Bugünkü sohbetimizde İran’da plastik pazarını ele almak istiyoruz.

Bilindiği üzere 19. yüzyılın ikinci yarısında plastiğin üretilmesinden sonra insanların yaşamında büyük değişim ve değişiklikler yaşandı. Bu sanayi İran’da da uygun zemine sahip olan sanayi dallarından biri sayılır.

İnsanların icatlar tarihinde polimer icadı, insanın en acayip icatlarından biridir. Aslında polimerler insanın yaratıcı düşüncesi ve eski bir arzusunun hayata geçmesinin sonucudur. Tarih boyunca bir çok insan bazı kimyasal unsurları saf hale getirdi ve kimyasal reaksiyonlarla birbiriyle birleştirmek yoluyla farklı özellikleri taşıyan değişik ürünleri üretmek istemiştir. İnsanın polimerin yapım teknolojisine ulaşması bu eski arzunun gerçek olmasıydı.

Polimerler aslında plastiklerin şekillenmesinin temelidir. İnsanoğlu sentetik polimerleri yapmadan önce doğa, protein, kauço, katran ve zift gibi doğal polimerleri yapmıştı. İnsanlar tarih boyunca uzun yıllar doğal polimerleri kullanarak yaşamlarına gerekli olan aletleri ve silahları yapıyordu. Ancak 19. Yüzyılın ikinci yarısında plastiğin yapımı ile birlikte insanların yaşamı da büyük değişime uğradı.

Plastik maddelerin yapısı doğada karbon, hidrojen, oksijen, nitrojen, klor ve kükürt gibi var olan doğal maddelere ve kimyasal unsurlara dayalıdır. Bu unsurlar petrol ve doğalgaz gibi fosil yakıtlardan, havadan, sudan ve hatta canlı bitkilerden elde edilir. Söz konusu kimyasal unsurların yapısında mümkün mertebe yer değiştirme ve bu yer değiştirmelerin sayısı farklı özellikleri olan çeşitli plastiklerin üretilmesine vesile oluyor. Elde edilen plastik sert veya yumuşak, duru şeffaf veya mat ve yine ahşap veya deri veya ipek gibi olabilir.

Plastiklerin kullanım alanı ise oldukça geniş ve çeşitlidir. Cep telefonu, baret, serum torbası, kap kacak, elektrikli eşyalar ve hepsinden daha önemlisi naylon torbalar, yapımında çeşitli plastik maddelerinin kullanıldığı bazı ürünlerdir.

Plastiklerin en çok kullanıldığı alan ise %30 oranı ile ambalaj sektörüdür. Plastik maddeleri bu denli geniş bir kullanım alanları itibarı ile insanların yaşamında önemli rol ifa etmektedir. Günümüzde dünya genelinde tüketilen petrolün %4 kadarı plastik üretiminde kullanılıyor.

Yine ilginçtir ki bundan 150 yıl öncesine kadar günümüzde dünya genelinde var olan bunca plastikten hiç bir yoktu. Gerçekte plastik sanayiinin mazisi ve başlangıcı miladi 1868 yılına dayanır. O yılda ketenden elde edilen piroksilin, nitrik asit ve kâfurun karışımından sellüloit adında tamamen farklı ve yepyeni bir madde elde edildi. Sellüloit adlı maddenin geliştirilmesi ise plastik sanayiinin şekillenmesine zemin hazırladı.  Sellüloit’in en önemli kullanım alanı, film çekiminde kullanılan nagatiflerin yapımıydı.

Bu gelişmeden yaklaşık 50 yıl sonra ve 1909 yılında plastik sanayiinde ikinci sıçrama, fenolik adı ile ün yapan yeni bir maddenin üretilmesi ile yaşandı. Baklit adı ile anılan Fenol formaldeit elektrik cihazlarının yapımında bir çok kullanım alanı buldu.

Yine plastik sanayiinde üçüncü temel sıçrama ve büyük değişim ve plastiklerin gelişmesi 1920 yılında ve sellüloz estatın bu sanayiye katılması ile yaşandı. Bu polimer yapı itibarı ile sellüloz nitrata benziyor, fakat üretimi ve kullanımı daha güvenli bir şekilde gerçekleşiyor.

İkinci dünya savaşı sırasında da naylon ve polietilen gibi polimerler piyasaya girdi. 1970’li yıllarda ise iletken polimerler piyasalara girdi ve bilgisayarların yapımında kullanılan parçaların üretilmesinde bir devrim yarattı.

Gerçekte plastiklerin eşsiz özellikleri bu maddeleri dünyada en çok kullanılan maddelere dönüştürdü. Plastiklerin metaller gibi maddelerle nazaran daha hafif olması bu maddelerin çeşitli şartların altında kullanılmasına imkan sağlıyor. Yine plastiklerin elektriğe karşı geçirmezlik özellikleri bu maddelerin elektrik ve elektronik sanayilerinde kabloların izole edilmesi, elektrikli eşyaların yapımı gibi alanlarda bol bol kullanılmasına vesile olmuştur.

Öte yandan plastikler tıp alanında kullanılan cihazların ve teçhizatın yapımında da geniş ölçekte kullanılıyor. Yine mikroplar plastiklerin üzerinde üreme ve çoğalma yeteneklerini kaybettiğinden bu maddeler ameliyat odalarında, dişçilerin muayenehanelerinde ve ilaç sanayiinde geniş çapta kullanılmalarına zemin oluşturmuştur.

