Pars Today

د تهران د پښتو خپرونې درنو او قدرمنو مینوالو په دې شېبو کې د کیسو د جنګ لړۍ څخه له ننني (درېیم) مطلب سره ستاسو په خدمت کې یو، هیله ده د استفادې وړ مو وګرځي.

په ایران کې د اسلامي انقلاب له بریا وروسته، په لوېدیځ کې بېلابېل فکري بنسټونه د ایران پرمختګونه له بېلابېلو اړخونو څاري. د دغو مرکزونو د کارپوهانو د ډلې یو له اصلي مسئولیتونو څخه، د ایران د اسلامي جمهوریت پرضد، د عملیاتو د ستراتیژۍ پلان جوړول دي.

د دغو مرکزونو له جملې څخه، د اتلانتیک شورا بنسټ (Atlantic Council)، د امریکا د بهرنۍ تګلارې په برخه کې یو له خورا اغېزمنو فکري مرکزونو څخه دی، چې د ۲۰۲۱ کال په وروستیو کې د ایران د ځوان نسل په اړه یوه پراخه څېړنیزه پروژه پیل کړه.

د دې مهمې پروژې مشري د ایراني الاصله امریکايي شنونکي او مبصر، هالي ډاګرس (Holly Dagres) پر غاړه ده. ډاګرس له ډېرو کلونو راهیسې د ایران پر ټولنیزو او سیاسي چارو کار کوي. هغه له 2018 کاله راهیسې د اتلانتیک شورا په فکري مرکز کې په مېشت کېدو سره، په مجازي نړۍ کې د ایراني تنکیو ځوانانو او ځوانانو پر اړیکو تمرکز کوي.

ډاګرس د خپلو څېړنو په یوه برخه کې ادعا وکړه، چې د ایراني کاروونکو له ټولنیزو فعالیتونو څخه د ترلاسه شویو معلوماتو له مخې، د دغه هېواد ځینې ځوانان په عامه فضا کې د ګډوډۍ او پاڅون د رامنځته کولو توان لري.

له دې سربېره، په تېرې کب میاشتې کې فریبا پارسا، چې په ټولنیزو علومو کې دوکتورا لري او د امریکا په واشنګټن کې د جورج میسن پوهنتون څېړونکې او په امریکايي فکري بنسټ کې یوه شنونکې ده، په یوه راپور کې لیکلي وو: د ایران راتلونکی انقلاب به د ښځو انقلاب وي. په دې مقاله کې په ایران کې د راتلونکو بدلونونو په اړه، په روښانه توګه د ایراني ښځو د خوځښت له مخې وړاندوینه شوې.

همدارنګه دغو مرکزونو په ایران کې د پراخو ټولنیزو بدلونونو او د توکمیزو، ژبنیو او مذهبي لږکیو په اړه هم ورته څېړنې ترسره کړي دي. ډېری دغه مطالب د تېر کال په اوږدو کې، د ایران د داخلي شرایطو پر بنسټ لیکل شوي دي.

د ډېرو کارپوهانو او سیاسي-ټولنیزو شنونکو په باور، له ذهنه لېرې نه ده چې دا څېړنې د ایران پروړاندې د پنټاګون د رواني جګړې د سیسټم د یوې مهمې برخې د سونګ په توګه، د ایراني ټولنې د وروستیو ګډوډیو او ټولنیزو ناخوالو په رامنځته کولو کې لاس ولري.

په ایران کې د وروستیو ناکراریو تر ټولو مهمو پېښو ته کتنه ښیې چې له جعلي خبرونو څخه کار اخیستل، د داخلي اعتراضونو د رامنځته کولو او شدت لپاره اصلي وسیله ده. هغه خبرونو چې په چټکۍ او پرته له کوم محدودیته د ایراني ټولنې فکري فضا یې ونیوله او د هغه ګډوډۍ اور، چې د پیل ټکی یې د ښځو په ټولنه کې وو، بل کړ.

د ایرانیانو پروړاندې د رواني عملیاتو د وژنې پروژه، د مهسا امیني په نوم پیل شوه. کله چې په ټوېټر کې د مرحومې مهسا امیني د مړینې لومړی خبر خپور شو، د ټوېټر هېڅ کاروونکي هم فکر نه کاوه چې څو ساعته وروسته به دا پېښه، د نړۍ د ټولو رسنیو تر ټولو مهم خبر شي.

