Şiyə dınyo yolə alimon-191

Şiiə yolə alimon

Hicri-Ğəməri 1334-ə sori yəni milodi(1917-ə) qıləy zəmon ki,ço sori bədiqə İminə Dınyo Canq bə oxo rəse ki,osmani imperiyə həm miyoniku şıəbe.lıski bədiqə rusiyə həm de daxili canqon səş ğal be və İroni daxilədə bıə urusə ğıvvon bə ixtilof iyən təfrığəon dıço bin.qədə-qədə urusə ğıvvon İroniku xaric bin və inqiliston bo İronədə ıştə nufuzi hevuj kardero mınosibış vinde.jıqo qıləy şərayitədə be ki,Milli Şurə Məclis bo çominə kərə ıştə mevcudiyyətış elon karde və milləti nımoyəndəon min cumlə Seyd Həsən Mıdərris çı məclisi səhn və akt zalədə iştirokış karde.

Əhməd şah Ğacar Vusuğudduvləş bo devləti təşkild eoyro məmurış karde və Çominə Məclis bəçəy devləti etımod sədo iyən rayış doe.əmmo Vusuğudduvlə çı kişfəri koon bə səhmon dənoey əvəzi,de inqilistoni ıştə mızokirəonış bino karde və qıləy mığoviləş baste ki,deəpary mıtobiğ qırd hərbi iyən moliyyə təşkiloton çı inqilistoni nəzorəti jiyədə ğərolış qəte.çımonsə əlovə çı İroni osonə ro iyən şosse roon imtiyoz həm bəçəvon ehdə noey be.ım mığovilə ki,de 1919-ə mığovilə məşhure,İron əməli iyən praktiki surətədə bə inqilistoni mıstəmərə və mıstəmləkə peqarde.Vusuğudduvlə iyən çəy dıqlə vəziron de çosa həzo rışvə sıey ım mığoviləşon imzo karde və Məclis çın mığovilə imzo kardeyku aqah bıey bənav,çəy icro kardey zəminəşon həm hozzı karde……

Qıləy zəmon ki,Məclis çın beabruyə mığviləku xəbədo be,deəy mıxolifətış karde və Seyd Həsən Mıdərris çə mıxolifon rəhbər və navəjənonku be.Nəcəfi alimon  həm qıləy zəmon ki,çın mığoviləku aqah bin,deəy ıştə mıxolifətışon elon karde və millət həm bəştə nımoyəndə iyən alimon pemandə holədə de ım mığovilə icro kardey ıştə mıxolifətışon nışon doe.nəticədə Əhməd şah məcbur be Vusuğudduvlə çı devləti vəzirəti koyku bə kəno bıno və həmonə mığoviləş ləğvış karde…..

Inqilistoni devlət ki,şah bo bə Məclisi ələyh qıləy kifoyət ğədərədə ğudrəti soyb nıbeyışon vinde və Məclis iyən Məclisi odəmon boştə nufuzi hevuj kardero maneə zıneydəbe,əve bə ğərol ome ki,bəçəvon dasti jiyədə ğərol qətə devləti qıləy ğudrət bıbaxşo ta çı Məclisi ğudrətiku bəkamko.de ın məğsədi inqiliston de İroni çandə nəfər siyosi şəxsiyyəton mızokirəşon bino karde.əmmo peşo hərbi ğıvvon komandir yəni Rızaxan Mirpənc ki,qıləy ğudrət tələb iyən hoziyə şəxs be,mınosib vindeşone.çı inqilisi plan ım be ki, Məşrutə Nizomi bə Cumhuriyyət ya Respublikə təbdilkon və çandə mıddəti bədiqə Rızaxanışon bənə İroni dayimi prezdenti unvoni mıərrıfi iyən təğdımışon karde və co qıləy istibdod iyən despotizmışon bə İroni milləti təhmil iyən məcbur kardeşone…..

Rızaxan Məşrutə bə Respublikə təbdil kardey planış bənav bardeşe iyən icroş karde və əmmo Mıdərris iyən çəy duston de ın plani de şiddəki mıxolifətışon nışon doe.əvon zıneydəbin qıləy Cumhuryyət ki,piyə istemor bıə inqilsiton əy himoyə kardedə,ğərəz istibdod iyən despotizmi co çi nibəbe.bəçəy xoto be ki, Rızaxani de Seyd Həsən Mıdərris deşmınəti bino be.

Mıdərris iyən çəy duston dayimi təğibon boyis be Məclis Rızaxani doə liyihə ğəbul nıkon.əmmo i sor bədiqə inqiliston de Rızaxani koməki qıləy kudeta ya peqordımoni planış kəşe və icroş karde.Rızaxani de ın kudeta ya peqordımoni roy vositə Tehroni şəhrış fəth karde.Devlət iyən Məclisış munhəlış karde, vodoşe.ıştənış canqi vəzir elonış karde iyən seyd Ziyauddin Təbətabayiş bo kabineti təşkil kardero məmurış karde.seyd Ziyauddin Təbətabayi devləti kardə koonku qıləyni çı Rızaxani mıxolifon dastqir iyən əvoni dərbədər kardey be.Seyd Həsən Mıdərris həm ki,çı Rızaxani iminə mıxolifonku be,dastqir iyən dərbədər kardey be…..

Rızaxani kudeta ço sor bədiqə Çominə Məclis təşkil kardey be və ın dəfə Seyd Həsən Mıdərris çı Məclisi rəyisi mıovin vıjniyə be.əv çı islohtələbon hizb iyən partiyəş təsisış karde və 1299-ə sori isfəndə manqi seminə ruji kudeta ya peqordımonədə iştirok kardə fərdonış çı Məclisiku ixracış karde.Rızaxan ki,ijən canqi vəzirətiş bəştə ehdəş peqətəbe,ıştə ğudrəti dayirə hevuj kardey tələb kardedəbe və devlət həm deçəy ziyodə tələbon mıxolifət iyən mıborizə bardey ğudrətış nıbe.əmmo Məclis çəy mığobilədə mandə be,pencminə Məclis iftitoh iyən oj kardey be.Mıdərris iyən çəy tərəfdoron əğəliyyət iyən kamə dastədə bin və çı Məclisi əksəriyyət çı Rızaxani tərəfdoron təşkil doydəbin.Rızaxani mıvofiğon Məşrutə bə Cumhuriyyəti təbdil kardey planiku ijən sənibəton bəhs kardey be.əmmo Mıdərris iyən çəy tərəfdoron ijən de həmonə loyihə de şiddəti mıxolifətışon karde.hətto Seyd Həsən Mıdərris se kərə səyış karde ta Rızaxani istizoh iyən impiçmentkon.əmmo bəçəy duston kaməti dəlili xoto,bə ın ko mıyəssər iyən mıvəffəğ nıbin.demiyən çı Mıdərrisi mehkəm iyən istidloli bıə mıxolifon boyis be ki, çı Rızaxani doə loyihə ğəbul kardey nıbu.