Эрон бўйлаб саёҳат (120)
Қазвин вилоятига ташриф давом этар эканмиз, Эроннинг узум пойтахти Токистон шаҳрига, Токистон туманининг марказига саёҳатга биз билан бўлинг.
Ассалому алайкум Эрон бўйлаб саёҳат кўрсатувлар туркуми тингловчилари ва мухлислари. Ҳурматли ҳамроҳлар, Қазвин вилоятига ташрифимиз давомида Эроннинг узум пойтахти Токистон шаҳри, Токистон тумани марказига саёҳатимизга қўшилинг. Токистонга саёҳат қилиш, Токистон ва унинг тарихий обидаларини зиёрат қилиш - таърифлаб бўлмайдиган тажриба.
Токистон тумани Қазвин вилоятининг ғарбида жойлашган. Токистон шаҳри Қазвиндан тахминан 40 километр узоқликда жойлашган.Токистон шаҳрининг тарихий обидалари бу шаҳарнинг исломгача бўлган даврда мавжудлигини кўрсатади. Шаҳарнинг марказий ва асосий ўзаги "Хола Куҳ" деб номланган қадимий тепалик атрофида жойлашган эди. Бу шаҳарнинг вужудга келишига ҳозирги Токистон шаҳрининг жанубидан ўтган мавсумий дарёнинг мавжудлиги ва унумдор ерларини суғориш сабаб бўлган.“Хола Куҳ” тепалигида олиб борилган далиллар ва археологик тадқиқотларга асосланиб, Шаҳар асосининг яратилиши 7000 йил муқаддам бўлган. Шуни таъкидлаш жоизки, худди шу Сандалами Токистонни Эрон ва ҳатто дунёдаги энг қадимий шаҳарлар қаторига қўяди. Токистон минтақадаги энг қадимий шаҳар эканлигини инобатга олсак, бу ҳудуднинг энг қадимги қадимий осори-атиқаси, яъни “Бақеа Пир” ҳам жойлашган. Шунингдек, эски, гавжум ва жаҳон ипак йўлининг маршрути шу шаҳардан ўтган.
Токистон шаҳридаги беш гектар майдонга эга Хола куҳ қадимий ёдгорлиги Қазвин текислигидаги энг қимматли археологик ёдгорликлардан бири ҳисобланади. Бу ҳудуднинг тарихий қатламларидан топилган ашёлар милоддан аввалги 5-6 минг йилликларга оид ва бу ҳудуддаги ислом даврининг энг қадимий асарлари ҳижрий 5-6-асрлар (Салжуқийлар даври) билан боғлиқ. Бу жой шамсий 1377 йилда Эрон миллий ёдгорликлари рўйхатида 2275-рақамда рўйхатга олинган.
Токистон майдонининг кенгайиши ва ривожланишига қулай об-ҳаво, тупроқ унумдорлиги ва қишлоқ хўжалиги учун зарур бўлган сув таъминоти каби иқтисодий омиллар сабаб бўлди. Бу ҳудуднинг боғларида вилоятнинг унумдор ва баракали текисликлари билан бир қаторда ўзига хос диққатга сазовор жойлар билан бир қаторда узум, шафтоли, нок, олма каби барча турдаги қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштирилади. Бу боғлар азал-азалдан шу замин аҳлининг даромад манбаи бўлиб, бугунги кунда ҳам кўплаб оилаларнинг даромад олишида муҳим ўрин тутади. Шунингдек, кўплаб мавсумий ишчилар ҳар йили қишлоқ хўжалиги далаларида ишлаш учун ушбу шаҳарга кўчиб келишади.
Токистон шаҳрининг майдонларидан бириСаноат ривожланиб, саноат шаҳарчалари барпо этилиши билан узоқ ўтмишдан буён бу замин аҳолисининг асосий машғулоти бўлиб келган деҳқончиликдан ташқари, кўплаб одамлар завод-фабрикаларда ишлаб, рўзғор тебратишмоқда. Эроннинг бошқа шаҳарлари аҳолиси сингари Токистон халқи ҳам ҳунармандчилик ва бадиий асарлар яратишда узоқ тарихга эга. Барча турдаги кулолчилик ва сават турлари, гиламлар, намат ва мунчоқ нақшлар Токистоннинг муҳим ҳунармандчилик турларидандир.
