Россия ва Украина ўртасидаги қарама-қаршиликнинг кучайиши ва ғалла шартномасининг боши берк кўчага кириши
-
Россия ва Украина ўртасидаги қарама-қаршиликнинг кучайиши ва ғалла шартномасининг боши берк кўчага кириши
Украинадаги уруш авж олаётган бир пайтда, айниқса, Украинанинг Қрим кўпригига ҳужуми ва Россиянинг Украина жануби-ғарбидаги Қора денгиздаги Одесса портига қарши ҳужумларидан сўнг, ғалла келишуви истиқболлари ҳар қачонгидан ҳам ёмонроқ кўринмоқда.
2022-йил феврал ойи охирида Россия ва Украина ўртасида уруш бошланганидан сўнг Украинанинг Мариупол порти каби қирғоқбўйи ҳудудларидаги можаролар, шунингдек, Қора денгизнинг шимолий қирғоқларида икки томон ўртасидаги ҳарбий зиддият туфайли Украина орқали озиқ-овқат маҳсулотларини экспорт қилиш имконияти амалда нолга етди. Қолаверса, Ғарбнинг Россияга қарши кенг кўламли санксиялари турли йўллар билан ушбу стратегик маҳсулотларнинг ушбу мамлакатдан экспорт қилинишини камайтирди ва бу масала дунёда муҳим муаммо, яьни озиқ-овқат инқирозининг шаклланишига сабаб бўлди. 50 дан ортиқ давлат буғдой етиштиришда Россия ва Украинага боғлиқ. Ушбу глобал муаммони ҳал қилиш учун Россия, Украина, Туркия ва Бирлашган Миллатлар Ташкилоти 2022-йил 22-июлда глобал ғалла инқирозини ҳал қилиш бўйича келишув имзолади. Бу келишувга кўра, Украина томони дон экспорт қилинадиган жой бўладиган Одесса, Черноморск ва Югене портларини назорат қилади. Ушбу шартноманинг амал қилиш муддати 120 кун эди ва узайтирилиши мумкин эди, бу амалда бир неча марта узайтирилди. Ушбу келишувнинг амалга оширилиши билан дунёда озиқ-овқат инқирози ва озиқ-овқат нархини пасайтириш мақсадида Украина жанубидан 20 миллион тоннадан ортиқ дон экспорт қилинди.
Бироқ, сўнгги бир неча ой ичида ғалла бўйича келишувни амалга ошириш катта муаммоларга дуч келди. Бошқа нарсалар қаторида, Россия Украинани ҳарбий юк ва ёқилғи сақлаш учун Қора денгиз дон шартномасини суиистеьмол қилишда айблади. Россиянинг Бирлашган Миллатлар Ташкилотидаги элчиси ўринбосари Дмитрий Полянский ушбу ташкилот Хавфсизлик Кенгашидаги чиқишида шундай деди:Украина Қора денгиз дон келишувидан катта миқдорда ёқилғи ва ҳарбий материалларни захиралаш учун фойдаланган.
Кремл 17-июл, душанба куни Украина билан ғалла бўйича келишув муддати тугашига бир неча соат қолганида бекор қилингани ва агар мамлакат шартлари бажарилса, Москва келишувга қайтишини маьлум қилди. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ва Туркия воситачилигида имзоланган муҳим келишув душанба куни кечки пайт расмий равишда якунланди ва Украинага Қора денгиз орқали дон экспорт қилиш имконини берди. Москва бир неча ҳафта давомида ғалла битими тўғри бажарилмаётгани учун ундан чиқиш билан таҳдид қилган эди. Кремлнинг баёнотидан сўнг Россия ахборот агентликлари Москва Туркия, Украина ва БМТга келишувнинг узайтирилишига қарши эканлиги ҳақида хабар берганлигини маьлум қилди. Кремл саройи матбуот котиби Дмитрий Песков Россия томонидан Украинага дон экспорти бўйича келишув тўхтатилганини маьлум қилди:Шартноманинг иккинчи қисмига риоя қилиш амалга оширилганда биз шартномага қайтамиз; Ушбу қисм Ғарбдан Россия қишлоқ хўжалиги ва ўғит экспортига чекловларни олиб ташлашни талаб қилади.
Бошқа томондан, Украина қўшинларининг Қрим кўпригига ҳужумидан сўнг, қасос сифатида ва ғалла бўйича келишувни амалга оширишнинг давом этишига йўл қўймаслик таҳдидини амалга ошириш учун Москва Украина ва ташқи дунё ўртасидаги денгиз алоқаси канали ҳисобланган Одесса портига қарши кенг кўламли ва мисли кўрилмаган ҳужумларни амалга оширди. Шу муносабат билан Россия ҳарбийлари 23-июл, якшанба куни Украинанинг Одесса портидаги барча нишонларни нишонга олгани ва бу жойлардан Россияга қарши “террорчилик ҳаракатлари” тайёрлаш учун фойдаланилганини маьлум қилди. Бундан ташқари, ўтган ҳафта Россия Украина билан дон экспорти шартномасидан чиққанидан сўнг, Қора денгиз портларида ҳаракатланадиган кемаларни "ҳарбий нишон" сифатида кўриши ҳақида огоҳлантирган. Шундан сўнг у Қора денгизда жойлашган Украина портларига дала ҳужумларини кучайтирди. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Қора денгиздаги кемалар ва порт иншоотларига қилинган ҳужумлар “ҳалокатли оқибатларга” олиб келиши мумкинлигидан огоҳлантирди.
Москва дон шартномасига қайта қўшилиш шартини эьлон қилди. Бу ҳақда Россия ташқи ишлар вазири ўринбосари Сергей Вершинин маьлум қилди:"Агар ушбу мамлакатнинг "Роселхоз банки" номли қишлоқ хўжалиги банки СWИФТга уланса, Россия Украина билан дон экспорти шартномасига қайтиши мумкин бўлади". Москва ушбу банкни СWИФТ-га улашга интилмоқда, чунки бу ҳаракат ушбу мамлакат қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини экспорт қилиш жараёнини осонлаштиради. Бу ўзгаришларни, айниқса, Россиянинг Одесса портига кенг кўламли ҳужумларини ҳисобга олсак, дон шартномаси яна узайтирилса ҳам, Киевнинг дон экспортини давом эттириш қобилияти узоқ вақт давомида тўхтатилади.
