Эрон бўйлаб саёҳат (130)
Саёҳатимиз ва Қум шаҳри билан танишувимиз давомида ушбу шаҳарнинг яна бир қанча жойлари ва табиий диққатга сазовор жойлари билан танишамиз.
Ассалому алайкум Эрон бўйлаб саёҳат кўрсатувлар туркуми тингловчилари ва мухлислари. Азиз дўстлар, ўтган дастуримизда Қум шаҳри билан танишар эканмиз, Қум шаҳри шоҳ саройи ва Ҳазрати Маъсума (а.с.)нинг муқаддас қадамжолари борлиги сабабли алоҳида мақомга эга бўлиб, Эрон ва ислом мамлакатларининг турли шаҳарларидан кўплаб зиёратчиларни қабул қилишини айтиб ўтган эдик. Қум шаҳри қимматли тарихий ва табиий диққатга сазовор жойларга эга эканлигини билиш ўринлидир. Сизни саёҳатингизни давом эттиришга ва биз билан Қум шаҳри билан танишишга таклиф қиламиз.
Қумнинг эски бозори Эроннинг меъморий дурдоналаридан бири саналади ва Расте, Чаҳарсук, Сера ва Тимче Бозоридан иборат. Ушбу мажмуа ушбу шаҳарнинг эски контекстида жойлашган. Қумнинг эски бозоридаги катта тимча бутун мамлакатдаги энг катта томга эга. Бозорнинг ҳар бир қисмида Эроннинг соф ва намунали меъморчилиги мавжуд бўлиб, унинг қурилишида минтақанинг чўл табиатини ҳисобга олган ҳолда анъанавий Эрон меъморчилиги тамойилларидан яхши фойдаланилган. Қадимги Қум бозорининг ҳар бир қисми турли даврларда қурилган ва вақт ўтиши билан унинг ҳажми катталашган. Умуман олганда, Қум бозори тарихи Салжуқийлар, Илхонийлар, Сафавийлар, Қожарлар ва Паҳлавийлар даврларига тегишли. Икки қисмдан, эски бозор ва янги бозордан иборат бу мажмуа Шамсий 1376-йил 16-декабрда 1937-рақами билан Эрон миллий ёдгорликларидан бири сифатида рўйхатга олинган ва Қум шаҳрининг диққатга сазовор жойларидан бири сифатида сайёҳларни қабул қилади.
Қум бозоридаги катта Тимча Янги бозорнинг шимолида жойлашган бўлиб, у Қумнинг учта йирик Тимчаларидан бири ҳисобланади. Бу катта бозорнинг қоқ марказида бир қанча масжидлар ҳам жойлашган бўлиб, улардан энг муҳимлари Месгарҳа масжиди, Мулла Жафар масжиди, Имом Ҳусайн (а.с.), Нажарҳа масжиди, кўҳна масжид (Памнар) ва Разавий масжидидир.
Доим атир ҳиди бўлган Қумнинг анъанавий бозори кўп йиллардан буён эсдалик совғаси сифатида муҳр ва гилам сотиб олган саёҳатчиларни қабул қилиб келади.
"Ҳаж Асғар Хон ҳаммоми" Бозор ичида жойлашган. Ҳаммомнинг кириш қисмида тош ёзувни кўриш мумкин. Бу ёзувга кўра, ҳаммомнинг қурилган санаси ҳижрий 1216 йил. Бу эрамизда эслатиб ўтилган ва бу ҳисоб билан унинг қурилишини Қожар даврининг дастлабки даври ва Фатҳали Шоҳ Қожар ҳукмронлиги билан боғлаш мумкин. Ҳаммомга тўртбурчаклар кириш орқали кириш мумкин, бу бозор ўтиш жойидан бир неча қадам пастда жойлашган. Шундан сўнг, биз 11 метр ўлчамдаги квадрат бўлган ҳаммомнинг биринчи асосий майдонига кирамиз. Бу маконнинг марказида саккиз бурчакли бешбурчак устунлар устида жойлашган гумбаз жойлашган. Ушбу бешбурчакларнинг ён томонларини тартибга солиш унинг атрофидаги квадратнинг ён томонларига мос келадиган гўзал шаклни яратди. Кейин иккинчи энг катта ҳаммом гумбазига олиб борадиган кичик вестибюл бор. Бу гумбазнинг харитаси ўлчамлари тахминан 10 метр бўлган квадрат шаклида бўлиб, ўртасида тўртта устун бўлиб, унинг устига гумбаз қурилган. У сув манбасининг охирида жойлашган. Биринчи гумбаз остидаги жой кийиниш хонаси сифатида ишлатилади ва гумбаздан оддий ва чиройли фойдаланишни қоплайди. Иккинчи гумбазли макон асосий ювиш жойи бўлиб, у ҳозирда унинг атрофида яратилган душлар билан ишлатилади.
