Libri i Revolucionit, speciale me rastin e dhjetëditëshit të Faxhrit

Në këtë emision do të njihemi me pikëpamjet dhe mendimet e personaliteteve politike të viteve 50 sipas kalendarit diellor, lidhur me zhvillimet e revolucionit.

Sot kemi zgjedhur një libër shumë të rëndësishëm dhe me plot fakte historike. Libri “Misioni në Iran”, shkruar nga ambasadori i fundit i SHBA, rrëfen kujtimet e tij për dy vjet në Iran deri në shfaqjen e Revolucionit Islamik. Unë rekomandoj ta lexoni këtë libër sepse ai detajon të gjitha marrëdhëniet e mbretit iranian Shah me Amerikën. Para së gjithash le të bëjmë një prezantim të vetë ambasadori amerikan.  Pse mendoni se ditari i Z. Sullivan vlen të lexohet? Unë mendoj se ky është një udhëzues i mirë për audiencat që duan të gërmojnë më thellë në çështjet e Revolucionit Islamik. Së pari, ne mund të kuptojmë më mirë pse Amerika ishte një imazh negativ në mesin e iranianëve. Libri përshkruan detaje të marrëdhënies Iran-SHBA. Ai ka folur me qeverinë amerikane për blerje të mëdha nga mbreti Shah. Interesi i fortë i Carter për qeverinë e mbretit Pahlavi dhe më e rëndësishmja përpjekjet e tij për të ruajtur qeverinë e Pahlavi janë një tregues i mirë se sa një ambasador i huaj ishte në dijeni të sekreteve të Iranit dhe ishte në gjendje të merrte vendime në Iran. Kjo fjalia juaj e fundit ishte pak e rëndë. Çfarë do të thotë që ambasadori amerikan ishin në dijeni të sekreteve të vendit?

Eksperti: Pyetja juaj është një justifikim i mirë për të nisur lesimin e librit.  Z. Sullivan thotë se gjatë disa muajve të fundit të sundimit të Shahut Pahlavi, ai dhe ambasadori britanik kanë marrë urdhër zyrtarisht që ata të takohen me Shahun çdo ditë për të zgjidhur krizën e vendit. Sipas Z. Sullivan, Shahu ditëve të fundit, i besonte vetëm atij. William Sullivan më vonë foli në një intervistë për ditët e fundit të Shahut. Dëgjo këtë regjistrim:

(Sullivan: Mbreti e dinte që duhej të largohej, por nuk donte ta pranonte. Ai kishte humbur temperamentin e tij dhe nuk donte të këshillohej me askënd.)

Moderatori: Unë e di që Z. Sullivan ka qenë në Iran për dy vitet e fundit. Kjo do të thotë se, gjatë periudhës kur Carter ishte President i Shteteve të Bashkuara, vëllimi i marrëdhënieve ekonomike dhe politike ishte në kulmin e tij. A erdhi Sullivan në Iran me një mision special?

Eksperti: Faktikisht, Z. Sullivan kujtimet e tij i filloi nga këtu. Kur ai shkoi në Uashington për të marrë detyrën e ambasadorit, në fillim, Z. Brezhensky i shpjegoi atij situatën e mirë në Iran.

Moderatori: I njëjti Brezhensky i famshëm që është edhe teoricien i politikës ndërkombëtare?

Eksperti: Saktësisht. Brezhensky ishte këshilltari i sigurisë i Carter në atë kohë. Pastaj ata shkuan së bashku në dhomën e Presidentit. Z. Sullivan thotë se ajo ishte hera e parë që e ka parë Carter nga afër. Carter i tregon dhe i flet shumë për mbretin. Z. Sullivan atëherë e pyeti Carter-in  se cila ishte politika tij ndaj Iranit sepse më herët ai kishte se do të rishqyrtonte shitjen e armëve për vendet e tjera.

Moderatori: Këtë pjesë le ta lexojmë nga vetë libri.

Eksperti: Po. Është shumë herë më mirë hapeni faqen nr.27

Moderatori: (Në libër lexojmë) Përgjigja e presidentit ishte shumë e shpejtë dhe e drejtpërdrejtë. Ai tha se dëshiron të jetë i hapur në marrëdhëniet tregtare me Iranin  dhe thotë se nuk ka asnjë artikull specifik në listën e porosive të Iranit që përbën ndalimin e shitjes së tij.

