Së bashku me thesaret historike të Iranit (4)

Në këtë program të serialit "Së bashku me thesaret historike të Iranit", do të flasim për diamantin "Deti i Dritës".

Përshëndetje miq të nderuar, jemi pranë jush me episodin e katërt të serialit "Së bashku me thesaret historike të Iranit".

Si i vetmi gur i çmuar që përbëhet nga një element i quajtur karbon, diamanti është guri i çmuar më i rëndësishëm dhe më i vlefshëm në botë, dhe me sa di njerëzimi sot, është substanca më e fortë që gjendet në tokë që nuk mund të thyhet. Shumica e diamanteve janë formuar thellë në brendësinë e tokës më shumë se një miliard vjet më parë dhe janë prerë në forma të ndryshme për të dhënë më shumë bukuri. Gama e ngjyrave të diamanteve është e larmishme dhe përfshin nga e kuqja dhe roza në blu dhe të verdhë dhe pa ngjyrë. Një nga llojet më të vlefshme dhe më të njohura të ngjyrës së diamantit është diamanti rozë. Të njohur për ngjyrën e tyre rozë të çelur, diamantet rozë janë jashtëzakonisht të rrallë dhe kanë çmime të larta. Në këtë episod do të prezantojmë një nga diamantet rozë më të rrallë në botë. A keni dëgjuar ndonjëherë për diamantin rozë më të madh në botë? Një diamant që me ngjyrën e tij të bukur rozë, ka tërhequr shumë sy drejt vetes! Nëse jeni të interesuar për botën vezulluese të bizhuterive, bashkohuni me ne për të dëgjuar historinë e diamantit "Deti i Dritës" në këtë episod.

Miq të nderuar, jemi pranë jush me episodin e katërt të serialit “Së bashku me thesaret historike të Iranit".

Meqenëse emri i Nader Shah Afshari, mbretit të dinastisë Afshari në Iran, është i lidhur me diamantin “Deti i Dritës” le të prezantojmë fillimisht personalitetin e Nader Shah dhe të flasim për luftën që rezultoi në blerjen e “Detit të Dritës”.

Nadershah Afshar ishte një mbret iranian i cili u kurorëzua si mbret në vitin 1736. Ai e kaloi gjithë jetën e tij në beteja dhe e ktheu Iranin në një nga vendet më të fuqishme të asaj kohe. Shkatërrimi i forcave afganëve, dëbimi i forcave osmane dhe të Rusisë nga Irani dhe rinovimi i pavarësisë së Iranit, si dhe pushtimi i Nju Delhit dhe Turkmenistanit, e bënë shumë të famshëm Nader Shahun. Shumë e konsiderojnë atë si pushtuesin e fundit aziatik.

Le të kthehemi në shekullin e 18-të kur dinastia Hotaki që ishin afganë, pushtoi një pjesë të Iranit dhe shkaktoi shumë probleme. Në fillim, hotakianët e udhëhequr nga Mahmoud Afgani dhe pas tij Ashraf Afgani shkaktuan luftëra dhe shkatërrime në disa pjesë të Iranit për tetë vjet, por trupat iraniane nën komandën e Nader Koli Mirza, i cili më vonë u bë Nader Shah, më në fund zmbrapsën dhe shkatërruan ushtrinë e hotakianëve.

Dy vjet pas kurorëzimit të tij si mbret në vitin 1738, Nader Shah u angazhua në ndjekjen e hotakianëve deri në Kandahar dhe i mundi ata dhe më pas e pushtoi këtë qytet. Kjo ngjarje i solli trupat e Nadir Shahut në kufirin e Perandorisë Gurkan të Indisë. Më vonë, Ashraf Afgani, udhëheqësi i hotakianëve, iku në Nju Delhi dhe u strehua në oborrin e Muhammad Shah Gorkanit, perandorit të Indisë. Duke parë këtë situatë, Nader Shah dërgoi një të dërguar në oborrin mbretërisë Gurkani dhe i kërkoi Muhamed Shahut që të mos bashkëpunonte me Ashraf Afganin dhe t'ia dorëzonte atë gjykatës iraniane. Thuhet se ai e paralajmëroi Indinë tre herë, por mbreti Mohammad Shah refuzoi t'i dorëzonte Iranit Ashraf Afganin dhe 800 trupat e tij. Mbreti Muhamed Shah u soll ashpër me të dërguarin e Nader Shahut dhe e vrau atë.

Në këtë mënyrë, Nader Shahu, i cili kërkonte të ndëshkonte afganët për të krimet dhe masakrat që kishin bërë gjatë pushtimit të tyre në Iran, nuk kishte zgjidhje tjetër veçse të sulmonte Indinë dhe kështu marshoi drejt saj.

