Қозоғистон парламенти Россия билан ҳарбий ҳамкорлик шартномасини тасдиқлади

Жорий йилнинг январ ойида қозоқ халқининг норозилик намойиши оқибатларидан бири Марказий Осиёдаги энг йирик давлатнинг Россияга яқинлашши бўлди.

Россия ҳукумати халқ норозиликларига қарши туриш ва хорижий оқимларга алоқадор хорижий ва экстремистик унсурларни аниқлашда муҳим рол ўйнагач, Қозоғистондаги иқтисодий, сиёсий ва ҳатто ҳарбий иштирокини сезиларли даражада мустаҳкамлай олди. Айни пайтда Қозоғистоннинг Россия билан ҳарбий ва мудофаа соҳасидаги ҳамкорлиги алоҳида аҳамият касб этишига шубҳа йўқ.

Икки қўшни давлатдаги вазиятга назар ташлайдиган бўлсак, шуни айтиш керакки, Қозоғистон ва Россия қуролли кучлари армия тузилиши, жиҳозланиши, ҳарбий унвонлари ва бошқа жиҳатлари бўйича сезиларли ўхшашлик ва фарқларга эга. Лондондаги Халқаро стратегик тадқиқотлар институти “Замонавий Россия қуролли кучларини баҳолаш” номли ҳисоботини эълон қилди. Ушбу ҳисоботда Британия институти Россия қуролли кучлари Совуқ уруш давридагидан кўра кўпроқ жанговар кучга эга деган хулосага келади. Шу муносабат билан ҳарбий экспертларнинг таъкидлашича, сўнгги ўн йилликдаги сармоялар ва ҳарбий ислоҳотлардан сўнг Россия ҳарбий ташкилотлари ўтмишдагига нисбатан сезиларли даражада қайта қурилган.

Бундай шароитда Қозоғистон Қуролли Кучлари ўтган асрнинг 90-йилларидан бошлаб НАТОга азо давлатлар билан яқин ҳамкорлик қилиб келаётганини тан олиш мумкин. Қозоғистоннинг ҳарбий техникаси, жумладан, самолёт ва вертолётлари энди эскирган ва уларни алмаштириш керак. Қозоғистон ва Россиянинг ҳарбий тайёргарлик тузилмаси армиянинг барча тоифаларидаги ҳарбий хизматчиларни тайёрлаш, ҳаво мудофааси ва бошқалар учун ўхшашдир. Россия ва Қозоғистон қуролли кучлари ҳам урушга шайлик нуқтаи назаридан жуда кўп ўхшашликларга эга.

Январ норозиликлари олдидан Қозоғистон Россия ва НАТО давлатлари мувозанатини сақлашда муҳим рол ўйнаган. Аммо бу имконият  Қозоғистон расмийларидан тортиб олинганга ўхшайди. Шу билан бирга, Қозоғистоннинг Туркия билан икки томонлама ҳамкорлиги яқинда бўлиб ўтган халқ норозиликлари олдидан муҳим аҳамиятга эга бўлганини ҳам эътибордан четда қолдирмаслик керак. Анқара расмийларининг ўзлари “Буюк Турон” деб атайдиган давлатни яратиш борасидаги саъй-ҳаракатларини инобатга олсак, Нурсултон ҳукумати амалдорлари Россиядан кўра Туркия ва Шимолий Атлантика Шартномаси Ташкилоти (НАТО) билан ҳарбий ҳамкорликка кўпроқ мойил эди. Шу сабабдан Қозоғистон ва Россия ўртасида масофа шаклланди.

Дарҳақиқат, илгари қозоқ расмийлари Россияга шунчаки ҳарбий техника экспортчиси сифатида қараган. Қозоғистон ва Россия 7000 километрлик чегара билан дунёдаги энг узун қуруқлик чегараларидан бирини баҳам кўради. Шу сабабли, Қозоғистон Россия учун жуда муҳим эканлигини айтиш керак. Кўплаб экспертлар ва сиёсий доиралар Россия ва Қозоғистон ўртасидаги ҳарбий ҳамкорлик масаласини жорий йилнинг январ воқеалари билан боғлайди ва Россия Қозоғистондан Ғарб ва Туркия таъсири қисқартириш учун имкониятларни қўлга киритган, деб ҳисоблайди.

Жумладан, Озарбайжон Республикаси таҳлилчиси Шайх Ўрхон Муҳаммадов Табриз хорижий радиосининг “Ачиқ сўз” дастурига берган интервюсида шундай деди:"Туркия аслида Британия жосуслик агентлиги (МИ6)нинг ўша пайтдаги раҳбари Ричард Мурнинг "Буюк Турон"ни яратиш лойиҳасининг ижрочиси эди ва Қозоғистон бу лойиҳада муҳим рол ўйнади. Бунинг учун Туркия, қўллаб-қувватлаш Худди шу фитнада Қозоғистоннинг собиқ президенти Нурсултон Назарбоевнинг ўзи Марказий Осиёдаги энг йирик давлат бўлган Қозоғистонда  турк таъсирини таъминлаган ва буларнинг барчаси ўз навбатида Кремл расмийларининг Қозоғистоннинг ҳукмрон ҳукуматларидан норозилигига сабаб бўлган."

Шу сабабли, Россия Тўқаевга мойил бўлди ва Назарбоев ҳокимиятдан ағдарилиб, Қозоғистон Миллий хавфсизлик кенгаши раислигидан истеъфо беришга мажбур бўлди.Тўқаев эса Қозоғистонда ҳокимият тепасига Россия манфаатларини таъминлаш учун келди”.

Дарҳақиқат, минтақадаги экспертлар ва сиёсий доиралар Қозоғистоннинг январ ойидаги норозилик намойишлари ва Россиянинг мамлакатдаги таъсирининг кучайишига асосий сабаб сифатида Қозоғистоннинг Россиядан узоқлашишини кўрмоқда. Бироқ Нурсултоннинг Москва билан ҳарбий ҳамкорлигига мувофиқ, Қозоғистон Сенати ялпи мажлисда Россия ва Қозоғистон ўртасидаги ҳарбий ҳамкорлик шартномаси лойиҳасини маъқуллади. 2020-йил 16-октябрда Нурсултонда имзоланган шартнома Қозоғистон ва Россия ўртасида 1994-йил 28-мартда имзоланган шартномага ўхшарди ва Россия учун катта аҳамиятга эга эди. Аслида ҳужжат 1994-йилда Қозоғистон ва Россия ўртасидаги ҳарбий ҳамкорлик тўғрисидаги шартнома қоидаларини қандайдир янгилаган.