اندونیزیا څنګه له ستونزو را بهر او اقتصاد یې جوړ کړ؟

اندونیزیا؛  هغه هیواد چې د نړۍ د ترټولو لوی مسلمان هیواد په توګه، د نړۍ د لسم اقتصادي ځواک په توګه د خپلې ونډې د پیاوړتیا په لټه کې دی او د اقتصادي نوښت په توګه راڅرګند شوی دی.

اندونیزیا، یو مجمع‌الجزایر چې له ۱۷ زرو څخه زیات ټاپوګان او سلګونه قومونه او ژبې لري، نن ورځ د ۲۷۵ میلیونو نفوس او په ۲۰۲۳ کال کې د ۱.۴ ټریلیون ډالرو کورني تولید (GDP) سره د اسیا د لومړي اقتصادي ځواک او د نړۍ د لسو غوره اقتصادونو په کتار کې ده. 

دا هیواد د ۵.۱ سلنه منځني ودې نرخ سره د «اندونیزیا طلایي ۲۰۴۵» موخې په لور روان دی ترڅو د نړۍ د پنځو لویو اقتصادونو څخه یو شي.

خو دا بریا د محدودیتونو او کړکیچونو له منځه راووتله.

پراکنده جغرافیه، شدید فقر، د ۱۹۶۰ لسیزې په اوږدو کې ۶۵۰ سلنه انفلاسیون، او پر خامو صادراتو ولاړ اقتصاد د اندونیزیا مخې ته ننګونې وې.

د اندونیزیا د پرمختګ په لاره کې د پام وړ بدلون د ۱۹۶۹ کال څخه د «رپلیتا» (Repelita) په نوم د پنځه کلنو پرمختیایي پروګرامونو پیل و.

دا پروګرامونه په لومړي سر کې د اقتصاد پر ثبات، د انفلاسیون پر کمولو او د زیربناوو پر ښه کولو متمرکز وو. 

په یوه لسیزه کې، د سواد زده کړې کچه له ۴۷ سلنې څخه ۸۹ سلنې ته لوړه شوه، د سړکونو شبکه له ۲۳ زرو کیلومترو څخه ۲۶۵ زرو کیلومترو ته پراخه شوه، او کلان اقتصادي شاخصونه باثباته شول.

په ۱۹۸۰ لسیزه کې، اندونیزیا، چې د تیلو د بیو د شدید کمښت له امله زیانمنه شوې وه، په چټکۍ سره د صنعتي کولو او اقتصادي تنوع په لور وخوځېده.

په دې لړ کې، د جاوا او سوماترا په ټاپوګانو کې د صنعتي زونونو په جوړولو او د تبدیلو صنعتونو لکه د پام تیلو او ربړ پروسس کولو پراختیا سره، اندونیزیا د صنعتي کیدو په لور ګامونه واخیستل.

د ۱۹۹۰ لسیزه او د ۱۹۹۷ آسیایي مالي کړکیچ یو نازک ټکی و.

کورني تولید ۱۳ سلنه راولوېد، فقر ۲۴ سلنې ته ورسید، او سیاسي نظام کمزوری شو.

خو اندونیزیا د بنسټیزو اصلاحاتو، لکه د مرکزي بانک خپلواکي، سیاسي تمرکززدایي، د فساد پر وړاندې مبارزه او دموکراتیکو بنسټونو پیاوړتیا سره نه یوازې له کړکیچ څخه ووتله، بلکې د پایښت لرونکي او باثباته ودې بنسټونه یې هم واچول. 

په تېرو دوو لسیزو کې، د نوښت لرونکو صنعتونو پراختیا، ډیجیټل کول او اداري اصلاحاتو نوې بدلون رامنځته کړ. 

د ۲۰۱۹ کال څخه د خام نیکل د صادراتو منع کول، د کورني ارزښت زنځیر د پراختیا په موخه، د نیکل د فرآورده شوو محصولاتو صادرات له ۱.۴ میلیارده ډالرو څخه په ۲۰۲۲ کال کې ۳۰ میلیارده ډالرو ته لوړ کړل.