د دې مسلې په اړه لومړني معلومات، چې ډېری وختونه په مجازي نړۍ کې د بهرنیو شبکو د حسابونو له لارې خپاره شول، په مجازي فضا کې په دې برخه کې بې سارې ګډون رامنځته کړ. د لومړیو ساعتونو په جریان کې، د مجازي نړۍ د عادي فعالینو یوې ډلې، په ځانګړې توګه ورځني لیکوالانو، دې مسلې ته غبرګون وښود. د دې ډلو خلک، د ټوېټر د ټولو کاروونکو نږدې 40سلنه جوړوي، کوم چې په مجازي نړۍ کې بې سارې ګڼل کېږي. په تدریج سره، له یو زیات شمېر بې هویته کاروونکو اکاونټونو په فعالولو او د سعودي ایران انټرنشنل او بي بي سي فارسي خبرونو ته په پام سره، د مهسا امیني هشټګ د فارسي ټوېټونو او انسټاګرام په اصلي منځپانګې بدل شو. هغه اکاونټونه چې ډېری یې د دوی د جوړولو تاریخ څخه د څو میاشتو څخه ډېر وخت هم نه وو تېر شوی.

د دې خبرونو اصلي موضوع هم د مهسا امیني د مړینې د لاملونو په اړه وه. د سي ټي اسکن جعلي انځورونه، جعلي بیانیه له هغه روغتون څخه چې  مرحومه مهسا امیني پکې بستري وه، د دماغ او عصبي متخصصینو غلط بیانونه، چې ټولو یې ادعا کوله چې د مهسا امیني د مړینې لامل د سَرْ ماتېدل دي.

خو دا ټول د هغو غلطو خبرونو یوه برخه وه چې د ټولنیزو پاڼو د کاروونکو ترمنځ په چټکۍ سره خپرېده. حتی په دې منځ کې د مهسا امیني د ښخولو د څرنګوالې په اړه بحث، واټونو ته راوتل او د مشهورو شخصیتونو توند او جنجالي غبرګون، د دغو جعلي خبرونو د پراخې څپې د خپرېدو لپاره زمینه برابره کړه. په بل پړاو کې، د جعلي خبرونو په جریان کې د مختلفو خبرونو تولید ورزیات شو. د هغه ځوانو نجونو په اړه خبرونه، چې ادعا کېدله وژل شوي دي.

هغه کړنلاره چې په ۲۰۰۹ (1388) کال کې هم د ندا آقا سلطاني له ناڅرګندې قضیې سره تجربه شوه او د ایران پر ضد یې د سختو بندیزونو لپاره زمینه برابره کړه. د دغو وژنو موخه، د ایران پر ضد د پراخې راټولېدنې رامنځته کول او پر ملت بندیز وو. داځل د وژنې په پروژه کې، د لوېدیځو رسنیو لخوا د ډېری قضیو ګډ لامل، پر سر باندې د کوتک ګوزار او د دوی د هر یوه د جلا ځانګړتیا د یوه ایراني توکم پوري د دوی اړوندتیا وه. ترڅو په دې توګه د هېواد په بېلابېلو برخو کې او د بېلابېلو قومونو ترمنځ د ګډوډۍ لپاره زمینه برابره کړي.

د ۲۰۲۲ کال د اکټوبر په لومړۍ نېټه، د انګلیسي ژورنالیست کیټ کلیرنبرګ (Kit Klarenberg) لخوا د «کریډل cradle» په ویب پاڼه کې د «ایران پروړاندې د پنټاګون د آنلاین جګړې لارې پرانیستلو» په نامه یو عجیب راپور خپور شو. په ​​دغه راپور کې هغه ادعا کړې وه چې په ایران کې وروستۍ ناکرارۍ له بهر څخه پلان او جوړې شوې دي او د څېړنو په حواله یې استدلال کړی، چې څنګه په امریکا کې د یوې تڼۍ فشار، د تهران په واټونو کې د تاوتریخوالي لامل ګرځي.

د سپټمبر په 16 د ناکراریو او لاریونونو له پیل څخه څو ورځې وروسته، واشنګټن پوسټ په یوه راپور کې څرګنده کړه، چې پنټاګون (د امریکا دفاع وزارت) په مجازي نړۍ کې د دوی د یوشمېر جعلي اکاونټونو له افشا کېدو وروسته، د خپلو آنلاین هڅو او رواني عملیاتو پراخه پلټنه او ارزونه پیل کړې. په مجازي نړۍ کې دا جعلي اکاونټونه د سنټکام (CENTCOM) (په لوېدیځه آسیا کې د امریکا د مرکزي قوماندۍ) لخوا اداره کېږي.

