Arti në dritën e Revolucionit Islamik

Të nderuar miq jemi së bashku me një seri programesh prej 10 pjesëve me titull "Arti në dritën e Revolucionit Islamik", që i dedikohen përvjetorit të fitores së Revolucionit Islamik dhe dhjetëditëshit të Faxhrit të vitit 2018. Në këtë program do të fokusohemi në zhvillimin, strukturën, konceptet, degët dhe sukseset e artit iranian gjatë 40 viteve pas fitores së Revolucionit Islamik.

"Arti i Revolucionit Islamik" është një zhanër i veçantë i artit që u formua njëkohësisht me ngritjen e protestave revolucionare nga ana e popullit të Iranit, nga një numër artistësh muslimanë në përputhje me lëvizjet revolucionare të popullit. Pas fitores së Revolucionit Islamik të Iranit në shkurt të vitit 1979, këto vepra u quajtën Arti i Revolucionit. Periudha e lindjes së artit të revolucionit është një nga periudhat e lavdishme të kulturës dhe artit në historinë iraniane. Artistët e kësaj epoke, me një koncept të aftë të themeleve të artit të lashtë islamik iranian, në përputhje me origjinën moderne të artit bashkëkohor, u përpoqën të gjejnë artin e revolucionit islamik bazuar në elementët e artit iranian dhe mjedisin shpirtëror në përputhje me kulturën islame. Por si ishte rrjedha historike e formimit të këtij arti?

(Arti i Revolucionit islamik)

Në vitet e fundit të regjimit Pahlavi, shoqëria iraniane po lëvizte drejt ritmit perëndimorë. Megjithëse ndodhën përpjekjet e një grupi artistësh për të vendosur lidhje me traditat e së kaluarës, përcaktimi serioz i shtetit dhe sistemit qeverisës të Iranit, imitimi i Perëndimit dhe futja e teknologjisë dhe strukturës së jetës dhe kulturës dhe promovimi i artit perëndimor, ndikuan negativisht tek ky lloj i artit. Ndërsa qeveria Pahlavi u përpoq të formësonte "modernizmin" së bashku me zhvillimet më të fundit perëndimore në artin iranian, inkurajoi artistët jo vetëm të njihnin, por edhe të ndiqnin modelin e vënies së këtyre praktikave artistike.

Një nga kërkesat e revolucioneve në çdo kohë dhe kudo në botë është mohimi i ndonjë lidhjeje me sistemin e mëparshëm. Revolucioni islamik i Iranit nuk ishte përjashtim për këtë dhe qasjet moderniste të artit, siç u promovuan gjatë kohës së Pahlavit, nuk u pranuan nga artistët revolucionarë. Kjo kërkesë për një pushim nga e kaluara ka bërë të mundur krijimin e një shoqërie të re dhe, përveç kësaj, ka mishëruar një lloj "idealizmi" në art. Për shembull, nëse gjatë periudhës së Pahlavit, në art dhe në letërsi, në një periudhë të hershme të revolucionit u ndeshën një lloj narracioni dhe përkushtimi historik, u krijua një këndvështrim "historik anti-narrativ" i cili synonte të përmirësonte idealet e shkaqeve përfundimtare të revolucionit islamik dhe me këtë rast, "arti popullor" i revolucionit u zëvendësua gradualisht nga "arti modern" i ndjekur nga regjimi Pahlavi. Rrënjët teorike të kësaj lëvizjeje artistike mund të shihen si "arti i protestës", i cili u zhvillua nga vitet 1941 e tutje me zhvillimin e mendimit të majtë midis artistëve iranianë. Kjo rrjedhë u formua në formën e literaturës së zezë dhe artit pas grushtit të shtetit të vitit 1953 dhe ishte i dukshëm në botimet e viteve të mëvonshme. Deri në vitet pesëdhjetë dhe pikërisht në vitin 1975, një numër i artistëve kritikuan seriozisht funksionimin e regjimit të mbretërisë. Ky veprim u karakterizua nga përpjekjet e studentëve dhe të diplomuarve të rinj, duke sfiduar rrjedhën zyrtare të artit.

Në ditët e pasionuara të revolucionit, shumica e këtyre artistëve qëndronin me tendenca të ndryshme fetare dhe laike, të sinkronizuar dhe të bashkuar kundër tiranisë mbretërore dhe paraqitën vepra të shumta në një kohë të shkurtër.  Ata i ekspozuan këto vepra revolucionare kudo që ishte e mundur. Për shembull, efektet vizuale të studentëve të ndikuar nga parimet e revolucionit u ekspozuan dhe u mirëpritën në shkurt të vitit 1979 në husienien Ershad, një nga qendrat për vëmendjen e forcave të reja revolucionare. Fokusi i këtyre veprave ishte vëmendja ndaj moralit dhe çështjeve fetare, varfëria dhe padrejtësia shoqërore, sloganet e revolucionit, lufta kundër imperializmit dhe njerëzit prisnin në radhë të gjata për t'i vizituar. Këto vepra u shpërndanë publikisht në të gjithë vendin. Në këto ekspozita të lëvizshme të mbajtura në qytete të ndryshme si Kom, Isfahan, Shiraz, Ahvaz, Kermanshah dhe Tabriz, artistët u përpoqën ta largonin artin nga mendja intelektuale dhe njerëzore dhe, me një mesazh dhe me gjuhë, të komunikojnë me masat.

Pikëpamjet revolucionare, si një motor i fuqishëm, ndryshuan drejtimin e artit nga ajo që ishte gjatë epokës Pahlavite, por sot, duke shqyrtuar mbetjet e kësaj periudhe, nuk mund të përcaktohet një politikë gjithëpërfshirëse dhe e synuar për të. Me fjalë të tjera, arti i revolucionit, megjithëse me shumë pasion dhe shpesh i formuar në mesin e të rinjve, ishte rrënjosur, por më shumë se një shpirt i organizuar, spontan dhe revolucionar. Kjo bëri që dega e artit të mos shtrihej përtej kufirit të imponuar të luftës së imponuar dhe qetësisë relative.

Një pikë e rëndësishme është se "popullariteti" i artit, në sensin e "të gjithë kuptimit të tij", së bashku me promovimin e cilësisë në bazë të vlerave revolucionare, është shenjë dalluese e të gjitha revolucioneve të mëdha në histori dhe nuk kufizohet vetëm në revolucionin islamik. Në artin e revolucioneve meksikane, kubane, etj. këto parime janë vërejtur gjithashtu shumë mirë. Por ndryshimi kryesor ndërmjet Revolucionit Islamik dhe këtyre revolucioneve të shekullit të njëzetë mund të parashikohet se revolucionet e tjera të shekullit të njëzetë nuk kanë modelin e tyre ideal në historinë e tyre dhe mbështeten në besimet dhe idealet shoqërore, ndërsa Revolucioni Islamik është përkufizimi i të ardhmes së tij, i përqendruar në të kaluarën dhe identitetin e tij islam dhe solli ringjalljen e traditave fetare në krye të idealeve të tij. Edhe pse duhet pranuar se arti i Revolucionit Islamik, përkundër dallimit në përmbajtjen e formave të krijimit të artit bazuar në idealet e tij revolucionare dhe propaganduese, ishte pothuajse i njëjtë me revolucionet e tjera dhe artistët iranianë në vitet e para të revolucionit krijuan vepra të të njëjtit lloj si artistët e vendeve të tjera.