Bugünkü sohbetimizde İran’da kültür balık sektörünü ele almak istiyoruz.

İran İslam Cumhuriyeti kuzeyinde ve güneyinde yaklaşık 6 bin kilometre sahil şeridi ve çeşitli deniz canlılarının zengin kaynakları ile deniz ürünlerini yetiştirme alanında yatırım yapmaya büyük önem veriyor. Bu yüzden bugünkü sohbetimizi İran’da bu sektörde yatırım fırsatlarına ayırdık.

Günümüzde dünyanın artan nüfusu ile birlikte gıda maddelerinin insan sağlığının korunmasında rolü büyük önem arz ediyor. Bu arada deniz canlılarının sunduğu proteinin diğer et çeşitlerine nazaran daha iyi kalitede olması ve kalp ve damar sağlığı bakımından olumlu etkisi, çocukların fiziksel ve zihinsel gelişmelerine katkısı, yaşlı insanların cismi ve zihni gücünü geliştirmesi gibi alanlarda etkileri yüzünden bu gıda maddelerine yönelik talebin de artmasına sebebiyet veriyor. Ancak denizlerde canlı türlerinin orantısız bir şekilde avlanmaları ve bu değerli besin maddelerinin doğal ortamlarda varlığı risk altına girmesi yüzünden bir çok canlı türünün yok olma tehdidi ile karşı karşıya geldiği anlaşılıyor. Bu yüzden bir çok ülke deniz canlılarını avlamanın yanında kültür balık sektörünü geliştirmeye ve bir yandan gıda maddeleri ihtiyacını karşılarken öbür yandan balık yavrularını denize bırakarak bu kaynakların kendini ihya etmesine yardımcı olmaya çalışıyor.

Kuzeyinde ve güneyinde yaklaşık 6 bin kilometre sahil şeridi ve çeşitli deniz canlılarının zengin kaynakları bulunan İran, deniz ürünlerini yetiştirme alanında yatırım yapmaya büyük önem veriyor.

İran’ın kültür balık sektöründe faaliyetinin mazisi yaklaşık yüz yıl öncesine ve havyar balıklarını yetiştirmeye dayanıyor. Günümüzde ise İran’ın çeşitli bölgelerinde kültür balık alanında faaliyet yürüten yüzlerce merkez ve çiftlik bulunuyor. Bu merkezlerin varlığı İran’a kültür balık sektöründe önemli bir konum kazandırdığı anlaşılıyor, öyle ki her yıl yüz binlerce ton kültür balık yetiştirilerek dünya piyasalarına ihraç ediliyor.

Bu arada İran’da deniz canlılarını yetiştirme sektöründe soğuk ve sıcak su balıkları ve karides önemli bir yeri bulunuyor. Soğuk ve sıcak su balıkları farklı sıcaklıklarda suda yetişen iki önemli kültür balık grubunu oluşturuyor.

Sıcak su balıklarının en önemli özelliği, yetiştiği suyun sıcaklığıdır. Bu tür balıklar genellikle 20 ila 30 derece sıcaklıkta olan sularda iyi yetişir. Sıcak su balıkları suyun sıcaklığı 33 derecenin üzerine çıktığı takdirde boğulur ve 13 derecenin altına indiği zaman da hastalanır ve 8 derecenin altındaki suda kış uykusuna dalar.

Öte yandan duru ve şeffaf sular sıcak su balıklarının yetişmesi için gerekli olan mikro organizmalardan yoksun olduğu için bu tür balıkların bulanık sularda iyi yetiştiği gözleniyor. Sıcak su kültür balıklarına Kepur balığını örnek vermek mümkün. İran’da ticari boyutta yetiştirilen Kepur balıklarından dört çeşidi genellikle üstü açık toprak üzerinde yapılan havuzlarda yetişir. Topraktan yapılan havuzların özelliği, bu tür balıkların ihtiyaç duyduğu mikro organizmaların bir bölümünü doğal olarak karşılamasıdır.

Kültür balıklarının yetiştirildiği bir başka ortam, kafes veya sepetten yapılan ortamlardır. Aslında deniz canlılarını bu şekilde yetiştirmenin derin mazisi vardır. Eskiden balıkçılar avladıkları balıkları pazara ulaştırana kadar bir nevi kafeslerde saklardı. Bu yöntemde yakalanan balık bir kafesin içine atılıyor ve su çok rahat bir şekilde kafesin içinden akıyor.  Gerçekte kafes sisteminde balık yetiştirmek, balıklara kendi doğal ortamında yetişme fırsatı veriyor, üstelik onları hiç bir tehlike de tehdit etmiyor. Hali hazırda dünyanın bir çok ülkesinde deniz canlılarını yetiştirme alanında bu sistemden yararlanılıyor.

Hali hazırda İran’ın Kiş adası gibi bazı bölgelerinde sıcak su balıkları yetiştiriliyor ve üretilen ürünler Irak, Azerbaycan cum., Rusya ve Afganistan gibi ülkelere ihraç ediliyor.

