Эрон бўйлаб саёҳат (135)
Ассалому алайкум азиз тингловчилар Эрон бўйлаб саёҳат туркумидаги навбатдаги дастур билан хизматингиздамиз. Охирги дастуримизда Теҳрон вилоятининг Шемиронот тумани ва Тажриш вилоятида бўлиб, Имомзода Солиҳнинг маънавий муҳити ҳақида сўзлаб берган эдик. Навбатда Шемиронот вилоятининг яна бир шаҳри, яъни “Лавосонот”га келдик. Биз билан қолинг.
Лавосонот Теҳрон вилоятида жуда муҳим ҳудуд ҳисобланади. Лавосонот - шаҳар, иккита катта қишлоқ ва қишлоққа берилган ном ва бу ҳудудларнинг барчаси Лавосонот деб аталади.
Шемиронот туманидаги Лавосонот шаҳри ёқимли об-ҳаво, яшил ландшафтлар ва кўплаб табиий диққатга сазовор жойларга эга бўлиб, бу Эроннинг турли минтақаларидан кўплаб сайёҳларнинг ушбу шаҳарга саёҳат қилишига сабаб бўлди. Бу ҳудуд Теҳрон яқинида жойлашган. Аслида Теҳрондан Лавосонотга етиб бориш учун бор-йўғи 20 дақиқа вақт кетади. Ўзининг тоза иқлими туфайли у аслида баъзи теҳронликларнинг ёзги қароргоҳи ҳисобланади.
Лавосонотнинг яшил табиати ушбу шаҳарнинг шимолий ён бағирларидан бошланиб, гўзал Латян тўғони кўлида тугайди. Бу тўғон Лавосонот шаҳрининг жанубий қисмидаги Жажруд дарёсида қурилган, бу жуда ажойиб.
Бу ҳудуднинг туб аҳолиси Теҳроннинг эски лаҳжаси бўлган лавасоний лаҳжасида сўзлашади, бу шева паҳлавий тили (ўрта форс) билан кўп ўхшашликларга эга, баъзи ҳудудларда эса Эрон тати тилида ҳам сўзлашади. Бу тил Алборз тоғ тизмаси этакларида жуда кенг тарқалган. Аммо Лавосонот шаҳрида Эроннинг турли ҳудудларидан этник гуруҳларнинг кўчиши янги авлоднинг эски лаҳжада сўзлашдан тўхтаб, расмий форс тили ва шевасида гаплашишига сабаб бўлди.
Лавосонот ҳудудида виллалар кўп бўлса-да, ҳали ҳам мевали ёнғоқ ва олма дарахтлари билан ўралган боғларнинг кўплаб хиёбонлари мавжуд. Лавосонот атрофидаги қишлоқлар аҳолисининг асосий машғулотларидан бири боғдорчилик бўлса, бу ҳудуддаги боғларнинг энг муҳим маҳсулотлари ёнғоқ ва гилосдир.
Лавосонот тарихи ҳақида қисқача маълумот бериш учун дастурнинг қолган қисмида биз билан қолинг. Тахминан 5 минг йил бўлган шаҳар!
Бу ҳудуднинг қадимий белгиларидан Лавосонот атрофидаги катта-кичик тепаликларни қайд этишимиз мумкин, улар қадим замонларда ободлик, қулай иқлим ва маданий юксалиш белгисидир. Бу ҳудуднинг қадимий тарихини кўрсатадиган Шўроб кўҳна тепалиги (таппе-е шūркāб), Нозим Обод қадимий тепалиги, Харсанг қадимий тепалиги (таппе-е хар-санг), Ҳесарак тепалиги ва бошқа кўплаб жойлар. Ушбу қадимий тепаликлар орасида биз сизни Ҳесарак тепалиги билан таништирмоқчимиз.
Тепе Ҳесарак қадимий манзилгоҳи Тепе Маҳорида жойлашган. Бу тепалик шарқдан, ғарбдан ва жанубдан сув билан ўралган ярим оролга ўхшайди ва шимол томондан қуруқликка биргина йўл бор. Ушбу қадимий маскан узунлиги 230 метр, кенглиги 50 метр ва баландлиги 30 метрдан ошади. Археологик гуруҳлар томонидан олиб борилган қазишмаларда кулранг, қора ва нўхат рангдаги қўлда ясалган сопол идишлар топилгани бу жойнинг аҳамиятини кўрсатади. Археология профессори Доктор Ҳамид Ризо Валипурнинг ёзишича, Хесарак тепалиги халколит даврига (милоддан аввалги 4-5 минг йилликлар) тегишли. Бу даврда Теҳрон ва Қазвин текисликларида ва унинг атрофида атиги 28 та қадимий манзилгоҳ аниқланган. Неолит даврининг муҳим белгиларидан бири бу одамлар сонининг кўпайиши ва уй ҳайвонларининг кундалик эҳтиёжлари учун ишлатилишидир.