Këshilltarët e Muhamed Shah Gorkanit i kishin thënë atij se iranianët nuk mund të pushtonin plotësisht Afganistanin dhe të sulmonin Delhin. Nga ana tjetër, Muhamed Shah Gorkani e konsideronte ushtrinë e tij të madhe dhe në një pozitë më të mirë financiare. Por pavarësisht nga të gjitha këto spekulime, mbreti Nader Shah sulmoi Indinë me rreth 100 mijë ushtarë të stërvitur.

Fusha e Karnalit, në Haryana, 120 km në veri të Nju Delhit, u bë vendi i përplasjes së dy ushtrive.

Mbreti i Indisë, Muhamed Shah Gorkani doli personalisht në fushëbetejë. Por kjo betejë nuk ishte gjë tjetër veçse një disfatë e madhe për mbretin e Indisë.

Sipas historianëve ushtarakë bashkëkohorë, Nader Shah e fitoi këtë betejë për shkak të zgjuarsisë së tij në taktikat e luftës. Lufta në Karnal nuk zgjati më shumë se një ditë e gjysmë. Në taktikat e tij të luftës, ai përdorte deve që mbanin flakë të zjarrit dhe kjo taktikë bëri që elefantët indianë, të cilët ishin si një shtyllë në ushtrinë indiane, të trembeshin dhe të shkaktonin panik në ushtrinë indiane. Gjithashtu, në këtë betejë, Nader Shah përdori topa të lehtë portativë në shpinën e deveve të njohura si "bletët", të cilat lëvizeshin shpejt dhe lehtësisht.

Në këtë mënyrë, beteja e Karnalit u bë një nga disfatat e rënda për indianët, në të cilën ata humbën një numër të madh të forcave të tyre. Mbreti Nader Shah hyri në Delhi dhe mbajti një fjalim në këtë qytet dhe shtypi monedha në emrin e tij. Pas fitores ai nuk donte vetëm të arratisurit afganë. Duke parë pasurinë e madhe të dinastisë Gorkane, propozoi të ruante mbretërinë Gorkane në këmbim të haraçit dhe këtë e pranoi edhe mbreti Muhamed Shah. Kur ushtria iraniane u largua nga India, mbreti Gorkani mbante vetëm kurorën mbretërore të tij. Ai ia kishte dhënë Nader Shahut fronin, xhevahiret dhe pasurinë e thesarit të tij. Mbreti Nader Shah mori të gjithë thesarin mbretëror të Indisë si plaçkë lufte dhe u largua nga India. Kjo luftë ishte një nga luftërat e pakta që iranianët patën me indianët gjatë historisë, dhe ishte gjithashtu më e madhja.

Çfarë mendoni se ndodhej në mesin e thesareve që mbreti Nader Shah solli nga India në Iran? Po, diamanti më i madh rozë në botë është diamanti që quhet “Deti i Dritës”! Dhe sigurisht, përveç këtij diamanti, ai solli me vete fronin e xhevahirit të palloit, diamantin e “Bjeshkës së Dritës”  dhe shumë xhevahire të tjera.

Tani dëgjoni për diamantin “Deti i Dritës”.

Diamanti “Deti i Dritës” së pari u zbulua në Indinë e Jugut dhe me ardhjen në pushtet të dinastisë Gorkhanide, ai kaloi në dorë të  Shah Xhahanit, perandori i pestë i dinastisë Gorkhanid në shekullin e 17-të, i cili thuhet se e kishte vendosur atë në fronin e tij në formë palloi. Pas tij, derisa mbreti Nader Shah e pushtoi Nju Delhin, ishin shtatë mbretër të dinastisë Gurkani që e zotëronin diamantin “Deti i Dritës”, të cilët ose u vranë ose vdiqën nga sëmundje malinje. Duket që në fillim se ky diamant nuk ishte diçka që sjell fat për mbretërit e Indisë!

Më në fund, ky diamant u soll në Iran nga Nader Shahu. Një diamant që ka një nga ngjyrat më të jashtëzakonshme dhe të rralla të diamantit në botë. Ky diamant njihet edhe si një nga diamantet më të mëdhenj në botë. “Deti i Dritës” është 183 karat ekuivalente me 36. 4 gram.

