Эрон саёҳати (1)
“Эрон саёҳати” ҳужжатли филми сизни Эроннинг шаҳарлари ва диққатга сазовор жойлари билан таништиришга ҳаракат қилади. Ушбу туркумнинг ҳар бир қисмида биз Эроннинг ажойиб шаҳарларидан бирига ташриф буюрамиз ва репортаж шаклида сизни ўша гўзал Эрон мамлакатининг диққатга сазовор жойлари билан таништирамиз. Қуйида ушбу туркумнинг биринчи дастури билан сизнинг хизматингиздамиз.
Азизлар, биз "Эрон саёҳати" мажмуасини Кирмоншоҳ вилояти ва шаҳридан бошлаймиз. 2017-йилнинг ноябр ойида Керманшоҳ вилоятида кучли зилзила содир бўлиб, бу вилоятнинг баъзи шаҳарлари вайрон бўлганини эшитган бўлсангиз керак. Лекин шуни билишингиз керакки, бу вилоят Эроннинг энг гўзал ҳудудларидан бири ва Кирмоншоҳ ҳам Эроннинг энг гўзал ва тарихий шаҳарларидан биридир. Кирмоншоҳ шу қадар тарихий ва табиий жозибага эгаки, ҳар бир киши Ғарбий Эронга келиш учун етарли асос топади. Кирмоншоҳ номи ёдга келганда нима ёдингизга тушади? Гуруч нон, тоқи бўстон, Биҳистон ёзувлари? Кирмоншоҳ бир қарашда кўпчиликни Биҳистон ёзувларини эслатади. Фарҳод Тарош сифатида маълум бўлган ушбу ёзув дунёдаги энг катта ёзув ҳисобланади. Унинг ҳайратланарлилиги йўлда турганингизда кўзни қамаштиради.
Дунё рўйхатида Кирмоншоҳнинг ягона рўйхатга олинган асари бўлган Биҳистон майдонида кўплаб бўртма ва нақшлар мавжуд. Илоҳий жой маъносини англатувчи Биҳистон тоғида Доро аҳамоний буйруғи билан учта аккад, элам ва қадимги форс миххат ёзувларида битик битилган. Бу битик Доронинг ўз давридаги шоҳлик шон-шуҳратини ва обрў-эътиборини минтақа халқига кўрсатган.
Бу ҳудуднинг мўъжизаларидан бири бўлган ҳаркул ҳайкали ҳам эътибордан четда қолмаслиги керак. У тинчлик ва ишонч билан ўтирган ҳолатни акс эттирувчи яхши ўйилган ҳайкал ва қўлида коса.
Биҳистон тоғи бизга Фарҳод Сангтарошнинг ширин арман шаҳзодасига бўлган ўтли муҳаббатини эслатади. Биҳистонга киришдан олдин Биҳистон тоғининг баландликлари дам олган аёлга ўхшайди ва унинг ҳайратланарлилиги маҳаллий аҳоли орасида ухлаётган ширин образи сифатида машҳур бўлган тоққа ўзгача улуғворлик бахш этган. Ушбу мажмуанинг яна бир гўзалликларидан бири тоққа қараган Шоҳ Аббосий карвонсаройидир. Карвонсарой тўрт айвон тарзида қурилган. Албатта, бу карвонсарой бир неча йиллардан буён таъмирланиб, “Лалеҳ Бистон” номли барча қулайликларга эга меҳмонхонага айлангани ўз-ўзидан аён.
Кирманшоҳдан бир неча километр ташқарида Кирманшоҳга кирган Биҳистондан кейин ва Кирманшоҳга кираётганимизда биринчи дуч келадиган жой Тоқи беҳистон тарихий туризм мажмуасидир. Тоқи беҳистон тошбосма ва ўймакорликларнинг ноёб тўпламидир. Сосонийлар шоҳларининг ов қилиш ва арфа чалиш ва тож кийиш саҳналарини акс эттирувчи тошбосма расмлар. Тоқи беҳистон аслида ёнма-ён жойлашган икки ярим ой ёйидан иборат бўлиб, бири иккинчисидан кичикроқдир. Тоғ олдидаги қайнаётган булоқ икки арк олдидан кичик кўл ҳосил қилган. Ҳовли атрофидаги зич дарахтлар уни ўз вақтида Хусров Парвизнинг катта ов жойи бўлган қизиқарли сайргоҳга айлантирган.
Юрганингизда барбекю қовурғаларининг ҳидини тасаввур қилинг. Керманшоҳнинг машҳур қовурғалари ҳар доим ташриф буюрувчиларни қабул қилишга тайёр. Бўстон аркининг шимолий қисмидаги тоғнинг табиий ёнбағрида жойлашган Куҳистон боғи бу ҳудуддаги яна бир сайргоҳдир.
Кермоншоҳнинг Қожар ва Паҳлавий каби кейинги даврларга тегишли бошқа ёдгорликлари ҳам бор. Эрондаги энг гўзал ва ажойиб масжидлардан бири Шофеъий масжидидир.
Турк масжидлари услубида қурилган Шофеъий масжиди баланд гулчамбарлар билан шаҳарга чирой қўшади. Суннийлар намоз ўқийдиган бу гўзал масжид бир томондан Кирмоншоҳ бозорига олиб боради.
