Эрон бўйлаб саёҳат (87)
Дўстлар, бугунги дастуримизда ушбу шаҳарнинг бошқа туристик диққатга сазовор жойлари билан танишиш мақсадида Гилон вилоятининг маркази Рашт шаҳрига ташриф буюриб, саёҳатимизни давом эттирамиз.
Рашт шаҳри бозорлари бу шаҳарнинг диққатга сазовор жойларидан ҳисобланади. Рашт шаҳрининг анъанавий ва мустаҳкам архитектураси билан катта бозори шаҳарнинг эски ва марказий қисмида жойлашган бўлиб, у Гилон вилоятининг аксарият савдо фаолияти маркази ҳисобланади. Бу бозорга ҳар куни Рашт яқинидаги шаҳар ва қишлоқларнинг минглаб аҳолиси савдо қилиш учун келади. Бу бозорда турли қишлоқ хўжалиги маҳсулотларидан ташқари кундалик ҳаётда зарур бўлган барча маҳсулотларни топишингиз мумкин. Раштнинг анъанавий бозорига катта майдон, кичик майдон, тўртта бозор ва карвонсаройлар киради. Рашт бозоридаги карвонсарой ва аркларнинг меъморчилиги ўз мухлисларига эга бу бозорнинг сайёҳлик жойларидан биридир. Бу бозорда турли қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини жуда чиройли ва ажойиб териб олиш услуби ҳам Рашт шаҳрининг диққатга сазовор жойларидан бири ҳисобланади. Рашт бозорининг бурчакларида бу вилоят фолклор маданияти гўзаллигининг турли кўринишларини учратиш мумкин, бу эса ўз навбатида жуда гўзал ва жозибали. Раштнинг балиқ сотувчилар бозори ҳам асосий бозор яқинида жойлашган ва жуда ажойиб. Сайёҳлар Рашт бозорига киргач, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг ранг-баранг гўзаллиги, балиқ турлари ва ҳоказолар орасидан соатлаб эсдалик совғалари ёки товарлар излайдилар.Буни кўришади. Рашт бозорининг 24 гектар майдонида 14 карвонсарой мавжуд. турли чизиқлар билан боғланган. Бу карвонсаройлар Қожарлар даврида ва илк паҳлавийлар даврида савдо марказлари сифатида қурилган.
Гилон вилоятининг гўзал ҳунармандчилик буюмлари сотиладиган жойлардан бири Гилон бозорларидир. Рашт бозори ҳам вилоятнинг ҳунармандчилик маҳсулотларини сотиш учун қулай жой. Ҳунармандчилик ҳар доим сайёҳлик жойларида ейиладиган сувенирлар билан бир қаторда энг машҳур сувенирлардан бири бўлиб келган. Гилон вилояти ва айниқса, Рашт шаҳри ҳам ҳунармандчиликнинг айрим турларини ишлаб чиқариш орқали саёҳатчиларга бу ҳудуднинг анъанавий ва ўзига хос маданиятини намойиш этишга ҳаракат қилади. Бу борада қўлда тўқилган жун, бўйра тўқиш, гавҳар тўқиш, ромашка, тундўзлик ва Рашти каштачилигига мурожаат қилишимиз мумкин. Улар жуда чиройли буюмлар яратади. Ушбу гўзал ҳунармандчилик Эроннинг маънавий мероси рўйхатига киритилган.
Сабзе Майдон яқинида Эроннинг машҳур музейларидан бири бўлган Рашт хазиналари музейи жойлашган. Рашт шаҳар музейи авваллари шоир ва журналист, конституциявий давр ва Жангалий ҳаракати намояндаларидан бири Мирзо Ҳусайн Хон Касмайнинг уйи бўлган. Рашт музейи 1349 йилда ташкил этилган. Рашт музейи биноси 700 квадрат метр майдонда ва 560 квадрат метр инфратузилмага эга бўлганига қарийб 70 йил бўлган. Мамлакат Маданий мерос ташкилоти ташкил этилиши билан Рашт музейи музейлар ва кўргазмалар бошқаруви ва режалаштиришга топширилди ва капитал реставрациядан сўнг ҳижрий 1367-йил 10-меҳрда қайта очилди. Ушбу музей иккита антропология ва археология бўлимларидан иборат.