Eksperti: Është takti se Shahu që prej fillimit të viteve 50-të ka qenë i interesuar për të zgjeruar marrëdhëniet e tij me Shtetet e Bashkuara me çdo pretekst.  Rritja e të ardhurave të vendit nga rritja e çmimit të naftës i dha Shahut një mundësi të mirë.   George Ban, nënsekretari i Shtetit ka një deklaratë interesante për Shahun.

Dëgjoni:

(Zëri origjinal i George Ban. Nën sekretari i shtetit: Ne kontrolluam blerjen e armëve nga Shahu deri në vitin 1970. Pastaj papritmas ai bleu 20 herë më shumë armatime. Kjo ishte shumë e tmerrshme.)

Moderatori: Me sa di unë. arter ishte një demokrat.  Një nga parullat e tij të fushatës elektorale në Shtetet e Bashkuara ka qenë të drejtat e njeriut.  Shahu ishte gjithashtu i shqetësuar se kjo do të dëmtonte fuqinë e tij. Kjo cështje nuk ishte parashtruar në ditarin e Z. Sullivan?

Eksperti: E njëjta gjë habiti ambasadorin amerikan.  Ai mendoi se mbase gjatë shërbimit të tij në Iran do të duhej të zgjidhte gjithmonë mosmarrëveshjet e Mbretit me Carter. Por ai shpejt e kuptoi se miqësia e mbretit me Carter nuk ishte më pak se e presidentit të mëparshëm. Disa në Iran gjithashtu menduan se Carter ishte krijues i problemeve. Dariush Homayoun, Ministri i Informacionit dhe Turizmit i Shahut thotë:

(Zëri origjinal / Në Iran ekzistonin shqetësime se Carter duke u bërë president do të shtonte presionet mbi Shahun)

Sekretari i Jashtëm i Carter, Cyron Vance dhe epror i Z. Sullivan menjëherë shkoi në Teheran për të qetësuar Shahun. Dëgjo bisedën e Cyron Vance:

(Cyron Vance: Sekretari i Shtetit i Carter. Administrata e Carter ka thënë se ne duam të rrisim miqësinë. Mbreti kishte frikë nga të drejtat e njeriut të Carter.)

Moderatori: Ju doni të nënkuptoni se Demokratit apo Republikanët nuk bënin asnjë dallim. Të gjithë e kishin mirë me mbretin?

Eksperti: Më saktë mund të thuhet se Shahu ishte një mjet efikas për Amerikën dhe nuk ishte e nevojshme që të dobësohej fuqia e tij. Ai ishte një pengesë e fortë për Bashkimin Sovjetik dhe një treg i mirë për shitjen e mallrave të tyre. Një pikë tjetër e rëndësishme që Z. Sullivan përmendi në librin e tij është mbështetja e Shahut për negociatat e Camp David për pajtimin arabo-izraelit. Carter kishte kaluar pjesën më të madhe të kohës së tij në projekt. Kur Shahu e përkrahu, Carter u gëzua shumë.

Moderatori: Unë mendoj se ambasadori iranian në SHBA në atë kohë ishte zoti Ardeshir Zahedi. Cili ishte roli i tij?

Eksperti: Z. Sullivan e ka përmendur Zahedinin disa herë, i cili u përpoq shumë për të mbajtur  në rregull gjërat në dy takimet e mbretit me Carter. Z. Zahedi ishte një mik i mbretit, i cili, herë pas here, thoshte gjëra të çuditshme dhe e interpretonte mbretin shumë herë më të fuqishëm sesa Carter. Le të dëgjojmë fjalët e Zahedi:

(Zëri origjinal/ Mbreti ishte shumë në favor të lirisë. Carteri nuk ishte aspak i rëndësishëm. Ai ishte i interesuar të shihte mbretin tonë)

Moderatori: Struktura dhe trupi i shtetit Pahlavi ishte shumë amerikane. A është kjo një çështje që nuk mund të injorohet?