Токистоннинг туб аҳолиси "тати" тилида гаплашишини ва ўзини Сиадниж (Токистон) деб билишини билиш ўринлидир. Бу шаҳар ва унинг атрофидаги бошқа ўнта шаҳар ва қишлоқларда тати тилидан фойдаланилади. Бу тил қадимги Эрон тилларидан бири бўлиб, шимоли-ғарбий тармоғидан бўлиб, бир пайтлар Хуросондан Озарбайжонгача кенг тарқалган, бугунги кунда Эрон жамиятида унинг кичик қисмларигина сақланиб қолган.
Қазвин текислигида кўплаб қимматли тарихий обидалар мавжуд бўлиб, салжуқийлар даврига оид ғиштдан қурилган “Бақеа Пир” минораси ана шундай қимматли тарихий обидалардан биридир. Бу мақбарани зиёрат қилиш учун Токистон шаҳрининг жанубий ҳудудига боришимиз керак. Мақбара биноси тўртбурчак шаклда бўлиб, гумбаз қопқоғи тўртбурчак планда тўртта уч бурчак ёрдамида ўрнатилган.
Ушбу бинонинг жабҳаси ажойиб тарзда яратилган, унинг энг муҳим меъморий хусусиятларидан бири гумбаз остидаги саккизбурчаклардир. Бу бино ниҳоятда содда, кучли ва ўзига хос меъморий услубга эга бўлиб, салжуқийлар даври ғишт ишларининг мустаҳкамлиги ва гўзаллигидан баҳраманд бўлиб, унинг безаклари ва гумбазидаги таъмирлардан ташқари қолган қисмлари бутунлигича қолган. Мақбара гумбази икки ёқлама ва конуссимон бўлиб, реставрация натижасида шакли ўзгарган. 1330 йилда эски мақбара Эрон миллий ёдгорликлари рўйхатида 384-рақам сифатида рўйхатга олинган.
Токистон аҳолисининг маданияти ҳақида кўпроқ маълумот олиш учун Токистон антропология музейига ташриф буюриш яхши танловдир. Антропология музейи Имом кўчасида жойлашган Токистон шаҳар Маданий мерос бўлими ўрнида 2017 йилда ташкил этилган. 200 квадрат метр майдонга эга ушбу музейда 60 дан ортиқ тарихий ашёлар, жумладан, барча турдаги эски ҳунармандчилик буюмлари, қишлоқ хўжалиги қуроллари, ўтмишдаги Тат юрти халқининг амалий буюмлари сақланади. Бу музейда тат халқи ҳақидаги китоблар ҳам сақланмоқда. Бу музейдаги асбоб-ускуналар ва буюмларнинг бир қисми халқ томонидан совға қилинган. Ушбу музей ёнида узумчилик ҳунармандчилиги кўргазмаси ҳам мавжуд. Музейдан сўнг Токистон бозорига ҳам ташриф буюриш арзийди. Бу бозордаги турли хил дизайн ва ранг-баранглиги гўзал таъсир кўрсатган. Бу бозорда вилоятдаги кўплаб узумзорлар маҳсулоти бўлган майиз ва узум шарбати ҳам кўплигини кўриш мумкин.