Sa ishte gjallë, Nader Shahu e lidhte në krahun e tij diamantin “Detin e Dritës”. Por pasi u vra në vitin 1747, diamanti “Deti i Dritës” shkoi te nipi i tij Shahrukh Mirza, mbreti i fundit dinastisë Afshari. Shahrukh Shahu u verbua nga guvernatori i provincës Sistan i quajtur Amir Alam Khan Khuzimah, dhe diamanti kaloi në posedim të Amir Alam Khan, por edhe ai u vra.

Diamanti “Deti i Dritës” qëndroi me Muhamed Hasan Khan Ghaxhari, kreun e fisit Kaxhar dhe babain e Agha Muhamed Khan Ghaxhar - themeluesit të dinastisë Ghaxhar - për një kohë, por fati i tij nuk ishte gjë tjetër veçse vdekja dhe koka e tij u dërgua së bashku me thesaret e tjera pranë Karim Khan Zandit i cili u ul në fronin mbretëror në provincën Shiraz. Pasardhësit e Karim Khanit u vranë dhe u shuan një nga një derisa diamanti arriti në dorë të Lutfali Khan Zandit i cili nuk arriti t'i bëjë ballë Agha Muhamed Khanit, djalit të Muhamed Hassan Khan Ghaxharit, dhe kështu edhe ai e humbi jetën. Më pas “Deti i Dritës” qëndroi në krahun e Agha Muhamed Khan Ghaxhari, mbretit të Iranit, i cili më vonë u vra në çadrën e tij gjatë natës.

Siç shihet nga dëshmitë historike, ky diamant nuk solli fat të mirë as për sulltanët iranianë. Gjatë periudhës së dinastisë Ghaxhari, mbreti i dytë i kësaj dinastie, Fath Ali Shah, gdhendi emrin e tij mbi diamantin “Deti i Dritës”, veprim ky i cili në fakt e dëmtoi këtë gur të bukur dhe më pas e lidhi atë në krah. Pas tij ishte radha e mbretit Naseruddin Shah. Ai e vendosi këtë diamant të çmuar në një kornizë të artë me 457 diamante dhe katër rubin. Pas tij, ky diamant ka qëndruar për një kohë me pasardhësin e tij Muzaffaruddin Shah, i cili gjithashtu ishte aq i sëmurë sa nuk mundi të përfitonte nga bukuria e këtij diamanti. Pas tij, mbreti Muhamed Ali Shah Ghaxhari së bashku me diamantin e dritës u strehuan në ambasadën e Rusisë nga frika e përkrahësve të lëvizjes për Kushtetutë dhe megjithëse arriti të arratisej, forcat liridashëse e morën diamantin dhe e depozituan në thesarin e shtetit të Iranit.

Diamanti “Deti i Dritës” është një gur i bukur që disa mbretër e konsideronin atë të dobishëm për shëndetin fizik dhe forcimin e humorit ndërsa sipas disa studiuesve përshkruhet si një ogur i keq.

Ky diamant historik, i cili ka përjetuar shumë ulje-ngritje, është një gur i pajetë që ka kaluar shumë luftëra dhe konflikte. Ky diamant iu besua Bankës Kombëtare të Iranit së bashku me thesarët e tjera mbretërore dhe më pas shkoi në Thesarin Kombëtar të stolive, i cili ndodhet ende në Muzeun Kombëtar të Xhevahireve të Iranit dhe vizitohet nga të interesuarit në ditë të veçanta.

Thuhet se diamanti i Detit të Dritës ishte në fakt më i madh dhe është ndarë në dy pjesë.  Pjesa e dytë e këtij diamanti, e cila quhet “Noor Al-Ajn”, është rreth 60 karat dhe është vendosur në një gjysmëkurorë me të njëjtin emër dhe ruhet në Muzeun Kombëtar të stolive të Iranit.

Tani që ju treguam historinë e diamantit "Deti i Dritës", duhet t'ju tregojmë edhe për gjendjen e diamantit "Bjeshka e Dritës" i cili nuk është më në Iran.

Diamanti "Bjeshka e Dritës" është çifti i famshëm i diamantit “Deti i Dritës” që mbreti Nader Shah e solli me vete në Iran dhe peshon 150 karat. Ky diamant është shkëmbyer prej vitesh mes sundimtarëve të Indisë, Mongolisë, Afganistanit, Iranit dhe Britanisë. Thuhet se ky gur i çmuar u zbulua në vitin 1656 pranë Hejdarabadit në zonën e fortesës së lashtë Golconda. Në fakt, diamanti Bjeshka e Dritës iu dorëzua mbretit Shah Xhahani të dinastisë Gorkhani të Indisë, nga Mirza Muhamed Mirxhumla, ministri i famshëm iranian i oborrit mbretëror indian, dhe qëndroi atje. Kur mbreti Nader Shah pa këtë diamant që ishte në kurorën e Muhamed Shah Gurkanit, ai tha: “Ky është një bjeshkë drite” dhe që atëherë mbi të ka mbetur emri “Bjeshka e Dritës”.