Антропология бўлими халқ ҳаётидан қайта тикланган саҳна кўринишлари ва Гилоннинг она ҳайкалларидан иборат бўлиб, музейнинг антропология бўлимида ўн тўққизта кичик ва катта девор витрини реконструкция қилинган. Тўлиқ Гилки услуби ва кийимига эга бўлган бир қанча эркак ва аёл ҳайкаллари ҳам тикувчилик, тўқувчилик, кулолчилик, шойи тўқиш, тунги чодирчилик каби фаолият билан шуғулланмоқда.
Музейнинг археологик бўлими Гилоннинг турли қисмларида, хусусан, Рудбарнинг “Марлик тепаликлари”да топилган археологик ашёлар ва асарларга бағишланган. Археологик қисмни кўриш учун биз бинонинг подвалига боришимиз керак. Ушбу уйнинг ертўла қисми атрофида кўплаб қадимий буюмлар сақланадиган витриналар мавжуд.
Ушбу витриналар ортида қадимий скелетлар, тарихий ёзувлар, минг йиллик тош маржон ва мунчоқлар, қадимий тангалар, ранг-баранг қабр тошлари, кулолчилик ва қадимий ҳунармандчилик буюмлари намойиш этилган. Шуниси қизиқки, бу асарларнинг аксарияти Марлик, Талаш ва Дилман тепаликларидан топилган.
Рашт шаҳрининг тарихий обидалари орасида Сулаймон Дараб (Дараб маҳалласи) қабристонидаги Мирзо Кўчекхон Жангалий мақбараси эрксевар инсоннинг Эронни мастамлакачилик таъсиридан ҳимоя қилиш учун олиб борган курашини эслатувчи масканлардан биридир. Мирзо Кўчекхон Гилон вилоятининг улуғ зотларидан бири бўлиб, Жангалий ҳаракатини яратиб, конституциявий инқилобда самарали рол ўйнаган. Мақбарани лойиҳалашда ислом ва анъанавий меъморчиликдан фойдаланилган. Бино оддий саккизбурчак бўлиб, анъанавий Эрон меъморчилигида кенг тарқалган геометрик шакллардан бири бўлиб, унинг майдони 40 квадрат метр ва баландлиги 9 метрни ташкил қилади. Унинг таркибий элементлари асосан ғишт, кошин, кулол ва ёғочдан иборат бўлиб, буларнинг барчаси маҳаллий материаллар бўлиб, бино атрофидаги кекса дарахтларнинг яшиллиги билан уйғунлиги ўрмонни эслатади ва ўша жангчи характерининг эркин руҳига мос келади. Мирзо кўчикхон қабрининг томи сопол идишлар билан қопланган бўлиб, уч қатор қилиб шер боши тасвирланган. Бинонинг жабҳаси кафел ва ғишт билан безатилган. Бинонинг томи ёғочдан, чинни тугун ва тепасида қатор Қуръон оятлари бир неча марта ёзилган.
Унинг уйи Рашт шаҳрининг сайёҳлик жойларидан бири бўлган Мирзо Кўчекхон Жангалий қабри ёнида жойлашган. Бу уй 200 йилдан ортиқ тарихга эга бўлса-да, аслида Раштнинг сиёсий ва тарихий ўзига хослигининг муҳим қисмидир. Мирзо Кўчекхон Жангалийнинг уйи тўртбурчак шаклда икки қаватли. Бу уйнинг биринчи қаватида Рашт уйларининг анъанавий услубидаги асосий тимсоллардан бири бўлган бир нечта уяли хоналардан иборат катта айвон мавжуд. Иккинчи қаватда катта зал мавжуд бўлиб, унда худди биринчи қават каби, уяланган хоналар мавжуд. Бу уй бутунлай ёғочдан қурилган ва унинг икки томонида зинапоялар мавжуд. Шунингдек, уй олдида гуллар ва Мирзо Кўчекхон ҳайкали ўрин олган кичик ҳовли бор. Ушбу меъморий услуб Раштнинг эски амаодорларининг уйларидан илҳомланган. Шунингдек, пастки қаватда кўргазмалар ўтказилади, юқори қават эса Мирзо Кочекхон ва унинг оиласининг тирик мавжудотлари билан бир хил.