Яздон Паноҳ уйи, яъни Яздон Паноҳ саройи сифатида ҳам танилган, Қумдаги яна бир машҳур жой бўлиб, у шаҳарнинг эски қисмида ва эски бозор яқинида жойлашган. Қожар ва Паҳлавийлар даврига оид бу тарихий уй жуда чиройли ва муҳташам фасадга эга. Бу зиёратгоҳ ғишт арк шаклида қурилган бўлиб, унинг жозибасини тўртта чиройли устунлар тўлдиради.
Қизиғи шундаки, бу қасрнинг деворлари сомон ва лойдан қурилган бўлиб, умуман олганда, унда Яздон Паноҳ уйининг улуғворлиги акс этган.Яздон уйининг энг кўзга кўринган жойлари орасида бешта эшик (меҳмон) бор ва Ғарбий тарафда, шимол ва жанубда учта эшик (ётоқхона) ва ертўлаларни мавжуд.
Ҳозирда ресторанга айланган бу тарихий уйнинг яна бир диққатга сазовор томони шундаки, меҳмонларга сарой хоналари, заллари ва ҳовлиларида турли таомлар, ширинликлар ва анъанавий Эрон иссиқ ва совуқ ичимликлари тақдим этилади ва гўё ўтмишга саёҳат қилиб, ўз замонасида бу зодагонлар уйига меҳмон бўлиб қолгандек таассурот қолдиради.
Ям-яшил табиат, баланд тоғлар ва оппоқ чўққилар, мовий пляжлар ва ҳоказолар гўзал ва ажойиб бўлса-да, лекин чўлда жуда кўп ажойиб манзаралар ва диққатга сазовор жойлар борки, уларни бошқа жойда учратиб бўлмайди. Туз билан қопланган чўллар, олтин қирлар, оқаётган қум, тоғлар ва сопол адирлар ва бошқалар Қум чўлининг ноёб ландшафтларидир.
“Тағруд туз гумбази” номи билан аталган Қумнинг тузли тоғи Қум йўлидан Жафария томон 15 км узоқликда жойлашган бўлиб, Қум вилоятининг табиий диққатга сазовор жойларидан бири ҳисобланади. Қум туз гумбазининг геологик тарихи олтмиш миллион йил олдинга бориб тақалади.
Дунёдаги ягона симметрик туз гумбази бўлган, бағрида кичик кўл бўлган Тағруд туз гумбази бу ҳудудда жойлашган табиий ва алоҳида ҳодиса саналади. Ушбу гумбазда туз кристаллари аниқ ва бурмаланган ҳанжарларга айланган ва гўзал манзараларни яратди. Бу гумбаз жуда катта ва унинг шимолий давоми уч километр давом этади.
Гумбазлар орасида шўр кўл бор. Бу тропик минтақада кучли иссиқлик туфайли мавсумий ёмғирлардан сўнг шўр сувлар буғланади ва жуда хилма-хил ва чиройли шаклдаги туз гумбазлари ҳосил бўлади.
Бу гумбазнинг тузлари оқ, қизил, қаймоқ, жигарранг, бинафша ва булут каби турли рангларга эга бўлиб, ҳар бир инсоннинг кўзини қамаштиради. Ҳудуднинг ранглари шундайки, бир қарашда қизил Марс сайёраси онгда уйғонади. Бу потенциаллардан геология нуқтаи назаридан турли ерларни билиш учун фойдаланиш мумкин. Қолаверса, бу экотуристлар учун жозибали жой.
Қумнинг бошқа гўзал жойларидан бири Хоз Султон кўли ёки шўр кўлидир. Бу кўл чўлнинг қоқ марказида яратилган ва унга кўплаб дарёлар оқиб ўтади. Дарёларнинг аксарияти турли шўр ботқоқлардан ўтади ва шу сабабли бу кўл шўр кўлга айланган. Унинг саёз қисмларида осонгина юриб, оёқ кийимингизга туз таъсирини кўришингиз мумкин. Тузнинг концентрацияси кўл яқинида тузнинг гўзал бешбурчак шаклларининг пайдо бўлишига олиб келди ва кўплаб сайёҳларнинг эътиборини тортди. Аммо шуни билишингиз керакки, сиз кўлнинг марказига қараб ҳаракатлансангиз, унинг остидаги сирт лойга айланади ва оёғингиз унга осонгина ёпишиб қолиши мумкин.
Азиз ҳамроҳлар бугунги дастуримиз эътиборингизни қаратди деган умиддамиз. Дастур якуни билан бугунги нутқимизни шу ерда якунлаймиз ва кейинги дастургача барчангизни Аллоҳ таолонинг ихтиёрига ҳавола қиламиз.