Plastiklerin renkli olarak üretilme kabiliyeti, ısıya ve çeşitli atmosferik şartlara ve kimyasal maddelere karşı dayanıklı olmaları, bu maddelerin kimyasal ve gıda maddeleri ve sağlık sektörü ile ilgili sanayilerde kullanılmalarına katkı sağlıyor. Bundan başka ve tüm bu özelliklerin yanında plastiklerin ucuz maliyetini ve yapımının kısa sürede gerçekleşmesi gibi özellikleri de unutmamak gerekir.

İran geniş petrol kaynakları ve petro kimya tesislerine sahip olan bir ülke olarak dünyada plastik maddelerinin en büyük üreticilerinden biridir. Gerçekte plastik, petro kimya sanayiinin ürünlerinden biridir ve petro kimya sanayiinin ürünleri arasında en büyük üretim kapasitesine sahiptir. Bilindiği üzere, petro kimya sanayii, petrol ve doğalgaz kaynakları olan ülkelerin iktisadi ve sosyal kalkınmasında önemli sanayi sektörlerinden biri sayılır. Nitekim İran’da yatırım önceliklerinden biri petrol ve doğalgaz kaynakları da gözetilerek petro kimya sanayilerini geliştirmeye yöneliktir.

Gerçekte petro kimya sektörünün en önemli ham maddelerinden biri doğalgaz olduğundan, İran bu alanda önemli rekabet meziyetine sahiptir.

İran’da üretilen doğalgazda etan oranının yüksek olması, iç piyasanın büyüklüğü ve petro kimya tesislerinin çeşitliliği, İran petro kimya sektörünün elini rekabette güçlendiren bileşenlerden bazılarıdır.

İran’ın petro kimya sektörünün yatırım için büyük kapasiteye sahip olduğundan, yatırım danışmanlarından Alastır Henman bu konuda şöyle diyor: İran’da yatırım için eşsiz fırsatlar bulunuyor. İran üretim için çok uygun altyapılara sahip olan bir ülkede ve uzun vadede petro kimya ürünlerini ihraç eden ülkelerin biri olacaktır.

2014 yılında İran’ın Ortadoğu bölgesinde üretilen petro kimya ürünlerinde payı yüzde 25 kadardı. İran’da her yıl polimerlerin ham maddesi olarak 5 milyon ton üretim gerçekleşiyor ki bunlardan bir milyon tonu ticari amaçlı plastikler oluşturuyor.

Günümüzde İran’da 50’yi aşkın firma ve petro kimya kompleksleri beyaz eşya, tekstil sanayii ve otomotiv sanayii gibi alanların ihtiyaç duyduğu çeşitli ürünleri üretiyor. İran’da bu sektörde faaliyet yürüten girişimciler yan sanayii üzerinde daha fazla yatırım yapmak ve yeni teknolojileri kullanmakla katma değeri olan ürünleri üretmeye ve piyasalara sunmaya çalışıyor.

Plastik sanayiinin yanında İran’da melamin sanayiinden de söz etmeliyiz, zira İran bu alanda dünyanın ilk üç ülkesi arasında yer alıyor. Son yıllarda İran’de melamin alanında faaliyet yürüten girişimciler oldukça kaliteli ürünleri üreterek Fars körfezi ülkeleri, Doğu Avrupa, Güney Afrika ve latin Amerika ülkelerine ihraç ediyor.

Kuşkusuz plastikler günümüz dünyasında hayatı hepimiz için daha kolaylaştırdı, fakat bir o kadar da plastiklerin orantısız bir şekilde üretiminin artması ve bozulmazlık özelliği için çevre üzerinde yıkıcı tesirleri yeryüzünde hayatı tehdit etmeye başladı.

Uzmanlar plastiklerin yeniden kazandırılmasını bu maddelerin çevre üzerindeki yıkıcı etkilerini hafifletmenin en etkili yollarından biri olduğunu belirtiyor. Plastiklerin yeniden kazandırılması bu maddelerin katma değerini ve randımanını daha da arttıracaktır. İran’da bu sektör henüz genç bir sektör sayılır, ama buna karşın İranlı araştırmacılar bu alanda büyük başarılara imza atmıştır.

İranlı uzmanların plastik maddelerin yeniden kazandırılması alanında büyük başarılarından biri su ve meşrubatın boşu, yani pet şişelerinin yeniden kazandırılmasıdır. Bundan önce pet şişelerin yeniden kazandırılması tekniğinde bu madde sadece bir kez geri kazandırılabiliyordu, ancak İranlı genç uzmanların sunduğu yeni yöntemde pet şişeleri bir kaç kez yeniden kazandırılabiliyor. Bu tekniği geliştiren İranlı genç takım İtalya’da 2015 yılında düzenlenen startup yarışmasında birinci oldu.

Plastiklerin çevre üzerinde yıkıcı tesirleri ile mücadele yollarından biri, naylon torbaların yerine doğada çözülme hızı yüksek olan bitkisel maddelerden yapılan torbaları kullanmaktır.  İran’da bazı firmalar bu alanda yaptıkları yatırımları ile bu tür ürünleri üretmeyi başarmıştır.