Ҳурматли дўстлар, Рашт шаҳрида туристик диққатга сазовор жойлар кўп, уларнинг барчасини таништириш учун жой йўқ. Гилон вилояти Эроннинг энг яшил вилоятларидан бири бўлиб, у ерда ҳамма жойда ўрмонлар, ўрмон боғлари ва яшил майдонларни учратиш мумкин. Бу ўрмонларда экскурсиялар ажойиб ва бетакрор кайфият ва муҳит яратиб, табиат билан ярашишга, одамларда табиий ҳаёт руҳини уйғотишга олиб келади. Саравон ўрмон боғи Рашт шаҳрига энг яқин ўрмон бўлиб, 17 км масофада жойлашган. Гилон вилоятидаги энг қадимги ўрмон боғлари. Ушбу паркда ўсимликларнинг хилма-хиллиги юқори, бу ерда ўсимликларнинг ноёб турлари мавжуд. Ушбу ўрмон боғининг майдони 1487 гектарни ташкил қилади. Гилон вилоятининг ям-яшил табиатида табиий шароитда барча турдаги дарахтлар ўсган бўлса-да, бу ўрмон боғидаги қарағай, сарв каби дарахтларнинг бир қисми одамлар томонидан экилган.
Сараван ўрмон боғи Сефидруд ва Сиёҳруд дарёлари яқинида жойлашган бўлиб, бутун ўрмон бўйлаб ўрмончи, карабатак, кеклик ва бойқуш каби қушларнинг ёқимли овози эшитилади. Шунингдек, бу ўрмонда қуён ва норка каби майда ҳайвонлар яшайди. Ушбу ўрмон боғида газебос ва чодирлар тикиш учун платформалар, барбекю ва ҳожатхоналар каби турар жой бинолари мавжуд бўлиб, уларда табиатни севувчилар соатлаб бемалол қолишлари мумкин. Гилон қишлоқ мероси музейи ҳам ушбу боғнинг диққатга сазовор жойларидан биридир.
Гилон Қишлоқ мероси музейи қишлоқ маданияти ва меъморчилигини сақлаш бўйича энг муваффақиятли миллий тажриба бўлиб, бугунги кунда у Яқин Шарқдаги қишлоқ маданияти ва меъморчилигини сақлаш билан боғлиқ энг ноёб музей бўлиб, кўплаб сайёҳлар томонидан доимо олқишланиб келган. Гилон Қишлоқ мероси музейи Эрондаги биринчи экологик музей бўлиб, очиқ ҳавода очилган бошқа музейлардан фарқли муҳитга эга. Ушбу музейга ташриф буюриш Гилон шаҳрининг маданияти ва меъморчилиги билан танишиш учун яхши имконият бўлиб, у ерда сиз Гилон аҳолисининг анъанавий ҳаёти билан танишишингиз мумкин. Ушбу музей Гилон қишлоғи аҳолиси ҳаётини жуда қизиқарли тарзда чиройли тасвирлаб берган. Музейда Гилоннинг меҳнати ва ҳаёти, ҳунармандчилигидан тортиб шоли далалари, маҳаллий таомлар, қишлоқ одамларининг кийим-кечакларини кўриш мумкин. Музей атрофида ҳунармандчилик бозорлари бор, ташриф буюрувчилар гилам тўқиш ва кулолчилик каби кичик устахоналарга кириб, бу санъатни диққат билан томоша қилишлари мумкин. Маҳаллий кийимдаги аёлларнинг нон ёки ош пишираётганини кўриш музейнинг диққатга сазовор жойларидан биридир.
Азизлар, сизлар билан суҳбатимизни шу ерда ва кейинги дастургача якунлаймиз ва яна бир гўзал Гилон шаҳрини зиёрат қиламиз, барчангизни Аллоҳга ҳавола қиламиз.
