Ողջույն Ձեզ թանկագին բարեկամներ: Ամփոփելով շաբաթը անդրադառնալու ենք Միջին Ասիայի և Կովկասի անցած շաբաթվա կարևորագույն իրադարձություններին,որոնց խորագրերը ներկայացրեցինք Ձեր ուշադրությանը։ Ընկերակցեք մեզ:

Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարությունն արձագանքել է Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարության վերջին պաշտոնական հայտարարությանը Ղարաբաղի կարգավիճակի և Երևանին մասնակի աջակցության վերաբերյալ։

Ադրբեջանի դիվանագիտական ​​ծառայության հայտարարության մեջ ասված է. «Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարության 2023 թվականի հուլիսի 15-ի հայտարարությունը չի համապատասխանում 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի կեսգիշերի եռակողմ հայտարարությանը և 2020 թ. Բաքվի և Երևանի միջև խաղաղ գործընթացին, և Մոսկվայի առաջնորդների այս դիրքորոշումը  հիասթափեցնող է»:

Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարությունն իր մտահոգությունն է հայտնել Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանի շուրջ ստեղծված իրավիճակի վերաբերյալ և մատնանշելով, որ Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանի 120 հազար բնակիչների համար ներկա իրավիճակը գնալով վատթարանում է, Իլհամ Ալիևի կառավարության պաշտոնյաներից պահանջել է հրատապ միջոցներ մտցնել օրակարգում՝ Լաչինի միջանցքի արգելափակումը վերացնելու և տարածաշրջանի բնակիչների տեղաշարժն անարգել վերսկսելու համար։

Միևնույն ժամանակ, շաբաթ օրը (հուլիսի 15-ին) Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը մոտ երեք ժամ Բրյուսելում Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի ներկայությամբ հերթական անգամ հանդիպել է Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ։

Ավելի վաղ Լիտվայում Հյուսիսատլանտյան դաշինքի (ՆԱՏՕ) գագաթնաժողովից հետո Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը պահանջել էր մինչև 2025 թվականը դուրս բերել ռուսական խաղաղապահ ուժերը Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանից։

Այդ կապակցությամբ Բաքվի, Անկարայի, արաբական և իսրայելական լրատվամիջոցները նույնպես լայնածավալ քարոզչություն են սկսել Հարավային Կովկասում, հատկապես Լեռնային Ղարաբաղում Ռուսաստանի ներկայության դեմ։ Այս քարոզչությունները օրակարգ են մտցվել մի իրավիճակում, երբ Հայաստանի իշխանությունները փորձում են ավելի ամուր երաշխիքներ ստանալ Լեռնային Ղարաբաղի հայերի համար՝ միջազգայնացնելով Ադրբեջանի հետ վեճերը։ Այս կապակցությամբ քաղաքագետ Տիգրան Գրիգորյանն ասել է.«Ղարաբաղյան հակամարտության կողմերի տարաձայնությունները լուծելու և այս հայաբնակ շրջանը Ադրբեջանի  կազմում ընդգրկելու համատեքստում պետք է հստակ հասկանալ, որ առանց իրական անվտանգության երաշխիքների, առանց այդ մեխանիզմների ստեղծման, Ադրբեջանի կազմում Ղարաբաղի հայերի անվտանգության կամ անվտանգ կյանքի մասին խոսելն անիմաստ է»:  

Տարածաշրջանում առկա լարվածության հարցով թվում է, որ Իլհամ Ալիևի կառավարության պաշտոնյաները Ռուսաստանի հետ բացահայտ հակամարտության մեջ մտնելու համար որոշակիորեն նվազեցրել են Իրանի հետ դիվանագիտական ​​և քաղաքական լարվածությունը, որպեսզի կարողանան իրենց ուշադրությունն ու ուժն օգտագործել Ռուսաստանի հետ դիվանագիտական ​​և լրատվական լարվածության մեջ։

Ադրբեջանի որոշ վերլուծաբաններ Բաքվի կառավարությանը մեղադրում են չմշակված մոտեցում որդեգրելու  մեջ և խորհուրդ են տալիս Ալիևի կառավարությանը զերծ մնալ Մոսկվայի հետ լուրջ լարվածությունից, որպեսզի Իլհամ Ալիևի իշխանությունը չմտնի Ռուսաստանի հետ լարվածության վտանգավոր փուլ և զերծ մնա այդ լարվածության վնասներից:

*

Վերջին օրերին Եվրոպայում Բաքու-Երևան բանակցությունների ամենակարևոր արդյունքը Լեռնային Ղարաբաղի կամ Արցախի անջատման դյուրացումն էր Հայաստանից, ինտեգրումը Բաքվին և Լաչինի ճանապարհը մշտապես փակելու պլանավորումը։ Եզրափակիչ հայտարարության մեջ, որը կարդացել է Եվրոպական խորհրդի ղեկավար Շառլ Միշելը եռակողմ բանակցություններից հետո, ասվում է, որ Բաքուն ճանաչել է 29800 քառակուսի կիլոմետր հայկական տարածք, ինչը նշանակում է ոչ այլ ինչ, քան Լեռնային Ղարաբաղի կամ Արցախի միացում Ադրբեջանին։