Eksperti: Po ashtu është. Kudo në libër ne shohim Shahun duke pritur të shohë se çfarë mendojnë amerikanët dhe pastaj të lëshojnë urdhrin e tij. Pas vizitës së Carter në Teheran, Shahu ishte aq i lumtur kur Sullivanit i tha diçka në vesh. Ju amerikanët jeni vërtet njerëz të mirë! Ose Az’hari që ishte kryeministër. Në ditën e fundit të punës së tij, Sullivanin e thërret zyrën e tij dhe fshehtas i kërkon atij të bëjë diçka për Iranin, sepse në të kundër çdo gjë do të prishet.

Moderatori: Doja të pyesja se cili është përshkrimi i librit “ Misioni në Iran”, shkruar nga Z. Sullivan ambasadori i fundit amerikan në Iran, për lëvizjet e Imam Khomeinit. Sa realist e shihni pikëpamjen e tij?

Eksperti: Sullivan thotë se ai për herë të parë e pa foton e imam Khomeinit gjatë një demonstrate studentore në Amerikë, në kohën kur Shahu shkoi në Uashington për të takuar Carter-in. Një studim i ditarit të Z. Sullivan tregon se ai ka punuar shumë për të zvogëluar krimet e mbretit dhe çka është më e rëndësishmja, për të fshehur dorën e Amerikës në vrasjen e njerëzve.

Moderatori: Kjo është shumë e përgjithshme. A mund të thuash pak më shumë konkretisht?

Ekspert: Për shembull, masakra e 17 Shahrivarit, e cila tronditi revolucionin dhe shumëfishoi shpejtësinë e revolucionit, është përshkruar si një ngjarje shumë e zakonshme në librin e Sullivan. Lexoni një pjesë nga libri:

Moderatori: Lexon nga libri/ Ndërkohë, disa nga demonstruesit, të cilët me sa duket ishin studentë të rinj, marshuan nga mesi i fushës drejt ushtarëve dhe ushtarët u përqendruan në pozicion luftimi dhe filluan të marshojnë për të shpërndarë demonstruesit. Ajo që ndodhi pas kësaj skene nuk ishte plotësisht e qartë.  Disa thonë se demonstruesit sulmuan ushtarët dhe synuan tu merrnin armët. Pas përleshjes, komandanti ushtarak urdhëroi trupat e tij të ndiznin zjarr dhe pasi sheshi i boshatis më shumë se dyqind demonstrues mbetën vranë.

Moderatori: Lloji i fjalëve të përdorura për të sqaruar ngjarje është se ai donte të thoshte se nuk kishte ndodhur diçka e veçantë.

Eksperti: Krimi në atë ditë ishte shumë i rëndë dhe të gjitha mediat në mbarë botën shkruan për të. Por ndërsa pas asaj ngjarjeje presidenti Carter mbështeti Shahun, ashtu bëri edhe Sullivan.  Imam Khomeini, natyrisht, ia bëri të qartë përgjigjen për Carter duke thënë:

(Imam Khomeini - 26 Mehr. Carter thotë se Shahu kërkon lirinë. Carter është një mashtrues)

Moderatori: Unë mendoj se amerikanët nuk kishin një perceptim të qartë të fuqisë së grupeve fetare dhe nuk mendonin që ata  do t’i kishin kushtuar kaq shumë rëndësi politikës.

Eksperti: Kjo është një çështje e rëndësishme.  Deri në vitin 1979, pothuajse shumica e qyteteve në Iran ishin të përfshirë nga protestat. Por Amerika mendonte se këto ishin tubime të vogla dhe joefektive kundër fuqisë së Shahut. Sullivan në një raport sekret informoni Uashingtonin për qetësinë në Iran dhe marrëdhëniet e mira SHBA-Iran.

(Shtypshkronja)

Nga Ambasada e SHBA në Teheran drejtuar Departamentit të Shtetit në Uashington DC.