Энди биз Лавосонотнинг тарихи ва тарихий ҳудудлари ҳақида бир оз маълумотга эга бўлганимиз сабабли, унинг табиати ва манзарали ҳудудларига ташриф буюрган маъқул. Лавосонотдаги ана шундай манзарали ҳудудлардан бири “Сабзи текислиги” деб аталади. Бу текислик Лавосонотдаги Афжеҳ қишлоғи яқинида жойлашган. Агар биз Теҳрондан бу гўзал текисликка бормоқчи бўлсак, шимоли-шарқ томон 46 километр йўл олишимиз керак. Бу гўзал текислик денгиз сатҳидан икки минг тўрт юз метр баландликда жойлашган бўлиб, иқлими жуда ёқимли.
Дашт ҳожи узоқ тарихга эга ва аслида тарихий жой. Тарихий ривоятларда бу текислик Сафавийлар подшоларининг ов жойи ва дам олиш маскани бўлгани, узоқ ўтмишда бу текисликка деҳқон ва боғбонлар сабзи экишганлиги таъкидланади. Бу текисликнинг номланишига сабаб шу. Бу текисликнинг яна бир номи “Ғорчал” бўлиб, олов жойи маъносини билдиради. Ғор олов деган маънони билдиради, ривоятларда айтилишича, бу текислик ўтмишда атрофдаги қишлоқ ва чўққилардан иссиқроқ бўлгани учун уни Гўрчал деб аташган.
Дашт ҳожи иссиқ жой ҳисоблангани учун ёз мавсумида унга бориш тавсия этилмайди. Куз ва қишда, совуқ ҳавога қарамай, бу ҳудуд бошқа кўринишга эга бўлади; Айниқса, қишда қишки спорт турлари учун машҳур жойга айланади. Бироқ Дашт Ҳожини зиёрат қилиш учун энг яхши вақт баҳор; Табиат янги кийим кийганда ва тоза ҳаво текисликда ҳукмронлик қилганда.
Эрон музейларидаги энг ғалати ғорлардан бири билан танишиш учун биз билан давом этинг.
Саёҳатимиз давоми сифатида биз Лавосонот ҳудудидан Вазири ғор музейига келдик. Музей Лавосонот шаҳридан кейин ва Конд-э-оля қишлоғи яқинида жойлашган бўлиб, марҳум профессор Носир Ҳушманд Вазирий томонидан таниқли эрон ҳайкалтарошлари томонидан ва ўз маблағлари ҳисобидан яратилган. Ушбу музей 2005 йилда 6 йил давомида ва 1000 квадрат метр майдонда қурилган.
Бу музей Эрондаги энг хилма-хил музейлардан бири десак хато бўлмайди Ушбу музей ғорига ташриф буюриш ноёб тажрибадир. Музейнинг кириш қисми кўзни қамаштиради, сиз қараган ҳар бир бурчакда гўзал асар ва ҳудуднинг охирида ғор бор. Бу ғор бетон деворга эга ва 8 та йўлакдан иборат.
Ғор олдида Эроннинг афсонавий жангчиси Ростам ҳайкали ўрнатилган бўлиб, гўё ғор ва тоғнинг бутун оғирлиги Ростамнинг елкасида бўлгандек қилинган. Вазири музейи ғорининг ички қисми ҳайкалтарошлик устахонаси, ҳунармандчилик устахонаси, тасвирий санъат галереяси ва бошқалар каби турли бўлимлардан иборат.
Остад Вазирий ўз асарларида миллийлик ва асл Эрон маданиятини кўрсатишга, одамларни Эрон маданияти ва тарихи билан яқиндан таништиришга ҳаракат қилган.
Ушбу музейдаги асарлар ҳақида шуни айтиш керакки, ушбу музей кўплаб тасвирий санъат турларини ўз ичига олади ва уларнинг барчаси қайта ишланган материаллардан тайёрланган. Алкоголсиз ичимликлар идишлари, банкалар, амортизация қилинган болалар ўйинчоқлари, пластмасса, занжир ва белбоғлар, гипс ва қурилиш материаллари аралаштириб, бетон ва цемент каби материаллар тайёрланади.
Шуниси қизиқки, устоз Вазирий тириклигида ҳамиша музейда бўлган ва ташриф буюрувчиларга ўз асарлари ҳақида барча зарур нарсаларни тушунтириб берган. Устоз Вазирий 2019-йилда шу боғда 73 ёшида юрак хуружи туфайли вафот этди.
Ҳурматли тингловчилар, Лавосонот вилоятидаги гастрол сафаримиз шу тариқа якунига етди. Умид қиламизки, ушбу дастурни тинглаш сизга ёқди. Бошқа дастургача ҳаммангизни Аллоҳ ўз паноҳида асрасин!