Кирмоншоҳ бозори 150 йилдан ошган. Турли карвонсаройлар, меҳмонхоналар, Тимчеҳлар, масжидлар, кўплаб зурхон ва ҳаммомларнинг мавжудлиги ўтмишдан то ҳозирги кунгача ўзининг қадимийлигини ва ўзига хослигини кўрсатади. Булар Кермоншоҳ халқининг тарихи, хотиралари ва маданиятидан ҳикоя қилади. Ўша пайтда Яқин Шарқдаги энг йирик ёпиқ бозор бўлган Керманшоҳ бозори самарали, ижтимоий ва маданий тадбирларнинг ёқимли комбинациясига эга ва кўплаб бозорларга эга. Бу бозордаги буюртмалар қаторида зардўзлар бозори, “Тарикеҳ бозори”, “Ислом бозори” ва “Тўпхўнеҳ” бозорини ҳамиша қайд этишимиз мумкин.
Ушбу ёпиқ бозорда анъанавий архитектура ва замонавийлик ўртасидаги зиддият ҳар бир сайёҳни бир қарашда ўзига жалб қилади. Ушбу бозорда сиз ҳали ҳам анъанавий ҳунармандчилик ва касбларни топишингиз мумкин, масалан, кигиз тўқиш ва тўлқин тўқиш. Кирмоншоҳ шаҳрига тегишли барча турдаги матолар, кийим-кечак ва ҳунармандчилик буюмларини харид қилишингиз мумкин. Бу бозор гуруч нони, кокс нони, хурмо нони ва барча турдаги маҳаллий ширинликлар каби шаҳарнинг сувенирларини тайёрлаш учун ўзига хос марказдир; Шунингдек, бозорда ҳар хил килим ва жажимларни, минтақанинг маҳаллий поябзалларини (Гиове ва Калаш) ва барча турдаги курд кийимларини топишингиз мумкин.
Кўриш керак бўлган яна бир бино - бу Муовинат ал-малаке Текияси, унинг асосий афзаллиги унинг тасвирланган нақшинкорликдир. Бу Қожар давридан қолган энг гўзал бинолардан биридир. 1282-йилда қурилган ушбу Текия, авваллари диний маросимларни ўтказиш, этник ва кўчманчи низоларни ҳал қилиш учун фойдаланилган, кейинчалик конституциявий жамоага айланган. Ушбу бинода ишлатиладиган 100% табиий рангларга эга бўртма ва ярим нақшли кошинлар ўзига хосдир. Кошинларга ўйиб ишланган суратлар Пайғамбаримиз юришлари, Имом Али жанглари, Карбало воқеалари, Эроннинг қадимий султонлари, жумладан, Аҳамонийлар шоҳлари, Персеполис тасвирларидир. Бу Текия ўзининг бой либослари ва антропологик музейига эга.
Кирмоншоҳнинг эътибордан четда қолмаслиги керак бўлган яна бир устуни - Қожарлар давридаги Бекларбеги биносининг гўзаллиги. Кўзгу энг ноёб тасвирлардан бири бўлган. Ўртада ва ғарбий томонда ховзли тоза ҳовли, Ҳуссеиниеҳ номи билан машҳур бўлган катта ойнали зал. Музаффариддиншоҳ ҳукмронлиги даврига оид кўп сонли безаклар ва ёзувларга эга бу зал. Хаттотлик музейи ўзининг ноёб диққатга сазовор жойларига таянади.
Яна шуни айтиш керакки, Кирмоншоҳга келиб, Нилуфарнинг гўзал сувини кўра олмаслик бу - хато. Нилуфар боши (кичик кўл) Кирмоншоҳнинг гўзал кўл ва бошларидан бири бўлиб, у нилуфар гулларига тўла, ёзда унинг куртаклари ва барглари сувдан чиқиб, сув сатҳининг катта қисмини қоплайди. Маҳаллий аҳолининг айтишича, бу шаршаранинг айрим қисмларининг чуқурлиги 32 метргача етади. Чиройли Нилуфар булоғида бир нечта қайноқ булоқлар мавжуд бўлиб, улар бу булоқнинг сувини ротамин қилади. Нилуфарнинг суви шунчалик тиниқки, унинг остидан нилуфар гулларининг поялари кўриниб туради, шабада эсаётгани ва сув ҳаракати билан бу гуллар ўртага, тинчлик чўққисига инсон томон рақсга тушади.
Нилуфар ўзининг муқаддаслиги билан Эрон маданиятида бошқа гуллар орасида алоҳида ўрин тутган. Нилуфар тинчлик ва поклик тимсоли ҳамда улуғланадиган шоҳона назр совғаси бўлиб, унинг энг гўзал тўпламини худди шу Кирмоншоҳнинг Нилуфар шаршарасида кўриш мумкин.
Кирмоншоҳни нафақат гўзал сароблари ёки арклари ва боғлари, ёки анъанавий бозорлари ва ранг-баранг либослари ва машҳур ширинликлари учун, балки меҳрибон, меҳмондўст ва сабрли халқи билан ҳам кўриш керак. Баъас душманининг 8 йиллик тажовузи қаршисида ўз шаъни ва қадр-қимматини ҳимоя қилиш учун қилган фидойиликларига сабрли ва чидамли. Унинг излари ҳали ҳам уларнинг таналарида ва руҳларида мавжуд. Лекин улар ҳамон келажак умиди, келажакка умид билан ўз она юрти шаҳрини ривожлантиришга ҳаракат қилмоқда.
