Туркманистонда бўлиб ўтадиган муддатидан олдинги президентлик сайловларига умумий назар

Марказий Осиё минтақасидаги ҳукуматларнинг маданияти ва дунёқарашидан келиб чиқиб айтиш мумкинки, бу мамлакатларда президентлик сайловларини ўтказиш ажиб ва ғалати ҳаракатдир.

Марказий Осиё минтақасидаги ҳукуматларнинг маданияти ва дунёқарашидан келиб чиқиб айтиш мумкинки, бу мамлакатларда президентлик сайловларини ўтказиш ажиб ва ғалати ҳаракатдир.

Тажриба шуни кўрсатадики, Ўрта Осиё республикаларида ижро ҳокимиятига раҳбарлик қилган ҳар бир киши умрбод ўз лавозимида қолиши мумкин. Қирғизистон сайловлар бўйича Марказий Осиёда алоҳида давлат ҳисобланса-да, Қозоғистоннинг собиқ президенти Нурсултон Назарбоевнинг 28 йилдан сўнг ҳокимиятдан четлатилгани мисли кўрилмаган воқеа бўлса-да, Демократик мамлакатлардаги анъанага кўра сайловларни ўтказиш,бу марказий Осиё минтақасида юзаки ҳодиса сифатида кўрилади.

Марказий Осиё республикалари орасида Туркманистонда сайлов ўтказиш ғалати ва унчалик машҳур бўлмаган ҳодисадир. Туркманистон 1991-йилда мустақиллигини эълон қилганидан бери мамлакатда расман икки президент бўлган. “Туркманбоши” номи билан машҳур Сафар Мурод Ниёзов Туркманистонни 2006 йилгача бошқарган биринчи президент эди. Ниёзовдан кейин Туркманистонни Гурбангули Бердимуҳамедов эгаллади. 64 ёшли туркман сиёсатчиси Марказий Осиё давлатида 2006 йилдан бери ҳеч қандай мухолифациз ҳокимият тепасида. Бироқ Туркманистон президентининг истеъфога чиқиши ва тўнғич ўғли Сардор Бердимуҳамедовни отанинг вориси этиб тайинлаш ҳақидаги илтимоси ортидан Туркманистон Марказий сайлов комиссияси расмийси муддатидан олдин президентлик сайловлари ўтказилишини маълум қилди.

Туркманистон Марказий сайлов комиссияси 12-президентлик сайловлари (март) санасини эълон қилди. Туркманистоннинг президентлик муддати етти йил, Гурбангули Бердимуҳамедов эса 2024-йилгача президентлик лавозимини эгаллаши керак эди. Бироқ касалликнинг авж олиши ва унинг сабаб бўлган оғир муаммолари туркман сиёсатчисининг президентлик фаолиятини давом эттиришига тўсқинлик қилди. Туркманистонда охирги президентлик сайлови 2017-йилда бўлиб ўтган. Қонунга кўра, сайловнинг навбатдаги босқичи 2024-йилда ўтказилиши керак эди. Аммо эрта сайловлар яқинлашар экан, келаси ҳафта Туркманистонда сайловнинг яна бир босқичи бўлиб ўтади. Туркманистонда, бошқа кўплаб давлатлар сингари, Миллий мажлис, президентлик, маҳаллий кенгашлар депутатлари, шунингдек, парламент депутатлари сайловларини ўтказиш бўйича махсус тартиб ва ​​қоидалар мавжуд.

Туркманистон Конституциясига 1992-йилнинг май ойида биринчи марта қабул қилинган ўзгартиришларга кўра, Туркманистон Халқ Ассамблеяси депутатлари президентликка номзодларни аниқлашда муҳим рол ўйнайди. Аммо Туркманистоннинг ҳукмрон Социал-демократик партияси мамлакат президентининг тўнғич ўғли Сардор Бердимуҳамедовнинг президентликка номзодини қўйишини маълум қилди. Туркманистон сайлов қонунчилигига кўра, сиёсий партиялар ва фуқаролар гуруҳлари президентликка номзод кўрсатиш ҳуқуқига эга.

Туркманистон бўйича тадқиқотчилар ва сиёсий экспертлар фикрича:“Туркманистон президентининг ҳукмрон Социал-демократик партиясидан бўлган ўғли Сардор Бердимуҳамедовнинг сайловда ғалаба қозониш имконияти кўпроқ бўлишини олдиндан айтиш мумкин, чунки унинг номзодларидан ҳеч бири сиёсий ёки ижрочилик тажрибасига эга эмас. Муҳими, Сардор Бердимуҳамедов ташқари, кейинги ҳафтада бўлиб ўтадиган сайловда бошқа барча номзодларнинг номлари сайловчиларга номаълум”.

Сардор Бердимуҳамедов, 1981-йилда туғилган, Туркманистон қишлоқ хўжалиги университетининг технология муҳандиси, Россия Ташқи ишлар вазирлиги Дипломатик академияси, шунингдек, Европа хавфсизлиги ва халқаро муносабатлар  бўйича битирувчиси. Сардор Бердимуҳамедов 2018-йилдан буён ташқи ишлар вазири ўринбосари, парламент аъзоси, губернатор ўринбосари, саноат ва қурилиш маҳсулотлари вазири, 2021-йил февралидан эса Бош вазир ўринбосари, Олий ҳисоб-китоб палатаси раиси ва Хавфсизлик кенгаши аъзоси каби муҳим лавозимларда ишлаган.

Шу билан бирга, Гурбангули Бердимуҳамедовнинг тўнғич ўғли  Туркманистон Миллий Ассамблеяси спикери бўлиб, у бу лавозимда 2024-йил охиригача ишлайди.

Марказий Осиёнинг ушбу давлатидаги воқеалар билан боғлиқ муҳим жиҳат шундаки, ҳозирги Туркманистон Президенти навбатдаги Президент фаолиятига кўмаклашиш учун ўтган йили бир неча муҳим ҳаракатларни амалга оширди. Эрон ва Озарбайжон Республикаси билан уч томонлама табиий газ алмашинуви шартномасини имзолаш орқали у, аслида, келажакдаги Ашхобод ҳукуматининг Туркман табиий газини даромад олиш ва экспорт қилиш ҳаракатларининг муҳим қисмини амалга оширди.

Сардор Бердимуҳамедов Туркманистон президентлигига номзод бўлди