Alabalık çeşitleri ise soğuk su balıkları kategorisinde yer alan ve kültür balık çeşitlerinin önemli bir bölümünü oluşturan balıklardır. Bu tür balıklar dünya piyasalarında da önemli yeri bulunuyor.

Soğuk su balıkları 6 ila 19 derece sıcaklıkta olan sularda yetişir. Gökkuşağı alabalığı soğuk ve oksijen bakımından zengin olan sularda barınır ve Büyük okyanus ve Kuzey Amerika kıyılarının yerli balığı olup zamanla dünya genelinde yetişirilmeye başlanmaştır. Gökkuşağı alabalığının ağırlığı doğal şartlar ve bazı göletlerde 9 kilograma kadar çıkabilir. Kırmızı benekli alabalık ise şekil ve renk bakımından çok çeşitlidir. Bu balık dağlık alanların soğuk sularında yetişir. İran’ın kuzeyinde yetişen bir nevi balık kırmızı benekli alabalığa çok benzerdir ve oldukça lezzetli eti vardır.

İran’da bir çok çeşmenin suyu soğuk olduğundan soğuk su balıklarının yetiştirilmesi için uygun bir ortamdır. Buna göre İran’ın Gilan, Lorestan, Merkezi ve İsfahan gibi eyaletlerinde çok sayıda kültür alabalık çiftliği kurulmuştur. İran’ın kuzeybatısında yer alan Erdebil eyaleti de soğuk su balığı yetiştirme alanında aktif eyaletlerden biridir. Erdebil eyaleti uygun iklim şartları ve 400 kadar kültür balık çiftliği ile gökkuşağı alabalığı başta olmak üzere çeşitli soğuk su balığının yetiştirilmesi için uygun bir bölgedir.

Bilindiği üzere dünya piyasalarına girebilmek için uluslararası standartlara uymak bu işin olmazsa olmazlarından sayılır. İran İslam Cumhuriyeti Batı’nın dayattığı tüm yaptırımlara ve küresel bilgilere ve protokollere ulaşmasının engellenmesine rağmen kültür balık sektöründe önemli ilerleme kaydetmiş ve ürünlerini dünya piyasalarında rekabet edebilecek kaliteye ulaştırmıştır. İranlı üreticiler iç piyasaların ihtiyacını karşılamanın yanında ürünlerinin bir bölümünü de dünya piyasalarına ihraç ediyor.

Günümüzde kültür balık çiftliğinin sahiplerinin bir uygulaması, ürünlerine kimlik kazandırmaktır. Bu merkezlerde kültür balıklarının larva aşamasından yavru balık ve balık aşamaların gelerek çiftlikteki havuzlara intikal ettirilmelerine kadar tüm aşamaları kayda alınır ve ambalajların üzerinde balığın havuza intikal ettiği günden beslenmesinde kullanılan besin maddelerinin kalitesine kadar tüm önemli bilgiler kaydedilir. Bu çalışmada hatta balığın beslendiği saatler bile belirlenir ve böylece ihraç edildiği piyasada alıcı uluslararası standartlara uygun kodları görerek satın aldığı ürünün kalitesini anlayabilir.

Son yıllarda İran’da balıkçılık alanında bilim temelli firmaların faaliyete başlaması bu sektörde özellikle kültür balık yetiştiren merkezlerin bazı yeteneklerini geliştirmeye başladı. Bu firmalar kültür balık alanında sürdürülebilir kalkınma projelerini irdeleyerek bu sektörde faaliyet yürüten merkezlere yardımcı oluyor. Bu bağlamda söz konusu merkezlerin tek hücreli yosun çeşitlerini yetiştirerek sıcak sularda yetişen balıklara yem tedarik görmek, soğuk su balıkları için aşı üretmek ve deniz kafeslerinin tasarımı, yapımı, bakım ve onarım çalışmalarını tamamen yerli hale getirmek gibi alanlarda faaliyetlerini genişlettiği gözleniyor.

Deniz ürünlerini üretim, sunum ve çeşitlilik bakımından geliştirmek bu sektörde katma değer sağlayan ve sonuçta gelirlerin artmasına vesile olan durumlardır. Hali hazırda dünyanın bir çok ülkesinde deniz ürünleri canlı, dondurulmuş, kurutulmuş, konservesi yapılmış şekillerde müşterilere sunuluyor. Bu arada bazı ülkelerde özellikle balıklardan salam, sosis, pasta, dolma, ızgara, köfte ve benzeri şekillerde ürünler üretilmesi oldukça yaygın hale gelmiştir. Bu bağlamda deniz ürünleri üzerinde araştırma geliştirme çalışmasını yürüten ve bu sektörde faaliyet yapan firmalar müşterilerinin farklı zevklerine uygun ürün üretmeye çalışıyor.

İran’da bu sektörde faaliyet yürüten uzmanlar da benzer bir şekilde ürünleri çeşitlendirerek bu piyasada boy göstermeye ve ülke için gelir kaynağı yaratmaya çalışıyor.