում նրանք պետք է դրսևորեն իրենց լավագույն կերպով։

Սոցիոֆոբիան դեպքերի մեծամասնության ժամանակ սկսում է դրսևորվել վաղ տարիքում։ Այս հիվանդությամբ տառապողների 50%-ը հայտնաբերել են այս հիվանդության ախտանիշները մինչև 11 տարեկան դառնալը, իսկ 80%-ը՝ մինչև 20 տարեկան դառնալը։ Ինչքան վաղ է հիվանդությունը սկսում դրսևորվել, այդքան ավելի մեծ է հավանականությունը, որ կդրսևորվեն նաև ուղեկցող խանգարումեր, ինչպիսիք են դեպրեսիան կամ թմրանյութերի օգտագործումը։

Սոցիոֆոբիան իռացիոնալ վախ է, անկառավարելի մտավախություն՝ ուղղված այն իրավիճակներին, որտեղ առկա են  հասարակական փոխհարաբերություններ, որտեղ առկա են մարդկային շփում  ենթադրող գործառույթներ, որտեղ կա մի խումբ մարդկանց ուղղորդված ուշադրություն՝ դեպի այն գործողությունը, որը կատարվելու է ինչ-որ մեկի կողմից: Սոցիոֆոբիան, առհասարակ, նորմային արտահայտվող վարքային և հուզական տագնապային վիճակ է, որն արտահայտվում է յուրաքանչյուր մարդու մոտ՝ հանրության առաջ միտք արտահայտելիս, սեփական նախագիծը աշխատանքային վայրում քննարկելիս, նյութ մատուցելիս կամ դաս պատասխանելիս:

Սակայն այն կարող է խանգարող հոգեբանական խնդրի վերածվել, երբ սահմանային և նորմային սանդղակը խախտված է լինում, երբ մարդը դառնում է սեփական մտացածին և ենթադրվելիք սպասումների գերին, օրինակ, երբ կա անձի կողմից սպասվող կատարվելիք գործողություն, և մարդը նախօրոք իրավիճակի մասին ունի պատկերացումներ, որոնք արտահայտում են հետևյալ մտավախությունները.

• Արդյո՞ք լավ ելույթ կունենամ
• Արդյո՞ք հետաքրքիր է այն, ինչ ներկայացնելու եմ
• Ի՞նչ կմտածեն իմ մասին
• Համեմատականի տեսանկյունից՝ ես լավագույնը չեմ

Նմանատիպ մտքերը դառնում են մեծ խոչընդոտ, որպեսզի մարդը կատարի քայլ և ինքնուրույն բացահայտի ճշմարտության իրական պատկերը:

---

Սոցիոֆոբիայի պատճառները կարող են բազմաթիվ լինել: Հոգեբանական տեսանկյունից՝ սոցիոֆոբիայի արմատները  կարող են  ձևավորվել  մանկության տարիներին և պայմանավորված լինել երեխայի հանդեպ միջավայրի արտահայտած արձագանքներով: Հիմնականում դրանք ունենում են հետևյալ կերպարը.

• Դպրոցում երեխային համեմատում են այլ երեխաների հետ՝ նրան բացասական կերպարի մեջ նկարագրելով
• Չեն թողնում արտահայտի սեփական միտքը
• Երեխայի գործողությունները, միգուցե ոչ գիտակցաբար, մեծահասակի կողմից արձագանքվում են ծիծաղով կամ որոշակի գնահատականով
• Նա վարում է միայնակ կամ իր աշխարհը ստեղծած փոքրիկ մարդուկի կյանք:

Մանկության տարիներից զատ, սոցիոֆոբիան կարող է առաջանալ դեպրեսիայի, թմրամոլության հակված, որոշակի ողբերգական իրավիճակով անցած, կամ սոցիալական միջավայրից ինչ-ինչ պատճառներով  մեկուսացված մարդկանց մոտ:

Եվ քանի որ այդ հուզական, տագնապային արտահայտվածությունը շատ է խանգարում մարդկանց ինքնարտահայտվել և ինքնաիրականացվել, փորձենք քննարկել  այն հաղթահարելու միջոցները կամ վարքային ձևերը, որոնք մի փոքր կնվազեցնեն հուզական լարվածությունը և թույլ կտան անձին կատարել առաջին քայլը՝ դեպի հասարակական փոխհարաբերությունների աշխարհ:

Սոցիոֆոբիայի հետ աշխատանքը մի քանի փուլի կարելի է բաժանել.

• Անհատական հոգեթերապիա,
• դեղորայքային բուժում,
• խմբային հոգեթերապիա,
• ինքնաբուժում՝ կարդալով համապատասխան գրականություն:

Սակայն ամենաարդյունավետ աշխատող մեթոդիկան, որը տալիս է դրական արդյունքներ, դա վարքային թերապիան է: Ի՞նչ է ներկայացնում վարքային թերապիան: Մենք աշխատելով մեր դիրքորոշումների հետ, վերափոխում ենք պատկերացումն իրավիճակի հանդեպ, և այդ վերափոխված գիտակցումով փոխում ենք նաև մեր վարքը:

Մանրամասնենք. Այն անձը, ով վախ ունի սոցիալական փոխհարաբերություններում դրսևորվելու, սկսում է մտածել սպասվելիք իրավիճակի մասին, ինչը իր հերթին նրա մեջ առաջացնում է տագնապ, վախ, հուզական լարվածություն։ Նա սկսում է մտածել նաև  վերը նշված մտքերի փոխարեն՝ թե արդյո՞ք լավ ելույթ կունենամ, արդյո՞ք հետաքրքիր է այն, ինչ ներկայացնելու եմ, ի՞նչ կմտածեն իմ մասին, համեմատականի տեսանկյունից՝ ես լավագույնը չեմ, նա սկսում է այլ տեսանկյունից մտածել և պատկերացնել իրավիճակի արդյունքը՝ ինչ մեծ բավարարվածություն ես կստանամ, ի՞նչ դրական հույզեր կառաջանան, երբ վերջացնեմ ելույթս, մեկ քայլ առաջ կգնամ, միտքս լսելի կդարձնեմ, ոմանք կհիանան ինձնով, ոմանց հետաքրքիր կլինի, վերջիվերջո, ես ինքս կինքնաիրականացվեմ:

Նման ինքնազարգացման տանող մեխանիզմ մշակելով՝ սկսում է անձն անել առաջին քայլը, այսինքն՝ միտքը վերածում է վարքի: Սկզբնական վիճակում միտքն արտահայտում է երկու հոգու առաջ, հետո թվաքանակն ավելացնելով՝ հասկանում, որ դա այդքան էլ չի համապատասխանում իր մոտ ձևավորված նախնական պատկերացմանը: Իսկ երբ գալիս է այդ գիտակցումը, անձը սկսում է քայլ առ քայլ  առաջ գնալ՝ ունենալով ներդաշնակ և առողջ սոցիալական փոխհարաբերություններ, երջանկության զգացողություն:

Եղեք ինքնատիպ, մի վախեցեք ինքնաիրականցվել, միշտ հիշեք, որ կյանքը մեկ անգամ է տրված, իսկ սոցիալական գնահատականները միայն թույլ մարդկանց կողմից կիրառվող պաշտպանական զրահներ են: Արեք առաջին քայլը, ապրեք հաղթանակի բերկրանքը և եղեք լիարժեք երջանիկ: