Доналд Трамп Марказий Осиёдан нимани қидирмоқда?

АҚШ Марказий Осиё давлатлари билан алоқаларни кенайтиришга интилмоқда.

Порс тудей сайтининг хабар қилишича, АҚШ президенти Доналд Трампнинг Марказий Осиёнинг 5 та давлати етакчилари билан Вашингтондаги учрашуви минтақанинг табиий ресурслари ва стратегик мавқеи учун глобал кучлар ўртасида рақобат кучайиб бораётган бир пайтда, АҚШ Россия ва Хитой билан қўшниликда ўз таъсирини кучайтириш ва ҳаётий фойдали қазилмалар хавфсизлигини таъминлашга интилаётган  бир пайтда ўтмоқда.   6 ноябр куни Вашингтонда " Марказий Осиё -АҚШ" саммити бўлиб ўтади. Ушбу учрашувда тайёргарлик , жумладан, АҚШ расмийларининг Марказий Осиё мамлакатларига ташрифи АҚШ президенти Доналд Трампнинг ушбу минтақа давлатлари билан муносабт даражасинии оширишга жиддий ёндашишидан далолат беради.

АҚШ Давлат департаменти АҚШ делегациясининг ташрифидан мақсад бу мамлакатнинг минтақа билан алоқаларнини мустаҳкамлашдан иборат эканлигига ишора қилиб, биз ҳамкорликни ривожлантиришни ва 5+1 платформаси доирасида иштирок этишнинг 10 йиллигини нишонлашни интиқлик билан кутамиз, деб эълон қилди.  Трамп маъмурияти АҚШнинг Марказий Осиёдаги геосиёсий таъсирини кучайтириш Хитой ва Россияни ўз ичига олиш ва муҳим минерал ресурсларга эга бўлишга интилаётган кўринади.

Шу нуқтаи назардан, ушбу минтақадаги давлат раҳбарлари билан бўлажак учрашув ўтказиш Вашингтоннинг ушбу стратегик минтақадаги ўз позициясини мустаҳкамлашга қаратилган саъй-ҳаракатларини акс эттиради.

АҚШнинг Марказий Осиёдаги мақсадлари қуйидагилардан иборат: 

Биринчи мақсад: Хитой ва Россия таъсирини ушлаб туриш 

Доналд Трампниннг Марказий Осиёдаги асосий мақсадларидан бири минтақанинг Хитой ва Россияга қарамлигини камайтиришдир. Хитой " бир камар бир белбоғ" лойиҳаси ва кенг кўламли сармоялари билан иқтисодий таъсирини кенгайтирди. Россия эса КХШТ ва Евроосиё Иқтисодий Иттифоқи каби ташкилотлар орқали сиёсий ва хавфсизлик  таъсирини сақлаб келмоқда. Вашингтонда 5+1 саммити каби учрашувлар ўтказишоқда Доналд Трамп бу давлатларга муқобил вариантни таклиф қилишга интилмоқда. Геосиёсий жиҳатдан АҚШнинг Россия ва Хитой орқа ҳовлисида мавқеини мустаҳкамлаш Вашингтон учун қимматдир Бу давлатлар "Ўрта йўлак"да иштирок этадилар, шу боис уларнинг Марказий Осмиёдаги иштирокини ошириш Хитойнинг " бир камар бир белбоғ" лойиҳасига босим ўтказиш усули сифатида ишлатилиши мумкин.

Иккинчи мақсад: муҳим минерал ресурслардан фойдаланиш 

Доналд Трамп маъмурияти , айниқса , ноёб ер элементлари, аккумуляторлар, ҳарбий техника ва яримўтказгичлар технологияларни ишлаб чиқаришда қўлланиладиган материалларга эътибор қаратган. Ҳозирги вақтда Хитой ушбу элементлар учун таъминот занжири устидан катта назоратга эга. 

