Эроннинг ички ишлаб чиқариш салоҳиятлари (учинчи дастур: пўлат саноати)
Инқилоб муаззам раҳбари 1401 йил шиорини "ишлаб чиқариш, билимга асосланиш, иш ўринлари ташкил этиш" деб номлади. Шу муносабат билан йил шиори асосида дастурлар тайёрланиб, сизларга тақдим этилади. Аввалги дастурларда Эроннинг қишлоқ хўжалиги соҳасидаги ишлаб чиқариш қувватлари, иккинчи дастурда эса Эроннинг цемент саноатидаги ишлаб чиқариш қувватлари кўриб чиқилди. Ушбу дастурда Эроннинг пўлат саноатидаги ишлаб чиқариш қу
Пўлат саноати ҳар қандай мамлакатда иқтисодиётнинг муҳим асосларидан бири сифатида қаралиши мумкин, шунинг учун ҳатто аҳоли жон бошига пўлат истеъмоли ҳам мамлакатнинг саноатлашувини баҳолаш учун кўрсаткич сифатида қаралади. Ҳар хил турдаги пўлатдан ясалган буюмлар турли соҳаларда энг муҳим элементлар бўлиб, кўплаб аҳамиятларга эга. Инсон ҳаётида барча бинолар, автомобиллар, кемалар ва самолётлардан тортиб, пўлатдан ясалган буюмлардан фойдаланган ҳолда музлатгичлар, кир ювиш машиналари ва бошқалар каби уйларда ишлатиладиган кичик жиҳозлардан фойдаланиш инсон ҳаётида аниқ кўринади.
Эрон инқилобдан олдин ҳам, ундан кейин ҳам пўлат саноатига алоҳида эътибор берди. Эрондаги пўлат заводининг тарихи шамсий 1306 йилга бориб тақалади, айнан шу йил биринчи марта пўлат заводи қуриш чоралари кўрилган. Аммо Иккинчи Жаҳон уруши пўлат мақсадларга эришиш ва ўсишига тўсқинлик қилди. Хузистонда импорт қилинган ҳурдаларни қайта ишлаш бўйича биринчи пўлат заводи 1963-йилда ташкил этилган ва бу пўлат заводини қуриш бўйича Эрон ва Швеция компанияси ўртасида шартнома имзоланган. Шундан сўнг давлат сектори ҳам ўз фаолиятини бошлади. Эрон ва Собиқ Иттифоқ ҳукуматлари ўртасида Эрондан табиий газ ўтказиш бўйича тузилган келишувга қўшимча равишда оғир саноат биржалари, жумладан, Исфаҳонда йиллик ишлаб чиқариш қуввати 550 минг тонна бўлган пўлат заводи қурилиши юклатилди. Шу муносабат билан ушбу заводнинг қурилиш ишларини олиб бориш ва темир рудаси, кўмир, оҳактош, ўтга чидамли ва ҳоказо каби конларни жиҳозлаш учун Миллий Эрон пўлат компанияси ташкил этилган ва ўшандан бери пўлат заводлари бирин-кетин қуриб келинмоқда. Инқилобдан сўнг Хузистан пўлати ва Исфахон Мобаракеҳ пўлати, Ҳормозган пўлати, Хуросон пўлати, Саба пўлати, Кавиён пўлати ва Эрон қотишма пўлати каби пўлат бирликлари ташкил топди.
Бутунжаҳон пўлат ассамблеясининг статистик маълумотларига кўра, инқилобдан олдин Эрон хом пўлатининг йиллик ишлаб чиқарилиши 1,8 миллион тоннани ташкил этди. Аммо бу рақам 2020 йилда 29 миллион тоннага етди. Бошқача қилиб айтганда, Эроннинг хом пўлат ишлаб чиқариши сўнгги 40 йил ичида 16 баробардан кўпроқ ошди. Эроннинг жаҳон хомашё пўлат ишлаб чиқаришдаги улуши инқилобдан олдин 4 фоизнинг ўндан бир қисмини ташкил этган бўлса, ҳозир у 1,4 фоизга етди. Хитой жаҳон пўлат ишлаб чиқаришининг 54,3 фоизини, Ҳиндистон жаҳон ишлаб чиқаришининг 5,6 фоизи билан иккинчи ўринни, Япония, АҚШ, Россия, Жанубий Корея, Германия, Туркия ва Бразилия дунёда учинчидан тўққизинчи ўринларни, Эрон эса дунёда 10-ўринни эгаллайди. Бутунжаҳон пўлат ассоциацияси маълумотларига кўра, 2022 йилнинг дастлабки икки ойида Эрон 11,8 фоизлик ўсиш билан дунёдаги энг яхши 10 та ишлаб чиқарувчи орасида пўлат ишлаб чиқаришнинг энг юқори ўсиш суръатига эга бўлди.