Շառլ Միշելի հայտարարության մեջ ընդգծվել է, որ բացի Լաչինի ճանապարհից, Ալիևի կառավարության կողմից մարդասիրական օգնություն ուղարկելու տարբերակ է նաև Արցախը Աղդամին կապելը։ Լեռնային Ղարաբաղի շրջափակումից անցնող ավելի քան 200 օրվա ընթացքում Բաքվի կառավարության ձեռնարկած գործողությունների շրջանակում եղել են գազի կրկնակի անջատումներ, տեղի բնակչության էլեկտրաէներգիայի և ջրամատակարարման ամբարտակի չորացում, սննդի և մարդասիրական օգնություններ փոխանցելու խոչընդոտում և այլն։ Միշելի գլխավորությամբ Հայաստանի հետ Բաքվի համաձայնության գործառնական արդյունքը կլինի հայերի, այնուհետև ռուսների վերջնական վտարումը Լեռնային Ղարաբաղից և ՆԱՏՕ-ի, Իսրայելի և Թուրքիայի ներկայությունը Իրանի սահմանի մոտ չափազանց զգայուն տարածքում։ Մինչեւ 2025 թվականը, երբ կավարտվի ռուս խաղաղապահների առաքելությունը, այս իրավիճակով գործնականում կավարտվի նաև Լեռնային Ղարաբաղի Բաքվի տարածքին միացնելու գործընթացը։ Միթե այն դեպքում, երբ այս գործընթացի հակառակորդները՝ Ռուսաստանը, Իրանը և Հայաստանի ընդդիմությունը, ստեղծագործական ելքեր գտնեն։

Եվրոպայում Երևանի հետ Բաքվի բանակցությունների մյուս արդյունքները հետևյալն են.

1. Հաշվի առնելով բանակցությունների վերջնական հայտարարության մեջ Հայաստանի ազգային ինքնիշխանության պահպանման շեշտադրումը՝ Եվրոպան, առերևույթ, դեմ է կեղծ Զանգեզուրի միջանցքի ստեղծմանը, որը հարցականի տակ կդնի Հայաստանի ինքնիշխանությունը, բայց ստանձնում է Հայաստանի տարածքում երկաթուղու կառուցման ֆինանսավորումը՝ Նախիջեւանը Բաքվին միացնելու համար։ Զանգեզուրի կեղծ միջանցքի ստեղծումը թերեւս միակ դեպքն է, որ Փաշինյանը չընդունեց ու դիմադրեց, քանի որ եթե ընդուներ նման նվաստացումը, Հայաստանից ոչինչ չէր մնա։ Իհարկե, նման երկաթուղու ստեղծումը վերացնում է Նախիջևան մուտք գործելու համար Իրանի տարածք մուտք գործելու Բաքվի կառավարության կարիքը, իսկ աշխարհաքաղաքական ու աշխարհատնտեսական առումով դա վտանգավոր զարգացում է ի վնաս Իրանի։

2. Լեռնային Ղարաբաղում (Արցախ) հայերի և Բաքվի միջև բանակցություններն ընթանում են եվրոպական միջնորդությամբ և ոչ երկկողմանի։ Սրա նպատակը կարծես թե արցախյան գործն ավարտին հասցնելու եւ Բաքվին հանձնելու պայմանավորվածությունն արագացնելն է, այլ ոչ թե արցախահայության պահանջները բավարարելը։ Որովհետև եվրոպական և ամերիկյան իշխանությունները բազմիցս ընդգծել են Լեռնային Ղարաբաղի պատկանելությունը Բաքվին և ձևականությամբ ասել, որ այս տարածաշրջանում հայերի իրավունքները պետք է պահպանվեն։

Մեկ այլ կարևոր կետ է իմանալ, թե ինչպես է Բարդա-Աղդամ-Ստեփանակերտ երկաթուղին իրականացնելու Հայոց ցեղասպանության դավադրությունը Արցախում և ռուսների տարհանումն այս տարածքից:

Արցախահայերի պաշարման համար Լաչինի միջանցքի փակումը վաղուց էր կանխատեսվել։ Գերմանիայում Բաքվի դեսպանի առաջին թվիթը լայնորեն բացահայտեց, որ Ալիևի ռեժիմը կառուցում է ներքին երկաթգիծ, որը կապում է Բարդան Աղդամին, այնուհետև Լեռնային Ղարաբաղի մայրաքաղաք Ստեփանակերտին՝ այդ տարածաշրջանը Հայաստանից ավելի հեշտ անջատելու համար:

