Сафари ҷовидона дар кӯчаҳои дилрабоӣ Астаробод, шаҳри қадимии Гургон

Порс Туде- Дар қалби шаҳри мудерни Гургон дар Шимолу шШрқи устони Гулистон дар зери тавсиаи шулуғи як маркази устон, яке аз муҳимтарин ва муқовимтарин бофтҳои шаҳари Эрон аз назари тарихӣ қарор дорад: Маркази шаҳри қадимие, ки қарнҳо бо номи «Астаробод» шинохта мешавад.

Шаҳри қатимии Астаробод, ки акнун бо номи Гургон шинохта мешавад, на як ёдгори хушку беруҳ балки мавҷудияти пайваста дар ҳоли таҳавулро нишон медиҳад, ки улгуҳои меъмории он-аз деворҳои дифоӣ ва кӯчаҳои силсила маротибе гирифта то хонаҳои рӯ ба дохил бо бодгирҳои мутамойиз - биниши амиқе аз тадбиқи зиндагии шаҳрӣ   дар минтақаи ҷанубу шарқи  дарёӣ Хазар дар давраи исломӣ, бахусус дар давраҳои тағйирёбандаи сулолаҳои Сафавиён ва Қоҷор, фаҳмиши амиқ медиҳад. Ба гузориши Порс Тудей бо истинод ба Press TV, ҳувияти меъмории шаҳри қадимаи Астаробод бо заминаи беназири ҷуғрофӣ ва таърихии он пайванди ногусастанӣ дорад.

Ин шаҳр, ки дар соҳили ҷанубу шарқии дарёи  Хазар ҷойгир аст, минтақаи интиқоли  байни рутубати намноки ғарбии устони Мозандарон ва даштҳои хушки Туркманистон дар шимолу шарқ ишғол мекунад.

Ин макон, ки аз ҷануб бо кӯҳҳои бошукӯҳи Албурз ва аз шимол бо дарёи Гургон маҳдуд аст, ба он иқлими мӯътадил мебахшид ва дар айни замон онро ба як марзи доимӣ, осебпазирдар баробари таҳоҷумот  ва ғанимати  стратегӣ барои қудратҳои рақиб табдил мекард

Аз нигоҳи таърихӣ, Астаробод аз сояи пойтахти қадимаи Гургон (Ҷурҷон), ки 70 километр шимолу шарқ дар наздикии шаҳри муосири Гонбади Кавус, ки аз ҷониби муғулҳо ва заминларзаи фалокатбор дар асри 12 хароб шуда буд, бархостааст.

Муҳоҷират ва тағйири тамаркузи ҳаёти шаҳрӣ боиси шукуфоии Астаробод гардид. Вақте ки шаҳр ба қалъаи оилавӣ ва Дорулмулк (маркази қудрат)-и сулолаи Қоҷор табдил ёфт, аҳамияти он афзуд ва дар ниҳоят зодгоҳи Оғо Муҳаммадхон Қоҷор, асосгузори сулолаи Қоҷор, ки аз соли 1789 то 1925 бар Эрон ҳукмронӣ мекард, гардид.

Дар тӯли истилоҳои араб, низоъҳои Буидҳо ва Зиёрҳо, нооромиҳои муғулҳо, фитнаҳои Темуриён ва ҷангҳои Сафавӣ-Узбакистон - ҳама ба шакли шаҳрии Астаробод таъсири ҷисмонӣ расонидаанд ва ҳар як марҳилаи харобкорӣ ва барқарорсозӣ ба ривояти меъмории он афзӯдааст

Сохтори асосии шаҳри қадимаи Астаробод бо матои шаҳрии мустаҳкам ва ба дарун нигаронида шуда, ки дар дохили истеҳкомҳои мустаҳками дифоӣ ҷойгир буд, муайян карда мешуд. Шаҳр бо девори хишти хом, ки тақрибан 5-6 км дарозӣ дошт, бо бурҷҳо мустаҳкам ва бо хандақи амиқ муҳофизат карда шуда буд, иҳота шуда буд.

Меъмории маскунии Астаробод намунаи беназири мутобиқшавии бумӣ бо обу ҳавоӣ мартуб ва муътадили минтақаи Хазар аст

Хонаҳо асосан ба дарун нигаронида шуда буданд ва дар атрофи ҳавлиҳои марказӣ ташкил карда шуда буданд, ки рӯшноӣ, вентилятсия ва фазои кушоди хусусиро таъмин мекарданд.

Ҳаҷми асосии биноҳо одатан дар меҳвари шарқ-ғарб ҷойгир шуда буданд ва фазоҳои асосии истиқоматӣ (ҳуҷраҳои седари ва панҷдари) ба самти шимол ва ҷануб нигаронида шуда буданд, то нури офтоб ва бодҳои муфидро беҳтар ба худ ҷалб кунанд.

Хусусияти барҷастаи манзараи Астаробод, бахусус дар байни хонаҳои сарватмандтар, муҳофизаткунандаи бод буд, ки сохтори бурҷмонанд буд, ки шамоли сардтар ва баландтарро нигоҳ медошт ва онҳоро ба фазоҳои дохилии хона равона мекард.

Бомҳо нарм нишеб буданд, бо гил пӯшонида шуда буданд ва бо харпоҳои чӯбии мустаҳкам, ки аксар вақт аз деворҳо хеле дуртар мерафтанд, то сақфҳои муҳофизатиро аз борон эҷод кунанд, дастгирӣ мешуданд.

Масолеҳи сохтмонӣ комилан маҳаллӣ буданд: хишти пухта ва гилӣ, чӯб аз ҷангалҳои Албурз ва гаҷ гилӣ.

Қисми берунӣ, гарчанде ки асосан содда буд, метавонад хиштҳои ороишӣ ё тасмаҳои гилӣ бо навиштаҷоти оятҳо  Қуръон ё ашъоро дар бар гирад, дар ҳоле ки таваҷҷӯҳи дохилӣ ба утоқҳои васеъ ва дароз бо айвонҳои чӯбии печида (иван), тоқчаҳо ва дар намунаҳои  гаронтар, корҳои гилии гачбарӣ равона карда шуда буд.

Бофти  қадимии Астаробод, ки ҳоло маркази Гургон аст, намунаи нодири манзили доимӣ ва таҳаввулоти органикиро ифода мекунад. Бар хилофи бисёре аз ёдгориҳои таърихии Эрон, ки матрука ё файсал  шудаанд, ин бофт ҳамчунон як маркази шаҳрии зинда ва пуё аст.

Бо ин ҳол, ҳамин сарзиндагӣ, хатари тавсиаи бе мулоҳиза ва заволро ба аҳамроҳ дорад. Бо таваҷҷуҳ ба арзиши азими ин бофти қадимӣ, ин бофт дар авоили соли 1931 ба унвони як асари миллии (шумораи 41) сабт шуд.