Яқин ўтмишда Эронда ишлаб чиқарилган пўлат миқдори талаб қилинадиган миқдордан камроқ эди ва шу сабабли Эрон зарур пўлатни бошқа мамлакатлардан сотиб олиб, импорт қилди. Аммо 2000-йилларда ушбу саноатга қаратилган алоҳида эътибор туфайли пўлат ишлаб чиқариш икки баробардан кўпроқ ошди. Бугунги кунда Эрон пўлат ишлаб чиқариш бўйича халқаро мавқега эга, чунки у 2010 йилда дунёда 17-ўринни эгаллаган ва бугунги кунда Эрон Ислом Жумҳурияти пўлат саноати бўйича дунёда 10-ўринни эгаллаган.
Ғарбий Осиё минтақасида Эрон пўлат ишлаб чиқариш бўйича биринчи ўринда туради ва 2020 йилда 29 миллион тонна пўлат ишлаб чиқариш билан минтақавий ишлаб чиқаришдаги улушини тахминан 70% га оширди. Мамлакатдаги энг йирик пўлат ишлаб чиқарувчилар: Исфаҳан Мобаракеҳ Стеел, Исфаҳан Стеел ва Хузистан Стеел. Эронда умумий номинал қуввати йилига 40 миллион тонна бўлган 88 фаол пўлат ишлаб чиқариш муассасалари мавжуд, аммо мамлакатда 29 миллион тонна эквивалент қувват мавжуд. Мамлакат 2025 йилгача 55 миллион тонна пўлат ишлаб чиқаришни мақсад қилган. Ички бозорнинг пўлат маҳсулотларига бўлган эҳтиёжи 20 дан 24 миллион тоннагача баҳоланмоқда.
Маҳаллий пўлат ишлаб чиқаришнинг ўсиши туфайли Эрон ушбу саноатда экспорт қилувчи мамлакатлардан бирига айланди. Эрон пўлат экспорт қилувчи давлатлар орасида 16-ўринни эгаллайди. Хитой Эрон пўлат экспортининг қарийб 40 фоизини импорт қиладиган мамлакатдир. Хитойдан кейин Эрон пўлат экспортининг 23% Индонезия ва 6% Гана ҳиссасига тўғри келади. 2018 йил давомида Эрон 63 давлатга 4,2 миллиард долларлик пўлат экспорт қилди.
Эрон пўлат саноати бўйича жаҳоннинг энг йирик 10 та ишлаб чиқарувчиси қаторига киради, шу билан бирга бу сектор АҚШ ҳукумати санкцияларидан четда қолмаган, айниқса Доналд Трамп президентлиги даврида. АҚШ Молия вазирлиги 2020 йил январи Чадормело кончилик ва саноат компанияси, Ҳормозган Стеел Cомпанй, Исфаҳан Стеел Cомпанй, Голгоҳар Мининг анд Индустриал Cомпанй, Арфа Ирон анд Стеел Cомпанй, Гҳадир Ираниан Ирон анд Стеел Cомпанй, Кҳорасан Стеел Cомпанй, Хузистан Стеел Cомпанй, Аухин Кҳузел Cомпанй , Кавеҳ Жонооб Стеел Cомпанй, Саба Стеел Cомпанй, Иран Аллой Стеел Cомпанй, Стеел Cомпанй ва Тадбир Парс Cреативе компанияларини санкциялар рўйхатига киритган. Мамлакатдаги энг кўп пўлат ишлаб чиқарувчи Исфаҳан Мобаракеҳ Стеел Cомпанй аввалроқ АҚШнинг санкциялар рўйхатига киритилган эди.
Шу йиллар давомида қўлланилган барча санкция ва чекловларга қарамай, мамлакат пўлат саноати фаоллари маҳаллий мутахассис ва олимларларнинг билимларидан фойдаланган ҳолда ушбу соҳа учун зарур бўлган кўплаб жиҳозларни мамлакатимизда маҳаллийлаштириш орқали, Эронга қарши мавжуд санкцияларни бартараф этиш ва уларга қарши туриш ва Эронни дунёдаги энг яхши ишлаб чиқарувчи 10 давлат қаторига қўйишга муваффақ бўлишди. Шунга қарамай, қаттиқ санкциялар Эроннинг пўлат экспортига тўсиқ бўлмоқда.
Эроннинг ички ишлаб чиқариш салоҳиятлари (Иккинчи дастур: Цемент саноати)