Լաչինի ճանապարհը փակելն այս համատեքստում է իմաստավորվում։ Ավելի վաղ Բաքուն  ռուսական կողմին կոչ էր արել օգտագործել Աղդամ-Ստեփանակերտ երթուղին՝ Արցախում իր բազայի կարիքները հոգալու համար, սակայն ռուսները մերժել էին, քանի որ չէին ցանկանում, որ իրենց բոլոր փոխանցումները լինեն Բաքվի ռեժիմի տարածքում և նրանց աչքի առաջ։ Բաքուն այժմ բանակցություններ է վարում Միջազգային Կարմիր Խաչի հետ՝ Երևանի փոխարեն Բաքվով (Բարդա-Աղդամ ճանապարհով) Արցախ կամ Լեռնային Ղարաբաղ օգնություն ուղարկելու համար (Լաչինի միջանցքը Իրանի սահմանակից Սյունիքի մարզում է):

Այդպիսով ոչ միայն կհեշտացվի հայկական Լաչինի ճանապարհի փոխարինումը ադրբեջանական այլընտրանքային ճանապարհով, այլև Արցախի հայկական շրջանը բռնի կերպով կմիավորվի Բաքվի Հանրապետության տարածքին և կվերջնականացվի 120 հազար հայերի պաշարումը։ Բաքուն ցանկանում է Լեռնային Ղարաբաղի հայերին պահել գերու կարգավիճակում, նվաստացնել նրանց և հետագայում վտարել իրենց հողից։ Ե՛վ Երևանը, և՛ Ստեփանակերտը պետք է դիմադրեն ցեղասպանության այս գաղափարին, չնայած Մոսկվան դեմ է այս առաջարկին, լուրջ կամք չի դրսևորում  ուժերի հարաբերակցությունը փոխելու համար, և Բաքվի վրա ճնշում գործադրելու ԵՄ դիվանագիտական ջանքերը նույնպես լուրջ չեն։ Իրանում ևս այս հարցի կարևորությունը դեռ լրջորեն չի ընկալվել։

Կարծես թե հասել ենք այն օրերին, երբ արևելյան տերությունների անգործության ստվերում Լեռնային Ղարաբաղի շատ հարցերի մասին որոշում են կայացնում Արևմուտքում։ Եթե  Իրանի սահմանների մոտ ՆԱՏՕ-ի և Իսրայելի անունից Բաքվի հողազավթումը տեղի ունենա ամբողջ Ղարաբաղում, և հայերը հեռացվեն այս տարածաշրջանից՝ որպես Իրանի հազարավոր տարիների բարեկամներ, դա կմեծացնի Իրանի անվտանգության և քաղաքական մարտահրավերները: Չմոռանանք, որ երբ 2020 թվականի պատերազմում Հայաստանի վերահսկողության տակ գտնվող Ղարաբաղի 140 կմ սահմանն ընկավ Ալիևի ռեժիմի ձեռքը, մեծացավ սիոնիստների, Թուրքիայի, ՆԱՏՕ-ի, թաքֆիրակաների և այլնի կողմից Իրանի դեմ ուղղված անվտանգության մարտահրավերը, այնպես, որ Իրանի հյուսիս-արևմտյան սահմաններում երկու ռազմական մեծ զորավարժություններ են անցկացվել Ալիևին, Էրդողանին և այս նրանց գործատուներին զգուշացնելու համար։

Մինչդեռ Ռուսաստանի եսասիրական և ոչ ստեղծագործական արտաքին քաղաքականությունը Կովկասում դարձել է Իրանի համար գլխավոր խնդիր: Եթե նույնիսկ Ռուսաստանը հավատում է Իրանի հետ մարտավարական դաշինքին, ապա չպետք է թողնի Կովկասում Թուրքիայի նման անբարյացակամ երկրի ձեռքը և փոխարենը խոչընդոտներ ստեղծի Իրանի ճանապարհին։

Ընդհանուր առմամբ Ռուսաստանը կանխել է Իրանի ակտիվ գործողությունները Կովկասում և պնդում է, որ Իրանի ներկայությունը բարդացնում է իրավիճակը, ըստ երևույթին ռուսները չգիտեն, որ Կովկասում իրավիճակն արդեն բարդացել է տեղի ունեցած զարգացումների պատճառով։ Նրանք ցանկանում են առևտուր անել Թուրքիայի հետ և վերահսկել հաղորդակցության միջանցքները՝ առանց հաշվի առնելու Իրանի շահերը։ Ռուսաստանը պետք է մնա Կովկասում, որպեսզի Սյունիքն ապահով մնա։ Ոչ հակառակը։ Եթե Ռուսաստանը ցանկանում է, որ Թուրքիան և ՆԱՏՕ-ն չվտարեն իրեն Լեռնային Ղարաբաղից, ապա կարող է հույս դնել միայն Իրանի օգնության վրա։ Եթե Պուտինը ճիշտ վերլուծություն ունենա տարածաշրջանում տիրող իրավիճակի մասին, ապա չպետք է կանխի Իրանի դերակատարությունը Հայաստանում և Լեռնային Ղարաբաղում։ Իհարկե, Իրանը կարող է օգտագործել նաև հավասարակշռող լծակներ Պարսից ծոցում և ուկրաինական ճակատում՝ օգնելու մեծացնել Ռուսաստանի ընկալումը: