Эрон иқтисодиётида билимга асосланган ишлаб чиқаришнинг ўрни, аҳамияти ва натижалари (10)

 Инқилоб муаззам раҳбари 1401 йил шиорини "ишлаб чиқариш, билимга асосланиш, иш ўринлари ташкил этиш" деб номлади. Шу муносабат билан йил шиорига асосланган дастурлар тайёрланиб, сизларга тақдим этилмоқда. Ушбу туркумнинг давомида малакали ва самарали ишчи кучининг аҳамияти кўриб чиқилади.

Инсон кучига сармоя киритиш ва меҳнат сифатини ошириш меҳнат унумдорлигини ошириш ва иқтисодий ўсишни тезлаштиришнинг асосий ва аслий усулларидан биридир. Иқтисодий тадқиқотлар шуни кўрсатадики, инсон капитали тўлиқ иқтисодий тушунча бўлиб, аслида инсоннинг сифат хусусиятлари капиталнинг бир тури ҳисобланади. Чунки бу хусусиятлар унумдорлик, ишлаб чиқариш, даромад ва фаровонликни ошириши мумкин. Шубҳасиз, инсон ресурслари ташкилотга ўз қобилиятларини жисмоний ва интеллектуал жиҳатдан таъминлай олади, шунинг учун ҳам инсон ресурслари ишлаб чиқаришнинг энг муҳим элементи ҳисобланади.

Мамлакатнинг инсон капиталининг сифати инсон ресурсларини бошқаришда муҳим масала ҳисобланади. Инсон капитали деганда одамларнинг ишлаб чиқариш ва самарали қобилиятлари ва имкониятлари тушунилади, бу қобилият ва имкониятлар иқтисодий аҳамиятга эга бўлган билим, кўникма ва тажрибани ўз ичига олади. Мамлакатлар инсон капиталининг турли даражаларига эга.

Муҳим жиҳат шундаки, инсон капиталига инвестициялар иқтисодиётнинг илм-фаннинг энг янги ютуқларидан ишлаб чиқаришда фойдаланишга бўлган талаблари ортиб бораётганидан келиб чиққан ҳолда амалга оширилса, янада юқори иқтисодий ўсишга олиб келади. Ҳар қандай ташкилотда қобилиятли ва иқтидорли кучларнинг мавжудлиги унинг ўсиши ва ривожланишига ёрдам беради, бошқа томондан, ҳаракатсиз ва салоҳиятсиз кучлар ташкилотнинг унумдорлиги ва муваффақиятининг бир хил даражада пасайишига олиб келади.

Инсон капитали замонавий иқтисодий ўсишнинг муҳим омилидир. Иқтисодий ўсиш фақат инсон ресурсларининг ҳажми ва миқдорига боғлиқ эмас; Бу унинг самарадорлигига ҳам боғлиқ. Инсон ресурслари сифатининг яхшиланиши ишчини бир томондан малакали, тажрибали ва қобилиятли қилади. Бошқа тарафдан, билим ва технологиянинг такомиллашуви ва ривожланиши капитал омилининг янада самарали ва унумли ишлашига ҳам сабаб бўлади. Шундай қилиб, ишлаб чиқаришда самарадорлик ва унумдорликнинг кенгайиши таълим ва техник билимларни ошириш билан боғлиқ.

Ҳар қандай билимга асосланган иқтисодиётнинг асосий асосларидан бири бу таълим ва билимларни яратиш, алмашиш, тарқатиш ва самарали қўллаш учун ихтисослашган ва билимли одамларнинг мавжудлигидир. 21-асрда билимга асосланган иқтисодиётлар АКТ кўникмалари, муаммоларни ҳал қилиш кўникмалари, таҳлилий кўникмалар, ўрганиш ва гуруҳларда ишлаш, самарали мулоқот каби янги компетенсияларни талаб қилади ва бу компетенсияларга эришиш мослашувчан таълим тизимини талаб қилади. Бу бошланғич таълимда  ўрганишнинг асосини яратди ва юқори босқичларда эса талабаларга асосий кўникмалар, ижодкорлик ва танқидий фикрлашни ўргатди.

Таълимга сармоя киритиш билимга асосланган иқтисодиётнинг асосий пойдеворидир. Турли мамлакатларда самарали инсон кучи мамлакатлар муваффақиятининг асосий элементларидан биридир. Билимга асосланган иқтисодиётни амалга ошириш учун самарали, билимли ва ижодкор инсон кучи зарур. Сорена Сатторий дейди:“Ижодкор кадрлар ва билимга асосланган компанияларнинг фаол технологиялари билимга асосланган иқтисодиётга асосланган мамлакат тараққиёти ва ривожининг тамал тоши ҳисобланади”.

Ривожланаётган мамлакатларнинг аксарияти икки томонлама ва аниқ муаммога дуч келмоқда; Уларда саноатни ривожлантириш учун зарур кўникма ва тажриба етишмайди, шу билан бирга уларда малакасиз ишчи кучи кўп. Ортиқча ишчи кучининг мавжудлиги кўп жиҳатдан зарур малакаларнинг етишмаслиги билан боғлиқ. Бу мамлакатларда инсон ресурсларига сармоя киритиш зарурати жисмоний капиталга қараганда анча юқори. Жисмоний капитални импорт қилиш ёки яратишга қарамай, бу мамлакатлар ҳали ҳам иқтисодий ўсишни тезлаштира олмайди. Чунки уларнинг кадрлар салоҳияти ҳали ривожланмаган. Бу давлатлар ҳар йили катта миқдордаги капитални четдан олиб келишади, бироқ “зарурий кўникмалар” йўқлиги сабабли бу ресурслардан тўлиқ фойдалана олмайдилар.

Ривожланаётган мамлакатлардаги яна бир муаммо шундаки, бу мамлакатлар ишчи кучи миграцияси ва салоҳиятли мияларнинг кетиши феноменига дуч келмоқда. Ушбу ҳодисанинг асосий сабабларидан бири бу мамлакатларнинг самарали ва юқори малакали кадрлар кучларидан фойдалана олмаслигидир. Шунинг учун мияларнинг кетиши феномени пайдо бўлади. Иммиграция соҳасида, асосий сабаблардан бири, инсон ресурслари кераксиз ўқитиш ёки мамлакатда фойдаланиш учун зарур имкониятларга эга бўлмаган таълим олишдир. Шунинг учун таълим имкониятларидан фойдаланган инсон ҳам мамлакатдан кўчиб кетишни афзал кўради. Билимга асосланган иқтисодиётга эътибор қаратишнинг сабабларидан бири шундаки, кадрлар сифатига сармоя киритиш орқали улар ушбу ишчи кучидан тўғри фойдаланиш учун замин яратади ва унинг миграциясининг олдини олади.

 Эрон Ислом Жумҳуриятида самарали ишчи кучининг аҳамияти шу даражадаки, инқилоб  раҳбари ҳам инқилобнинг иккинчи босқичи баёнотида буни эслатиб ўтганлар. У киши инқилобнинг иккинчи босқичи ҳақидаги баёнотида шундай дейдилар:“Мамлакатнинг энг муҳим истиқболли салоҳияти - бу иқтидорли ва самарали инсон кучи, чуқур ва ишончли эътиқод ва дин асослари. 80-йилларда яратилган аҳоли тўлқинининг муҳим қисми бўлган 40 ёшгача бўлган ёш аҳоли мамлакатимиз учун қимматли имкониятдир. 15 ёшдан 40 ёшгача бўлган 36 миллион киши, олий маълумотли қарийб 14 миллион киши, фан ва муҳандислик йўналиши бўйича дунёда иккинчи ўринни эгаллаган битирувчилар, инқилобий руҳда вояга етган, курашга тайёр бўлган кўплаб ёшлар ва салмоқли сонли ёш тадқиқотчилар ва илмий, маданий, саноат ижоди билан шуғулланувчи мутафаккирлар ва бошқалар. Булар мамлакат учун катта бойлик бўлиб, уни ҳеч қандай моддий имкониятлар билан солиштириб бўлмайди”. 1401 йилдаги кириш сўзида Олий раҳбар ҳам шундай дедилар:“Биз инсон капитал жиҳатидан бой мамлакатмиз.

Инсон капиталига бундай эътибор қаратилиши инқилоб раҳбарининг амалдор ва расмийларга самарали ва малакали инсон ресурсларидан фойдаланиш орқали тараққиёт ва ривожланишга эришилишини таъкидламоқчи бўлганидандир. Бу саноати ривожланган ва тараққиётга эришган мамлакатлар тажрибаси ҳамдир. Бу ишнинг аҳамияти шунчалик каттаки, илғор мамлакатларнинг режаларидан бири бошқа мамлакатлардан самарали ва малакали кадрларни жалб этишдир.