Азизлар, улар кўплаб тарихий обидалар қатори Токистон шаҳри ташқарисида ва қишлоқлар атрофида жойлашган. “дўхтар қалъа” узумзори ана шундай тарихий масканлардан биридир. Бу гўзал қалъа 20 км Токистон шаҳри Зиёобод яқинида ва Абакло қишлоғи яқинида, қояли тоғ тепасида жойлашган. Сосонийлар даврига оид улкан ва муҳташам қалъа қолдиқлари бўлган бу қалъа километрлар узоқдан кўриниб туради. Дўхтар қалъаси уч томондан чуқур жарларга олиб боради, унга жануб томондан киришнинг ягона йўли бўлади. Қалъага олиб борадиган йўлда кўплаб платформаларнинг изларини кўриш мумкин, бу қалъанинг ривожланиши даврида унга кириш учун бу зинапоялар қурилганлигини кўрсатади. Қалинлиги уч ярим метрдан ортиқ бўлган, молоз тош ва оҳакдан қурилган баланд девор бу мудофаа қалъасининг мустаҳкамлиги ва мустаҳкамлигидан далолат беради. Бу қалъанинг ўзига хос хусусиятларидан бири бутун ҳудуднинг кенг кўринишидир. Қазвиннинг кенг текислиги, шағал тошнинг ғишт билан ҳайратланарли уйғунлиги, қалъа девори юзасида яхши мувозанатланган чуқурликлар ва тизмалар жуда чиройли безаклар ва бошқа нақшлардир. Дўхтар қалъаси минтақа халқи тилида “Қез қалъаси” деб аталади. “Қез” туркчада қиз деган маънони англатади.
Токистон шаҳридан 20 километр шимолда “Таканд туризм қишлоғи” Ғарбий Қақозон қишлоғида жойлашган. Бу қишлоқда кўплаб табиий диққатга сазовор жойлар мавжуд: кўплаб сув ўтказгичлари, булоқлар ва дарёлар бу қишлоқни баҳор ва ёзда гўзал ва яшил қилади.
Қишлоқ уйлари архитектурасининг сақланиб қолганлиги ва уйлар эшикларида қишлоқдан топилган алумдан ясалган оқ рангнинг қўлланиши унинг гўзаллигига катта ҳисса қўшган ва бу қишлоқ сифатида танланишига замин яратган. Бу ҳудуд туристик жой бўлиб, ҳар йили баҳор ва ёз табиатни севувчи сайёҳларни кутиб олади.
Ҳамроҳлар, Хоррамобод қишлоғи марказидаги Токистондан 10 километр жануби-шарқда осмонга кўтарилган ва “Хоррамобод тегирмони” номи билан машҳур бўлган 12 метрли силиндрсимон ғиштли минора ҳам бор. Бу миноранинг периметри 6 метр, деворларининг қалинлиги 35 сантиметр бўлиб, унга эни 55 сантиметр бўлган 17 та айлана зинапоялар орқали чиқилади, танасига бир ғишт масофасида кичик светофорлар ўрнатилган.
Тегирмоннинг кириш эшиги 4 метр баландликда арк шаклида жойлашган. Тегирмоннинг ташқи юзасида фируза сирланган ғиштлар ёрдамида оддий декоратив дизайнлар амалга оширилди. Бу бино Сафавийлар даври асарларидан бири ҳисобланиб, 2013-рақам билан Эрон миллий асарлари рўйхатига киритилган.
Ҳурматли дўстлар, шуни билиш ўринли бўладики, "Башгол қўриқланадиган ҳудуд" 26000 гектар майдонга эга, Қагазан туманида, Токистон шаҳридан саккиз километр шимоли-ғарбда жойлашган. Бу ҳудуд ўзига хос географик жойлашувига кўра турли хил яшаш жойларига эга. Жанубий қисмлари кийиклар ва бу тепаликнинг қолган қисми қўчқор ва қўйлар яшайдиган жой ҳисобланади. Бу ҳудуддаги қишлоқлар кўп бўлмаганлиги сабабли, бу ҳудуд ёввойи ҳаёт учун жуда қулай бўлиб, буғу, қўчқор ва қўйлардан ташқари бўри, тулки, шоқол, чўчқа, қуён каби ҳайвонлар ҳам яшайди. Бу ҳудудда иккита “Имомзода Ҳафт Томон” ва “Қоз қалъа” тарихий-маданий ёдгорликлари жойлашган.
Ҳурматли ҳамроҳлар дастур якуни билан барчангизни Аллоҳга ҳавола қиламиз.