په ورته وخت کې، د جاپان، کوریا او چین لوی شرکتونه د بټریو، بریښنایي موټرو، فولادو او پیټروکیمیکل صنعتونو په برخو کې اندونیزیا ته جذب شول.

ځانګړي صنعتي زونونه او د ټکنالوژۍ ښارګوټي د بهرنیو پانګونو لپاره د پیل په هر څه کې لا هم زیات بدلون راوسته.

په ۲۰۲۴ کال کې، اندونیزیا د ۵۵.۳ میلیارده ډالرو مستقیم بهرني پانګونې (FDI) ریکارډ ثبت کړ، چې د تېر کال په پرتله ۲۱ سلنه زیاتوالی ښيي. د دې پانګونې نیمایي برخه منرالونو او فلزاتو ته وقف شوې وه. 

دا هیواد د Danantara ملي شتمني صندوق او د INA خپلواکې ادارې په جوړولو سره د لویو پروژو لپاره د مالي تمویل جوړښت پیاوړی کړی دی.

د ۳۴ میلیارده ډالرو په ارزښت د نوې پلازمینې نوسانتارا، د ترانس-سوماترا او ترانس-جاوا شبکو، ۵۶ بندونو جوړولو، او د لوژستیکي او ډیجیټل پارکونو پراختیا، د دې هیواد لپاره د زیربناوو پر بنسټ او ټکنالوژیک راتلونکي انځور وړاندې کوي.

د ډیجیټل اقتصاد په برخه کې، د اندونیزیا د بازار ارزښت ۷۷ میلیارده ډالرو ته رسیدلی او تمه کیږي چې تر ۲۰۲۵ کال پورې ۱۳۰ میلیارده ډالرو ته ورسیږي.

نوښت لرونکي شرکتونه لکه GoTo خپل ارزښت له ۳۵ میلیارده ډالرو څخه پورته کړی دی.

د لوړې ټکنالوژۍ محصولاتو ونډه په صادراتو کې له ۲۰۱۷ کال د ۹ سلنې څخه په ۲۰۲۳ کال کې ۱۵ سلنې ته لوړه شوې ده. 

خو دا لاره له ننګونو خالي نه وه. سیمه ییز نابرابري لا هم موجوده ده.

د جاوا ټاپو، چې د ۵۷ سلنه نفوس کوربه دی، د کورني تولید شاوخوا ۵۹ سلنه برخه لري.

د بشري سرچینو ټیټ کیفیت هم یوه مهمه ستونزه ده: د اقتصادي فعال نفوس له ۵۶ سلنې څخه زیات یوازې د دیپلوم یا ټیټې زده کړې لري. 

د ځنګلونو پوښښ په تېرو درې لسیزو کې ۳۲ سلنه کم شوی، او د چاپیریال فشارونه په زیاتیدو دي.

په هر حال، د اندونیزیا ستراتیژیکې ګټې لا هم پیاوړې دي. د نیکل پراخې زېرمې، د پام تیلو په تولید کې د نړۍ لومړی مقام، په سویل ختیځه اسیا کې جیو پولیټیکل موقعیت، لوی مصرفي بازار او نسبي سیاسي ثبات د راتلونکي بریالیتوب کلیدي عناصر دي. 

اندونیزیا د نړیوال ارزښت زنځیر سره د تدریجي یوځای کیدو، له کاري صنعتونو څخه پانګوالي او بیا د پوهې پر بنسټ اقتصادونو ته د مرحلې په مرحله انتقال، او د پانګونې متنوعو پالیسیو سره د پرمختګ په لور روانه ده. 

د اندونیزیا تجربه ښيي چې د اوږدمهاله پلان جوړونې، د منابعو هوښیار کارول، فراګیر زیربنايي پرمختګ، او بشري سرمایه ته پاملرنه، حتی په پیچلو جغرافیایي او قومي شرایطو کې، پایښت لرونکي او کورني پرمختګ ته لار هوارولی شي.      دا هیواد د ۲۰۲۵ کال په منځ کې د مسلمانو هیوادونو او پرمختیایي اقتصادونو لپاره یو موډل ګرځیدلی، چې د صنعتي کیدو او د پوهې پر بنسټ اقتصاد ته د انتقال په لټه کې دي.