Գրքի հմայքը(6)
Հունիս 23, 2021 12:19 Asia/Tehran
Շումերներն առաջիններն էին ովքեր գրանցեցին մարդկային նվաճումները ,ապագա սերնդի համար այն պահպանելու նպատակով:Շումերները գրքի համար հատուկ դեր վերապահեցին ,որը մինչ օրս պահպանվել է: Այն իմաստով ,որ պահպանվեն մարդու մշակութային ու տեխնոլոգիական նվաճումները, բավարարելով նրա օրինավոր ու ուսումնական նպատակները և առօրյա այլ կարիքները:
Երկար ոլորապտույտ և զարմանալի գրադարաններ այցելելը միգուցե գրավիչ ու խանդավառող լինի ընթերցասերների համար,սակայն պատկերացրեք ,որ մի գիրք վերցնելու նպատակով դիմեք նման մի գրադարան և մոլորվեք: Արդյ՞ոք կցանկանաք մնալ այդտեղ և մինչև ձեր մահը ընթերցել հազարավոր գրքեր ,իսկ եթե իմանայիք ,որ մի խորամանկ բանտապետ մտադիր է ծամել ձեր ուղեղը ,որոշում կընդունե՞ք փախուստի դիմելով վերադառնալ Ձեր ընտանիքի մոտ:
Ճապոնացի հանրահայտ գրող Հարուքի Մորաքամին իր «Տարօրինակ գրադարան »գրքում ներկայացրել է այս պատմվածքը: Մի երիտասարդ տղա մտնում է գրադարան ՝ Օսմանյան կայսրությունում հարկահավաքության վերաբերյալ մի քանի գիրք ստանալու համար:Գրադարանապետը, որը տարօրինակ մի մարդ է, նրան գրադարանի գաղտնի ոլորապտույտ ճանապարհով առաջնորդում է դեպի ներքևի հարկում գտնվող համար 107 սենյակը:Բայց տղան հասկանում է, որ բանտարկված է այդ սենյակում:Գրադարանապետը նրան ասում է ,որ պետք է անգիր անի բոլոր գրքերը ,որպեսզի նրան հեռանալու իրավունք տա:Այսպիսով տղամարդը ցանկանում էր ուտել նրա ուղեղը, որը ամեն անգամ լցվում էր նոր տեղեկություններով, քանի որ, նրա կարծիքով, այդ ուղեղը շատ համեղ էր:
Բայց տղան որոշում է այլ անձանց օգնությամբ փախչել այդ բանտից :
«Տարօրինակ գրադարանը» գիրքն առաջին անգամ լույս է տեսել ճապոներեն 2005 թվականին ,որից հետո թարգմանիչները սկսել են գիրքը թարգմանել այլ լեզուներով:Պատկերազարդ այս գրքի գրվածքները սկսվում են շատ մեծ տառատեսակով և ավարտվում են փոքր տառատեսակով:Իրականում, այս գրքի պատմությունը մի հերոս տղայի երկար ու հոգևոր ճանապարհորդությունն է, որը պատմության վերջում մի տխուր տեսարանի դեմ հանդիման է կանգնում:
Առերևույթ գիրքը ուղղված է պատանիներին ու երիտասարդներին, սակայն այս տարօրինակ գրադարանում ընթերցասեր տղայի ճանապարհորդության մեջ կան խորհրդանշական նշաններ, որոնք ապացուցում են , որ այս ճանապարհորդությունը մի տեսակ հոգևոր ճանապարհորդություն է, որը կարող է գրավիչ լինել նաև մեծահասակ ընթերցողների համար:Ինչպես օրինակ պատմությունը կատարվում է մի գրադարանում և Մորաքամիի խորհրդանշական ակնարկը գրադարանին ,որպես մի վայր է մարդկային անվերջ հիշողությունները պահպանելու և զանազան տեսակետները ի մի բերելու համար: Այս այլաբանական լեզուն առավել ակնհայտ է, երբ տարեց գրադարանապետը մշտական պայքարի մեջ է մարդկային գիտության և գիտելիքների այս կուտակման հետ և որպես ընդիմադիր ,պատմության հիմնական ընթացքի դիմաց է կանգնում :
Այս տարօրինակ խորհրդանշական պատմության մեջ Հարուքի Մուրաքամին ՝ իր խորհրդավոր և բարդ կերպարներով, պատմում է մարդկային պայքարի մասին ՝ աշխարհիկ ստրկությունից ազատվելու համար, մի պատմություն, որում ազատության ձգտող մարդը նույնիսկ կորցնում է իր կոշիկները:
«Տարօրինակ գրադարանը» ընթերցողի համար լաբիրինթոսային կառույց է ստեղծում, որը նրան տանում է դեպի պատմության ավարտը և վերափոխում կյանքի իրական կառուցվածքները `ստեղծելով իր եզակի պատճառահետեւանքային կապերը:Մուրաքամին մի տարածություն է ստեղծում իրականության և ֆանտազիայի միջև, և դրա համատեքստում նա մոտենում է իր սոցիալական ուղերձներին և մտահոգություններին, ինչպիսիք են՝ միայնությունը, սիրո և բարեկամության պակասը և բարու և չարի հակադրությունը:
***
Հաղորդման այս հատվածում խոսելու ենք նախնական գրքերի մասին և կներկայացնենք սեպագիր գրքերից մինչև էլեկտրոնային գրքերի էվոլյուցիան:
Ըստ ավանդույթների ու պատմական փաստաթղթերի, Միջագետքի բերրի հովիտները, Տիգրիս և Եփրատ գետերի միջև ընկած դաշտերը, որոնք հայտնի են ,որպես Ռաֆիդինի երկիր, եղել են գրքի ծննդավայրը:Հին շումերական քաղաքների ավերակներից ստացված տվյալները վկայում են , որ շումերները 2700 տարի Ք.Ծ .առաջ հիմնել են անձնական, կրոնական և պետական գրադարաններ:Հայտնի է, որ Թելո գրադարանն ունեցել է ավելի քան 30,000 սեպագիր գրքեր:
Շումեր պատմաբանները լուրջ էին վերաբերվում ընթացիկ պատմության գրանցմանը և անցյալի պատմությունների վերակենդանացմանը:Հայտնի ամենահին գրային համակարգը «սեպագիրն» է, իսկ շումերների հեղինակությունը պայմանավորված է այս գրերի գյուտով ,որը մարդկության մատուցած նրանց մեծ ծառայությունն է: Նրանք գրելու համար օգտագործել են սուր մետաղական գրիչ (մեխի տեսքով) և գրել այնպիսի նյութերի վրա, ինչպիսիք են՝ փափուկ կավը, փղոսկրը կամ փայտը:Այդ նպատակով դաստիարակվում էին դպիրներ, ովքեր գրելուց հետո փափուկ կավը եփում էին ,որպեսզի թրծվի:
Կավե եփված սալիկները ,առաջին սեպագիր գրքերն են ,որոնք հայտնաբերվել են: Կավե սալիկները օգտագործվում էին գրանցելու համար առևտրական տեղեկությունները, աղոթքները,արարողությունները,կախարդական նշանները,սրբազան առասպելները և էթնիկական ու ազգային պատմվածքները:
Հին շումերական քաղաքների ավերակներից պեղված նյութերի թվում կան «Իլիական» -ից հազարամյակներ հին գրական կտորներով սեպագիր կավե սալիկներ: Շումերները կազմել են մարդկությանը ծանոթ ամենահին գրականությունը:Սեպագիր բոլոր տեքստերից,պարզվում է ,որ այդ տեքստերի 95% -ը վերաբերում են բիզնեսին, վարչարարությանը և իրավաբանությանը:
Շումերական մշակույթը գերիշխում էր Ռաֆիդինի երկրում ավելի քան 1500 տարի ՝ Ք.Ծ.Ա. չորրորդ հազարամյակի կեսերից մինչև երկրորդ հազարամյակի սկիզբը:Այս երկար ժամանակահատվածում շումեր գրողները կարողացան գրել մեծ թվով տեքստեր, տարբեր թեմաներով և բազմաթիվ օրինակներով:Որոշ ընդհանուր առասպելներ, այդ թվում «Գիլգամեշի ձախողված հերոսի» պատմությունը, գոյատևել են բազմաթիվ տարբերակներում և պատմվածքներում:Շումերները սեպագիր արձանագրությունները պահում էին մեհյաններում, արքայական պալատներում կամ դպրոցներում:Փաստորեն, շումերներն առաջիններն էին ,որ այդ ձեռքբերումները գրանցել էին հստակ նպատակի համար,այսինքն՝փոխանցել ապագա սերնդին:
Շումերներից հետո մենք հասնում ենք բաբելոնական քաղաքակրթությանը:Բաբելոնացիները շումերներից սովորեցին սեպագիր և այնպիսի գիտություններ, ինչպիսիք են՝ մաթեմատիկան և աստղագիտությունը:Տաճարներում ու մեհյաններում և պալատներում կային գրադարաններ, որոնցից ամենակարևոր և լավագույն օրինակներից էր՝ Բորսիպայի գրադարանը:Պատմական աշխարհում նրանց անվանում էին «գրչասերներ»:
Ասորեստանի թագավորությունը համընկավ բաբելոնական իշխանության հետ, և հայտնի է, որ գրադարանապետությունը, որպես մասնագիտություն սկիզբ է առել այդ ժամանակներից:Գրադարանի պատմության մեջ առաջին անգամ Նինվեի գրադարանում տեսնում ենք մի ցանկ և Աշուրբանիպալը նշանակել է գրադարանապետության առաջին մեկնաբանին: Նրա մահից հետո գրադարանը գոյատևեց մինչև Ք.Ծ.Ա. 612 թվականը, երբ Միդի Չիազաս թագավորը քանդեց Նինվեն ,ապա վերակառուցվեց քաղաքը :
Չնայած Հին Եգիպտոսի քաղաքակրթությունը վերելք ապրեց շումերական, բաբելոնական և ասորական քաղաքակրթությունների հետ միաժամանակ, սակայն եգիպտացիները տարբերվում էին նրանցից , գրքերի և գրելու համար օգտագործվող նյութերով:Նրանք գրում էին «պապիրուսի» վրա և գրելու համար օգտվում էին վրձինից և սեւ ու կարմիր թանաքից:Գիզայում (Գազա) և Տաբեզում (Թաբ) եղած մեծ գրադարանները, վերագրվում են Ռամզես Երկրորդին:
Եգիպտացիները գիրքն այնքան էին մեծարում ու կարևորում որ, կարծես երկրպագում էին այն:Օրինակ ՝ տեքստերից մեկում մենք կարդում ենք խորիմաստ տեսակետ «գրավոր խոսքի» արժեքի մասին,ըստ հետևյալի.«Մարդը մահանում է, և նրա մարմինը վերածվում է հողի , և նրա բոլոր ժամանակակիցները ևս հանձնվում են հողին ,սակայն այս գիրքն է ,որը փոխանցում է նրա հիշողությունը սերնդե սերունդ: Գրությունը ավելի օգտակար է, քան արևմտյան կողմն աշխարհի մի տուն կամ տաճար կառուցելը , կամ անառիկ բերդ հիմնելը ու մեհյանում չաստված տեղադրելը»:
Պապիրուսի մագաղաթները սովորաբար պահվում էին լայն (թեքված) կավե տարաների կամ ընդունված գծանշումներով մետաղյա տակառների մեջ:Եգիպտական ամենահին և ամենահայտնի գիրքը «Պապիրուս Փրես»-ն է, որը գրվել է Ք.Ծ.ա. 2880 թվականին և այսօր պահվում է Փարիզի ազգային թանգարանում: Եգիպտոսի շատ բարենպաստ կլիմայի պատճառով շատ պապիրուսային մագաղաթներ են պահպանվել, հատկապես գերեզմանոցներում, տաճարների ավերակներում և նույնիսկ սեփական տներում:
Թվում է, թե Եգիպտոսում մեծ թվով վերարտադրված և վաճառված միակ գրությունները «մահախոսականներն » էին:Բազմազան տեքստերով «Մահախոսականները » առնչվում էին կախարդություններին,դրանցից ակնկալվում էր մահացածի խաղաղությունը ապահովվեր:
Ամենագեղեցիկ մահախոսականները զարդարված էին գունագեղ նկարչություններով ,որոնք պատկերում էին գերեզմանում թաղված մարդու կյանքը:Մահախոսականները գրվում էին մոգպետների կողմից,իսկ շուկայում վաճառման համար ներկայացվող նմուշներում ,մի տեղ էր նշված, որպեսզի գրվեր հանգուցյալի անունը: Եգիպտոսում ընդհանուր գրքերի համեմատությամբ մահախոսականները ավելի քան 90 տոկոս են կազմում:
Թանկագին ունկնդիրներ հաջորդ հաղորդման ընթացքում կշարունակենք մեր զրույցը գրքերի և գրավոր տեքստերի պատմականի մասին: Տերն ընդ Ձեզ:
