Эрон бўйлаб саёҳат (12)
Бугунги дастуримизда Коҳгилуе ва Боер-Аҳмад вилояти жойлашган Ёсуж шаҳри билан танишамиз
Аллоҳ номи билан
Ёсуж шаршаралар шаҳрига хуш келибсиз. Бу Ёсуж шаҳрига кириш арафасида белгига эга бўлган жумлада, орзу шаҳарга саёҳатнинг бошланишидир сўзлари битилган. Ўзига хос табиий хусусиятлари туфайли кўплаб хорижий сайёҳлар нишонига айланган шаҳар. Ёсуж — Эрон жануби-ғарбидаги шаҳарлардан бири ва Коҳгилуя ва Боер Аҳмад вилоятларининг маркази бўлиб, аҳолиси асосан лорлардир. Лорлар Эрон платосида яшовчи қадимий Эрон халқларидан бири бўлиб, бу заминда узоқ вақт яшаб келган. Бу шаҳар вужудга келгунга қадар бир вақтлар Боер-Аҳмадхонларнинг таъсир маркази бўлган, ёши икки минг йилдан ортиқроқ бўлган “Тал Хосров” номли кўҳна шаҳар бўлган бўлса, ҳозир эса тарқоқ адирлар ва кўчалардан мавжуд. Қишлоқ, яна бир иш бор, ўша эски шаҳардан ҳеч нарса қолмаган. Ёсуж Башар дарёси ёнида жойлашган бўлиб, у бир неча вилоятлардан ўтиб Форс кўрфазига қуйилади. Ёсуж шаҳри совуқ иқлимда жойлашган бўлиб, совуққа мойил бўлган мўътадил иқлимга эга, кучли қор ва ёмғир ёғиши ҳамда йилнинг узоқ вақт давомида баландликларни қор билан қоплаши туфайли сув ресурслари етарли. Ёсуж ёки Ясиж ясемин гуллари ўсадиган жойни билдиради. Шаршаралар, дарё ва сойлар, кичик ва катта ва гўзал дарёлар Ёсужнинг табиий диққатга сазовор жойларидан биридир.
(Ёсужнинг диққатга сазовор жойлари)
Ёсужнинг асосий сайёҳлик жойларидан бири Ёсуж шаршарасидир. Ушбу шаршара ёки шаршаранинг ўрмон парки шаҳарнинг шимолида шаҳар марказидан қисқа масофада жойлашган. Дарҳақиқат, Ёсуж шаҳри шимолидаги Загрос тоғлари қўйнидан қайнайдиган булоқлар сувида баландлиги ўн метрли шаршара бор. Шаршаранинг гўзал манзараси, айлана йўлакдаги сув оқимлари, боғлар, ям-яшил яйловлар ва ранг-баранг гулларга тўла сайёҳларни зиёрат қилишга иштиёқи баланд. Эман, чинор, ёнғоқ, олма дарахтлари билан қопланган ўрмон ёнида ҳудуд кўркига кўрк қўйган Ёсуж шаршараси бўйида гўзал сайргоҳ барпо этилган. Бу сайргоҳ атрофида сайёҳлар ва саёҳатчиларни дам олиш, қабул қилиш учун оромгоҳлар, айвонлар ташкил этилган бўлиб, унинг ҳар бир гўшасида вилоятнинг маҳаллий ва анъанавий маданияти ва санъати намоён бўлади.
(Ясуд шаршараси)
Ёсуж йўлининг 26-км.да “Даштрум” деб номланган ям-яшил қишлоқ ва қийшайган йўллардан ўтиб, гўзал шаршаралар, қулай тропик об-ҳавоси бўлган Тамруди давони деган жойга етиб борасиз. Тамруди давони шаршаралари Эрондаги энг гўзал шаршаралардан биридир. Дарҳақиқат, бу довоннинг асосий диққатга сазовор жойлари баландлиги 8 метрдан 15 метргача бўлган 4 та ажойиб шаршаралардир. Албатта, бу ҳудудда янада баландроқ ва 50 метрли шаршара бор. лекин унга кириш жуда қийин, одатда сайёҳлар фақат йўл четидан кўришлари керак. Шаршаралардан ташқари, бу ҳудуднинг яна бир диққатга сазовор жойи кўк ғорлар бўлиб, унинг ёнида ғорлардаги инига борадиган қалдирғочларни кўришингиз мумкин. Бу ғорлар ёнида табиат гўзаллигини янада таъсирчан қиладиган ҳовузлар бор.