Марказий Осиё етакчиларини Вашингтонга таклиф қилиш орқали Доналд Трамп бу ресурсларни минтақа давлатлариан тўғридан-тўғри таъминлаш ва АҚШнинг Хитойга қарамалигини камайтиришга интилмоқда. АҚШ молия вазири Скотт Бесант ҳам Хитой кўп соҳаларда "ишончсиз ҳамкор" эканини ва АҚШ ноёб ер элементлари каби ҳаётий ресурсларни Хитой назоратига олиш қарамлигидан халос бўлиши кераклигини таъкидлади. Бизнесмен сифатида Трамп Марказий Осиёда Хитой ўрнини босиш ва АҚШнинг  IT гигантларини ноёб тупроқ металлари билан таъминлаш учун зарур бўлган улкан ресурс базасини кўради.

Уччинчи мақсад: Хавфсизлик ва ҳарбий ҳамкорликни мустаҳкамлаш 

Минтақадаги , хусусан, Афғонистон чегараларида террор таҳдидлари мавжудлигини ҳисобга олиб, Трамп Марказий Осиё давлатлари билан хавфсизлик соҳасида ҳамкорликни кучайтиришга интилмоқда. Бу ҳамкорлик хавфсизлик кучларни  тайёрлаш, ахборот алмашиш ва ҳаттоки вақтинчалик ҳарбий базалар ташкил этишни  ҳам ўз ичига олади. Ушбу чора-тадбирларнинг мақсади экстремистик гуруҳлар таъсирига қарши туриш, шунингдек, Хитой ва Россия чегаралари яқинида ҳарбий мавжудликни  ўрнатишдир. Трампнинг АҚШни Багром базасига қайтариш мақсадини ҳисобга олсак, Афғонистон билан чегарадош Тожикистон ва Туркманистон билан яқин алоқалар муҳим аҳамиятга эга бўлиши мумкин.

Тўртинчи мақсад: инвестициялар ва юмшоқ таъсирни жалб қилиш 

Доналд Трамп шунингдек, срамоя, технология трансфери ва маданий ҳамкорлик орқали АҚШнинг минтақадаги юмшоқ таъсирини оширишга ҳаракат қилмоқда. Ушбу чора-тадбирлар стипендиялар бериш, таълим лойиҳаларини қўллаб-қувватлаш ва АҚШ компанияларининг минтақавий бозорларга киришни осонлаштиришни ўз ичига олади. Бу сиёсатлар ташқи алоқаларни диверсификация қилишга интилаётган айрим Марказий Осиё давлатлари томонидан нисбатан маъқулланди.

Муаммолар ва аксиламаллар

Доналд Трампнинг саъй-ҳаракатларига қарамай, Марказий Осиё давлатлари бу ўзаро муносабатарга эҳтиёткорона муносабатда. Улар глобал кучлар ўртасидаги рақобатда қурбон бўлишни истамайдилар ва Шарқ ва Ғарб ўртасида мувозанатли сиёсат юритишни афзал кўрадилар. Шунингдек баъзи таҳлилчилар фикрича АҚШ аралашуви минтақада янада беқарорликка олиб келиши мумкин, айниқса бу Ғарб ва Россия ўртасида танлов қилиш босим билан бирга бўлса.

Хулоса

Марказий Осиёда Доналд Трамп Хитой ва Россияга қарама-қаршилик кўрсатиш учун АҚШнинг сўл сиёсатига мос равишда белгиланган геосиёий, иқтисодий ва хавфсизлик бўйича бир қатор мақсадларга эришишга интилмоқда. Бироқ, у сиёсатнинг муваффақияти минтақа  давлатларининг Вашингтонга бўлган ишонч даражасига, АҚШнинг жозибадор вариантларни тақдим этиш қобилиятига ва рақиб кучлар хусусан, Хитой ва Россия билан рақобатни қандай бошқаришга боғлиқ. Гарчи Марказий Осиё давлатлари учун АҚШ билан яқин муносабатларга эга бўлиш пул топиш ва ташқи сиёсатини диверсификация қилишни кучайтириш имконияти бўлса-да, аммо бу 5 давлат фақат АҚШ  билан чекланиб қолмайди ва Россия, Туркия, Хитой, Европа Иттифоқи ва бошқа иштирокчилар билан муносабатларини ривожлантиишда давом этади.