Tema: Pasqyrë e situatës dhe marrëdhënieve iraniane

Datë: 14 Ordibehesht 1357 ( sipas kalendarit hënor)

Në përgjithësi, marrëdhëniet Iran-SHBA janë të shkëlqyera. Këto lidhje u forcuan nga udhëtimi i Shahut në Uashington në nëntor dhe vizita e presidentit amerikan në Teheran në fund të dhjetorit. Marrëdhënia jonë bazohet në interesa të ndërsjella të sigurisë dhe në një vizion të përbashkët për pothuajse të gjitha zhvillimet kryesore rajonale dhe ndërkombëtare. Me fuqinë dhe ndikimin e tij në rritje, Irani ka qenë gjithmonë i gatshëm të luajë një rol më aktiv në çështjet rajonale për tu shërbyer interesave tona. Megjithëse pajisjet tona ushtarake dhe programi i këshillimit janë aspektet kryesore të marrëdhënieve tona me Iranin, ne gjithashtu kemi një gamë të gjerë interesash të tjera. Eksportet tona civile në Iran tani arrijnë në rreth 2 miliard dollarë në vit. Më shumë se 155 nga korporatat dhe bankat më të mëdha të Amerikës janë aktive në këtë vend. Dhe tani 39,000 amerikanë jetojnë në Iran. Një komision i përbashkët midis Iranit dhe Shteteve të Bashkuara u krijua për herë të katërt në Uashington nën kryesinë e Vance, me qëllim të avancimit të bashkëpunimit publik dhe privat të SH.B.A.-së në fushat e energjisë, burimeve njerëzore, bujqësisë, tregtisë, financave, shkencës dhe teknologjisë.

                             Sullivan. Ambasadori amerikan në Iran)))

Moderatori: A ishte vërtet kaq e vështirë për shtetin që të kuptojë kërkesat e popullit fetar iranian?

Eksperti: Udhëheqja e Imam Khomeini ishte me të vërtetë një fenomen i ri për Shahun dhe Perëndimin. Ata do të tronditeshin nga çdo fjalim i imamit dhe përpiqeshin ta neutralizonin atë .. Vetëm një fjalim i imam Khomeinit, prishë gjithçka. Kjo mund të shihet gjatë gjithë ditarit të Sullivan. Më vonë natyrisht amerikanët e pranuan. Ish prokurorja e ShBA Gary Sick thotë:

Gary Sik. Qeveria amerikane nuk dinte asgjë për klerikët

Henry Kirk. Shefi i zyrës së Iranit në Departamentin amerikan të Shtetit, i cili gjithashtu ishte një mik i Sullivan, ka thënë:

Henry Kirk. Shefi i zyrës së Iranit në Departamentin amerikan të Shtetit: Të kuptuarit tonë mbi Z. Khomeini ishte i paplotë. Ne nuk e dinim se çfarë ai mendonte dhe çfarë kërkonte)

Moderatori: Dua t'ju pyes se çfarë ndryshimi pësoi politika amerikane deri në ditën e fundit të regjimit Pahlavi?

Eksperti: Pothuajse asnjë ndryshim. Sullivan thotë se ka dashur të ndryshoj pak politikën, por ishte urdhëruar nga Uashingtoni që të vazhdojë të njëjtën rrugë në mbështetje të plotë të Shahut. Mesazhi i Uashingtonit ishte shumë i qartë.

Moderatori: Më lër të lexoj nga libri.

(Ne u befasuam shumë kur e morëm përgjigjen e kësaj pyetjeje shumë shpejt dhe në mënyrë të qartë. Përgjigja e Uashingtonit ishte se qeveria amerikane mendonte se mbijetesa e Shahut ishte me rëndësinë tepër të madhe dhe se SHBA mbështesin çdo vendim që ai ndërmerr për të konsoliduar fuqinë e tij. Kjo do të thoshte se Shtetet e Bashkuara mbështetin çdo veprim që ishte i nevojshëm për përfundimin e krizës në Iran dhe shtypjen e opozitës. Fq 158)

Moderatori: Për fat të keq, kemi shumë pak kohë. Por duket se është një libër interesant dhe ia vlen të lexohet.

Eksperti: Po kështu është. Sigurisht çdo libër gjithashtu ka nevojë për analizim. Kur lexoni, kini kujdes se autori ka qenë i kujdesshëm për të shfajësuar mbështetjen SHBA ndaj Shahut dhe të keqinterpretojë pesimizmin e iranianëve ndaj Amerikës. Më në fund, ai është munduar ta tregojë veten si një njeri etik që është sjellë në mënyrë të arsyeshme. Por është fakt se SHBA bëri gjithçka për të mbajtur Shahun në pushtet por Amerika dështoi përballë popullit iranian.

Moderatori: Shumë faleminderit, për ju të nderuar dëgjues.