(Тамруди довони)
Бу гўзал дара (Заравар) ва (Саварс) тоғлари билан ўралган бўлиб, уларда айиқ ва синжоб каби ҳайвонлар яшайди. Бу дарага кираверишда Аҳамонийлар давридан қолган тарихий обидаларни кўриш мумкин. Тамрудининг тор эшигида қоя қўйнида қатламлаб чиройли тарзда ўйилган ва Аҳамонийлар сулоласининг зодагонларидан бирига тегишли қабр бор. Гўзал табиат билан бир қаторда, ушбу қизиқарли тарихий диққатга сазовор жойларга ташриф буюришингиз мумкин. Айрим ривоятларда Аҳамонийлар даврида мард эрон саркардаси Ориёбарзан ўз қўшини билан Тамрудига келиб, Искандар Зулқарнайн босқинига қаршилик кўрсатганлиги айтилади.
Ёсужда шаршаралардан ташқари бир қанча гўзал ўрмон ва истироҳат боғлари мавжуд. Ёсуж ўрмон боғи ва Башар дарёси қирғоқ боғи каби. Шаҳарнинг шимоли-шарқидаги Ёсуж ўрмон боғи ёки Ёсуж тоғи боғи қарийб минг гектар майдонга эга ва мамлакат жанубидаги энг катта ўрмон парки ҳисобланади. Ушбу қиялик паркида сиз шаҳарнинг жуда чиройли манзарасини кўришингиз мумкин. Боғнинг асосий қоплами форс эман дарахтлари ва боғнинг қолган ўсимликлари бодом, тариқ, кориандер ва бошқа нодир дарахтлар, баланд тоғлар эса буталар ва ярим буталар билан тўла.
Шаҳарга кираверишда жойлашган Башар дарёси парки Ёсуждаги энг хилма-хил ва гўзал дам олиш масканларидан биридир. Ушбу истироҳат боғи ёнида сокин ва доимий Башар дарёсининг мавжудлиги унутилмас лаҳзаларни ўтказиш учун ўзгача макон яратган.
Ёсуждан Исфахонгача ( Меҳриён довони) номи билан машҳур бўлган бир километр узоқликда Имомзода Ҳасан (а.с.) номли зиёратгоҳ бор бўлиб, у мамлакатнинг турли бурчакларидан келган зиёратчиларни қабул қилади. Танг Меҳриёнда терак, эман, чинор, чинор, қарағай, ёввойи узум, бане каби дарахтларнинг хилма-хиллиги бу ҳудуднинг кўзга кўринган хусусиятларидан биридир. Қишда Меҳриён довони чанғи ишқибозлари учун ҳам ажойиб жой. Қишда Имомзода саройи олдидаги қояларда катта муз массаси ҳосил бўлиб, қиш охирида синиб, чақиримлар узоқликда эшитиладиган товуш билан тошдан қулаб тушади ва бутун шаҳарга баҳор хушхабарини етказади. Меҳриён дарёсининг мусаффо суви Башар Ёсуж ва Карун дарёларига қуйилади.
"Шайх Серкеҳ" ёки "Шайх Садуқ" қишлоғи Ёсужнинг яна бир гўзал ҳудудидир. Турли хил ўсимликларга эга совуқ ҳудудлар, жумладан, артишок, ҳубарб ва қўзиқоринлар, шунингдек, ёнғоқ, олма, шафтоли ва узум дарахтлари. Шайх Саркеҳнинг қабри фаришта дарахтлари ёки ёввойи ноклар билан ўралган тепаликда жойлашган. Вилоятда сув булоқларининг мавжудлиги қишлоқнинг обод ва кўрки бўлишига сабаб бўлди.