Siç u përmend, diamanti “Deti i Dritës” tani ndodhet në Muzeun Kombëtar të Stolive të Iranit dhe ne ju treguam  për historinë e tij. Por ky diamant (d.m.th. Diamanti i Koh Noor) gjeti një fat tjetër dhe për fat të keq u largua nga Irani. Diamanti Bjeshka e Dritës u transferua në Afganistan pas vrasjes së Nadir Shah Afshari nga Ahmad Khan Abdali. Ahmad Khan Abdali ishte një ushtar i ushtrisë së Nader Shah Afsharit në rininë e tij dhe kur Nader Afshar provoi vlerën dhe aftësinë e tij, ai e emëroi atë si komandant të trupave në Abdali (Pashtun) dhe Uzbekistan. Por pas vrasjes së Nader Shahut, ai përfitoi nga "vakumi i pushtetit" i krijuar nga vrasja e Naderit, kështu që gjatë kapjes së një pjese të thesarit të Nader Shahut, përfshirë diamantin Bjeshka e Dritës, me mbështetjen e fiseve pashtun dhe duke përfituar nga dobësia e Perandoria Gurkan në Indi, ai pati një mundësi për të krijuar shtetin e sapolindur Durrani në Afganistan. Diamanti Bjeshka e Dritës qëndroi në Afganistan për rreth 70 vjet derisa gjatë sundimit të Shah Shuxhah Durrani diçka tjetër i ndodhi kësaj perle të çmuar.

Indiani Ranxhit Singh, i cili ishte i interesuar të merrte këtë diamant nga afganët, u përpoq shumë për ta shtënë në dorë diamantin Bjeshka e Dritës, megjithëse Shah Shuxhati nuk e pranoi kërkesën e tij. Disa burime thonë se në fund, Ranxhit Singh, në bashkëpunim me britanikët, internuan familjen e Shah Shuxhatit dhe torturuan vetë shahun, por megjithatë Shah Shuxhati nuk donte t'ia dorëzonte diamantin Bjeshka e Dritës qeverisë britanike derisa Ranxhiti i torturoi para syve të birin dhjetë vjeçar. Në fund, Shah Shuxhati nuk e duroi dot këtë situatë dhe ia dorëzoi diamantin Britanisë kundër dëshirës së tij të brendshme. Ranxhit Singh fillimisht e çon diamantin në Indi dhe prej andej ia dorëzon qeverisë britanike sipas një traktati midis Indisë dhe britanikëve. Sigurisht, vetë britanikët besojnë se diamanti Bjeshka e Dritës iu dhurua mbretëreshës së Anglisë nga qeveria indiane.

Për më shumë se 150 vjet tani, "Bjeshka e Dritës" është pjesë e Stolive Mbretërore të Britanisë dhe mbahet së bashku me stolitë dhe thesaret e tjera mbretërore britanike në një vend të veçantë në Kullën e Londrës, një pallat historik në bregun verior të lumit Thames. 

Faleminderit që dëgjuat këtë episod të podkast-it tonë. Në këtë episod folëm për dy pjesët e diamantit me famë botërore të quajtura "Deti i dritës" dhe "Bjeshka e dritës" dhe historia e ndryshme në të cilën udhëtoi secili prej tyre, dhe në episodin e ardhshëm do të përpiqemi të tregojmë për historinë e një thesari tjetër të historisë së Iranit, përkatësisht "Cilindrin e Kirit”.

Të dashur miq, kemi mbërritur në fund të këtij episodi të podkastit “Së bashku me thesaret historike të Iranit”. Ju mund të dërgoni kritikat, pyetjet dhe sugjerimet tuaja përmes faqes sonë. Do të dëshironim shumë të dinim mendimet dhe pikëpamjet tuaja për këtë podkast dhe podkastet tona të tjera dhe për të ndërvepruar dhe shkëmbyer ide me njëri-tjetrin. Ne gjithashtu do t’ju jemi shumë mirënjohës që nëse ju pëlqen përmbajtja e podkast-it, ju lutemi ta ndani atë me miqtë dhe familjarët tuaj dhe t’ua prezantoni atë edhe të tjerëve.

Programet tona mund t'i ndiqni në faqen e radios https://iranradio.ir/sq/. Tekstin e këtij programi mund ta lexoni në faqen https://parstoday.ir/sq