ایران د سنټکام په جغرافیايي برخه او آجنډا کې موقعیت لري او د امریکا د اصلي دښمن په توګه د اسلامي جمهوریت د اوږدمهاله درېځ په پام کې نیولو سره، ممکن د حیرانتیا وړ نه وي چې د رواني جګړې د هڅو یوه مهمه برخه او د پنټاګون د دې برخې جعلي معلومات، په دې لوري هدایت شوي وي.

دوو ګرافیکا(Graphika) مؤسسو او د سټینفورډ انټرنیټي څارنځای (Stanford Internet Observatory) د "نه اورېدل شوي غږونه: د لوېدیځ پټو نفوذي عملیاتو د پنځو کلونو ارزونې" تر سرلیک لاندې په یوې ګډې 55 مخیزې څېړنې کې، د ایران د مجازي نړۍ په ګډون، په ټولنیزو پاڼو کې د پنټاګون د دغو جعلي اکاونټونو فعالیت څېړلی دی.

د دې څېړنې له مخې، د جعلي خبرونو د خپرولو لپاره، د یوې پټې شبکې د جوړښت رامنځته کول وو، کوم چې په لسګونو مجازي پاڼو کې د زرګونو یو بل سره تړلي کاروونکي اکاونټونه اداره کول، ترڅو په ایران کې  عامه افکارو اداره کړي. د دې څېړنو خپرېدو وښودله، چې د خپاره شوي جعلي خبرونو او د امریکا د پوځ د مجازي ځانګړي واحدونو ترمنځ اړیکه شتون لري.

جعلي خبرونه د ټولنیز-سیاسي انفلاسیون په شرایطو کې، د خپرېدو ډېر ځواک لري او یقینا د برید شوي هېواد د سیاسي سیسټم شتون په نښه کوي. په ایران کې هم د اقتصادي ستونزو رامنځته کېدل او د خلکو د ژوند سختېدل، د دغو جعلي خبرونو د پراخ خپرېدو لپاره یو ډېر مناسب ډګر رامنځته کړ.

د یو امریکايي ښې اړخې افراطي نظریه وړاندي کوونکي، د جک برکمن (Jack Burkman) په وینا: "جعلي خبرونه یوه وسله ده او موږ هم هڅه کوو چې له هغې څخه کار واخلو. جعلي خبرونه د کیسې د خپرولو لپاره یوه ګټوره لاره ده. تاسو د رسمي خبري آژانس پر ځای یوه ویب پاڼه جوړوئ، او خلک هم د هغه پر ​​خبرونو باور کوي.

او حتی هڅه کوي چې دا ډېر نشر کړي، یقینا چې دا د یوې پېښې پر خپرېدو هم اغېزه لري، ځکه چې خلک یې کاروي، خو نن ورځ دا د لومړۍ نړیوالې جګړې پېښې او د کیمیاوي وسلو کارولو په څېر د جګړې په وسلو بدل شوی، هرڅوک یې کاروي، نو تاسو هم باید دا وکاروئ او دا شونې ده یوه نظریه وګڼل وشي."

د جعلي خبرونو ماهیت داسې دی، چې په چټکۍ سره خپرېږي، خو د حقیقت روښانه کولو لپاره شونې ده څو ورځې او حتی څو میاشتې وخت ونیسي. اوس پوښتنه دا ده، چې آيا واقعي خبرونه د دې ډول دروغو له امله رامنځته شوي زيانونه جبرانولای شي؟ هېڅکله

آیا د پېښې حقیقت به تل د جعلي خبرونو مخاطبانو ته ورسېږي؟

د جعلي خبرونو د خپرېدو او د ناوړه وضعیت په دوره کې، په ټولنیزو پاڼو کې د دې ډول مطالبو شتون، ممکن بې ګتې او بې ارزښته ښکاره شي، خو کله چې دا خبرونه راټول او تحلیل شي، د یوې قوي او احتمالي خطرناکې وسلې په توګه رامنځته کېدای شي، چې کولای شي د پنټاګون د "رژیمونو بدلون" په وسلو کې یوه وسله وي.

ژباړه: زماني