Ёсуж атрофида “Олмон” водийси деб аталадиган жуда гўзал ва бетакрор водий бор. Олмон водийсини кўриш учун Ёсуждан бир неча километр масофани босиб ўтиш керак. Олмон тоғли ҳудуд бўлиб, унинг атрофида булоқлар ва дарёлар оқади. Бу гўзал табиати, ёқимли иқлими, серсув ва тиниқ сувлари Эронда машҳур бўлган жой. Бу водийда қизил ва сариқ ранглари билан бетакрор гўзаллик яратувчи эман ўрмонлари, ағдарилган лолаларни кўриш мумкин.
Албатта, бу ҳудуддаги ягона гўзаллик эмас. Қишки спорт ихлосмандлари Ёсуждан бир неча километр узоқликдаги Какан минтақани билишади. Совуқ ҳаво, қорли қиш ва баланд тоғлар Ёсужни чанғсеварлар учун жаннатга айлантирди. Агар сиз чанғи учишни билмасангиз ҳам, Загрос ёнбағирлари ва Дена чўққиларида чанғичиларни ва қор кўчкилари орасидан порлаётган қуёшни кўришдан завқланишингиз мумкин.
Қолаверса, пастроқ баландликларда, худди шу Дена чўққиси ва Башар дарёси ёнида “Маздак дарта” номли гўзал қишлоқ борки, лосос етиштириладиган хўжаликларнинг мавжудлиги бу ҳудудга ўзгача кўрк бағишлаган. Қишлоқ марказида ёз бошида шоли етиштириш ёки худди шу шоли экиш вилоятнинг бошқа диққатга сазовор жойларидан биридир.
Маздак Дарта қишлоғи нафақат табиат гўзалликларини томоша қилиш маскани, балки қадимий мўжизалар маскани ҳамдир. Қадимий “Лема” қабристони Элам даврининг буюк маданиятини таништириш учун ажойиб майдон бўлиб, қадимги Эрон тарихи ва маданиятини билишга қизиқувчиларни ўзига тортади.
Дена ҳудудидаги Чал Шоҳин деб номланган кичик текислик яқинида Башар дарёсига қараган қадимий “Лема” қабристони эламийлар даврига оид бўлиб, у ёзги кўчиш учун Форс ва Хузистондан кўчиб келганлар дафн этилган жой бўлган.
Лама қадимий қабристони кашфиётиҚазишмалар натижасида олтмишга яқин оила қабрлари ва бош суяги соғлом бўлган текис томли рамка топилган. Қабристоннинг бу бетакрор архитектурасида нафис кулолчилик ва нақшлардан ташқари, гўзал безак буюмлари ҳам топилган, улар орасидан ноёб билагузуклар, узук ва сирғалар олинган. Опал, мармар ва олтиндан ясалган буюмлар ҳам борки, улар чиндан ҳам ҳайратланарли. Қизиғи шундаки, Ёсуж ажойиб музейида бундай объектларнинг кўпчилиги сақланади.
Умуман олганда, Ёсуж ажойиб музейи асарлари тарихдан олдинги учта археологик давр, тарихий даврлар ва ислом даврларини ўз ичига олади. Тарихдан олдинги давр объектлари асосан Ламас қабристони объектларини ўз ичига олади. Унинг тарихий давридаги буюмларда ҳам сосонийлар даври тангаларининг аксарияти акс эттирилган, уларнинг тузилишининг хилма-хиллиги ва нозиклиги ҳақиқатдан ҳам ҳайратланарли. Бу даврдаги кўргазмага қўйилган ашёлар орасида тошга ўйиб ишланган илк сосоний Шопурнинг релефининг бир бўлаги ушбу музей ва ислом даври ашёлари, жумладан, Сафавийлар ва Қожарлар даври тангалари ҳамда чинни ва қимматбаҳо тошлар.
Бир сўз билан айтганда, Ёсуж шаҳри ҳар йили кўплаб маҳаллий ва хорижий сайёҳларни қабул қилади. Баҳор фаслида табиатнинг ям-яшиллиги, гўзаллигини кўришнинг ўзи иноятдан бебаҳра эмас. Бундан ташқари, қишда ҳам ўз сайёҳига эга. Бу шаҳарни йилнинг ҳар ойида тўрт фаслда кўриш ва гўзал табиатидан баҳраманд бўлиш мумкимумк
